Skip to main content

Full text of "AMSTERDAM Gids met Platen. Houtsneden naar teekeningen van Joh. BRAAKENSIEK, J.C. GREIVE, Alex HILVERDINK en E.S. WITKAMP Jr."

See other formats 


A M S T E 







AMSTERDAM 
G I D S 

MET 

PLATEN 
HOUTSNEDEN NAAR TEEKENINGEN 

VAN 

Joh. BHAAKENSIBK, J. C. GJIEIVE Jr., Alex. HILVERDINK 
en E. S. WITKAMP Jrt. 




AMSTERDAM 

Tj. van holkema 

-1882 



OMNIBUS EN METRO 

Het openbaar vervoer in Amsterdam was omstreeks 1880 
anders, maar niet minder veelzijdig dan in 1980. Er ligt wel een 
wereld tussen de omnibus en de metro. Het Amsterdamse leven 
van honderd jaar geleden had zijn eigen kenmerken. Die zijn 
vermeld in de Gids -Amsterdam met Platen, een uitgave van 
Tj. van Holkema uit 1882. 

Op initiatief van de Vereniging City Centrum Amsterdam is het 
266 pagina's tellende boekje herdrukt - in de authentieke vorm 
bij de Amsterdamse drukkerij Spin van Mantgem b.v. Aanlei- 
ding tot deze herdruk is de opening van de voltooide metro-lijn 
in de hoofdstad. 

Voor minnaars van de Amsterdamse historie - maar voor hen 
niet alleen - is het een kostelijk bezit. 

Toen omnibus en stoomtram reden, de goedkoopste postzegel 
een halve cent kostte, men voor / 1,50 per dag verpleegd kon 
worden in een der ziekenhuizen, voor een stadsrit met paard en 
wagen negentig cent per uur moest worden betaald, uit eten gaan 
voor een gulden mogelijk was. Facetten van een Amsterdamse 
samenleving, met 350000 burgers, van wie er slechts ruim 2000 
niet tot een kerkgenootschap behoorden. De stad met haar win- 
kels, bedrijven, magazijnen, hotels, kofiiehuizen, theaters en 
musea van die tijd. Toen de omnibus (Dam-Plantage) reed! Haar 
verre nakomeling is het stadspoor, de metro, tegenhanger van het 
bedaarde stadsverkeer van weleer, 

Een rijk boeket van herinneringen, van een van die wisselende 
tijdbeelden uit het bestaan van ruim zeven eeuwen Amsterdam. 

De Vereniging City Centrum biedt het aan nu de binnenstad is 
verrijkt met een hyper-moderne verkeersvoorziening, die bij- 
draagt tot verlevendiging van de oude, onveranderd levens- 
krachtige en onvergelijkbare stadscity. 

Amsterdam - Najaar 1980 



Oorspronkelijke druk: Stoomdrukkerij Roeloffzen & Hiibner Amsterdam 
Herdruk 1980: Spin van Mantgem BV Amsterdam 



I N H U D. 



Biz. 

AMSTERDAM BIJ VOGELVLUCHT 1 

VERVOERMIDDELEN 8 

HOTELS 14 

KOFFIEHUIZEN 16 

BAD- EN ZWEMINRICHTINGEN. . , 22 

OPENBARE VERMAKELIJKHEDEN 23 

BEZIENSWAARDICHEDEN 24 

CONSULS 26 

W1SSELAARS EN BAN1UERS 28 

POST EN TELEGRAAF 30 

POL [TIE 42 

BLLRTKOALUISSARISSEN EN BUREEL VOOR L AND VERHU1ZING 44 

r\GEVAL VAN ZTEKTE. . , 45 

KIXST- EN BOEKHANDEL 194 

DAGBLADBUREELEN 209 

MAGAZLTNEN VAN VERSCH1 LLENDEN AARD 219 

UITSTAPJES 244 

ADVERTENT [EX. 




AMSTERDAM BIJ VOGELVLUCHT. 



Onze oude hollandsche schilderschool, die, door kunst- 
rechters verheerlijkt en door dichters bezongen, zoo gelukkig 
arbeidde aan den roem van ons vaderland, heeft net tevens 
eene eigenaardige bekendheid gegeven. En geen wonder! 
Immers, wie nimmer een geschreven bladzijde onzer ge- 
schiedenis onder de oogen kreeg, kent ten minste net 
rustige landschap van Ruysdael, Hobbema of van de Velde, 
de malsche weide met haar prachtig vee Van Potter of 
Wouwerman, de grootsche regent- en doelestukken van 
Rembrandt, Frans Hals, Govert Flinck, Ferdinand Bol of 
Van der Heist, het opgewekt volksleven van Jan Steen of 
Adriaan Brouwer. 

Wanneer er dus sprake is van Holland, berleeft onwilie- 
keurig de indruk van een schilderachtig landschap en ka- 
rakteristieke bevolking. Diezelfde herinnering heeft echter 
reeds menig haastig of oppervlakkig reiziger teleurstellingen 
gebaard. Met ieder toch kijkt uit een kunstenaarsoog ; niet 
ieder houdt ten onzen opzichte rekening met de schier al 
omscheppende wisseling van toestanden in verloop van 
zoo vele jaren. De kenmerkende kleederdrachten zijn ook 
hier, uit de steden althans, meerendeels verdwenen, en 
zoowel de schitterende bekerpartij van smaakvol uitgedoste 

1 







boogschutters, 
als het kalm sa- 
menzijn van stij f- 
deftige weesva- 
ders isopgegaan 
in het bont ge- 
woel eerier nien- 
werwetschehan- 
delsstad. Naar 
beide wordt dus 
vruchteloos om- 
gezien. Vandaar 
de ongekunstelde ontboezeming van dien gemoedelijken 
Engelschmah dat de menschen bier bijna net waren als 
elders. 

In een opzicht echter wacht ieder vreemdeling hier eene 
aangename verrassing. Het is 't bekoorlijk stadsgezicht, door 
de meesters dier oude school betrekkelijkerwijze verwaar- 
loosd, misschien we I omdat dit veld reeds zoo veelhandig 




werd bearbeid 
doorhunnepen- 
voerende tijd- 
genooten, die 
wij thans met 
den weiclschen 
naam van ste- 
debeschrijvers 
begroeten. 

Dien verras- 
senden aanblik 
schenktook de 
hoofdstad in 
mime mate en 
helptdespreek- 




woordelijk ge- 
worden opmer- 
kingbevestigen 
dat Amsterdam 
zelf het merk- 
waardigste^van 
Amsterdam is. 
Nog eene an- 
dere omstan- 
digheid werkt 
daartoe mede ; 
namelijk de ge- 
steldheid van 
onzen bod em, 
aanvankelijk 



o 



slechts eenmoeras. 

Hij bestaat uit 

slappen veengrond, 

kunstmatig met 

eenige voeten heide- 

en duingrond opge- 

hoo2jd. Een klein 

deel derWarmoes- 

straat, dat op een 

natuurlijke zand- 

bank ligt, maakt 

daarop eene uit- 

zondering. Overal 

elders moeten cle 

woningen derhalve 

onderheid worden 

met dennen masten 

van twaalf tot zes- 

tien meter lengte, 

hetgeen Erasmus 

net raadsei in de 

pen gaf, dat hij eene 

stad kende, welker 

inwoners, evenals 

de raven, op de 

toppen der boomen 

woonden. Esquiros 

werd, na uit eigen 

aansehouwing de 

oplossing gevonden 

te hebben, aan de Steltenioopers herinnerd; terwijl De 

Decker, op deze nieuwerwetsche paai woningen en cle scheep- 

vaart harer vermogende eigenaars zinspelende, ook al te 

raden gaf: 




'«. 



«EL zeg wat masten 't zijn, die meest mijn welvaart stijven: 
Die onder de aarde staan of boven 't water drijven?» 

Maar we verdwalen daar ongemerkt in de duistere onder- 
wereld, ofschoon de voile dag daarboven het aantrekkelijkst 
toon eel beschijnt. 

Immers, al is de eigenaardige lialvemaanvorrn, welken 
de platte grond van Amsterdam sincis eeuwen teaanschou- 




Singel bij de Konde Luthersche Kerk. 
wen gaf, bij de laatste uitbreiding verdwenen en de lande- 
lijke zoom der gemeente grootendeels bebouwd, zoodat de 
dichter zijn geliefde «Sikkelstad» niet langer kan vergelij- 
ken bij een waaier, uitgespreid op een tapeet van groen 
flnweel, — de oude stad heeft haar schilderachtigen aanleg 
zoo ofoed als onseschonden behouden. 

Dat «oude stad» doet, bijwijze van tegenstelling, onwille- 
keurig aan een nieuwe denken; en inderdaad bestaat er 
ook alle reden voor die onderscheiding. 

Onder oude stad verstaat de spraakmakende gemeente 



clat gedeelte wat — de grens ruim getrokken — besloten 
ligt tusschen het IJ en de Smgelgracht; terwijl al, wat 
daarbuiten ligt, de nieuwe vormt. 

Die oude stad, waarvan de Dam den oorsprong en het 
middenpunt uitmaakt, dagteekent uit het begin der dertiende 
eeuw. Zij werd vergroot in de jaren 1385, 1447, 1585, 1593, 
1612 en 1663. De laatste uitbreiding geschiedde in 1870 en 
bracht haar oppervlakte tot rnim achthonderd bunders. 

Wat de opmerkzaamheid van den vreemdeling reeds bij 
zijn eerste wandeling door deze dichtbebouwde uitgestrekt- 
heid gaande maakt, is de ontzaglijke hoeveelheid water, 
dat Amsterdam verdeelt in een honderdtal eilanden, onder- 
ling door bruggen verbonden en tot een geheel geketend. 
Niet ten onrechte dus wordt Amsterdam wel eens het 
Venetie van het Noordeh genoemd. 

A I dat water, binnen de gemetselde kaaimuren der slin- 
gerende grachten besloten, verleent haar intusschen eene 
zeldzame bekoorlijkheid, waartoe ook de breedgekroonde 
olmen ruimschoots het hunne bijdragen. Het weerspiegelt 
de gewelfde brugbogen en teekent in nun natuurlijke kleu- 
ren de geerende huizen af, op welker afwisselende gevels 
licht en schaduw nun even bekoorlijk als grillig spel spelen. 

De zoogenaamde bocht van de Heerengracht tusschen de 
Vijzelstraat en het Koningsplein, de Warmoesgracht, de 
Singel tusschen de Blauwbrug en Haarlemmerdijk, of tus- 
schen de Munt en het Koningsplein, de Kloveniersburgwal 
en het Rokin lever en in dat opzicht de merkwaardigste 
punten; terwijl de Binnenamstel bij maneschijn van de 
Hoogesluis gezien, het verrukkelijkst schouwspel aanbiedt, 
wat men zicn bij stedenbouw kan denken. Die aanblik was 
zelfs een Napoleon I te machtig. Toen hij er zijn oog ge- 
ruimen tijd had laten rondwaren, nu eens door het levendig 
gestoffeerd tafereel van den Binnenamstel, dan weer door het 
rustig vergezicht van den Buitenamstel geboeid, wist hij 



6 



geen passender lofspraak te vinden dan ccpont des amoureux.» 

Parijs, Weenen en Berlijn mogen van meer pracht getui- 

gen; Londen en New- York mogen lmn bezoekers overwel- 

digen door hunne grootte en grootschheid, — Amsterdam 

met zijn grachten en 
torens spant de kroon 
in schilderachticren 
aanleg en kenschet- 
sende volksbuurten. 

Straks, bij de afzon- 
derlijke beschouwing 
van wijken en gebou- 
wen, zal die uitspraak, 
bij clen eersten oogop- 
slag misschien voor 
deze en gene naar 
grootspraak zweemen- 
de, telkens hoe langer 
zoo meer gerechtvaar- 
digd blijken. 

Onder cle nieuwere 
^ebouwen verdienen 
enkele de bijzondere 
aandacht. De hier en 
op bladzij 3 afgebeelde 
zijn ontworpen door 
den architect I. Gos- 
schalk. Zij staan on- 
derscheidenlijk in de 
Plantage bij de Mui- 
derpoort en aan de 
Reguliersgracht bij het 
Amstelveld. 
Ten slotte zij nog aah- 







?%^!^ 



geteekend dat de bevolking (thans ongeveer 340.000) luidens 
de telling van 1880 ruim driemaalhonderd zeventien dui- 
zend zielen bedraagt, naar de gezindte ingedeeld als volgt: 

Nederd.-Hervormden 155275. — Waaisch-Hervormden 
3724. — Engelsch-Presbyterianen 94. — Remonstranten 
1479. _ Christel. Gereformeerden 2329. — - Doopsgezinden 
5595. _ Evangelisch-Lutherschen 28303. — Hersteld-Luther- 
schen 8238. — Hernhutters 4. — Anglikaansch-Episcopalen 
120. — Schotsche Cemeente 1. — Roomsch-Katholieken 
69284. — Oud-Roomschen 312. — Grieken 14. — Nederduit- 
sche Israelieten 36811. — Portugeesche Israelieten 3300. 

Tot geen kerkgenootschap behooren 2028 personen. 



Amsterdam, 1882. 



Martin Kalff. 





VERYOERMIDDELEN. 



Bijtuigen van verschillende Vereenigingen. 

TARIEF. 

a. Rijtuig met een paard binnen cle stad: 

per 1/2 uur . . . . / 0.60 

» % » ....» 0.75 

» i )) .... » 0.90 

elk 1/4 uur meer ....... » 0.20 

De rit beneden i/ 4 uur wordt tegen i/ 4 uur berekend. 

b. Rijtuig met twee paarden, binnen de stad: 

per 1£ uur . . . . / L— 
» 3 / 4 )> .... » 1.50 
» 1 » ....» 2. — 

elk l/ 4 uur meer » 0.50 

De rit beneden 1/4 uur wordt tegen 14 uur berekend. 

c. Rijtuig buiten de stad: 

met een paard per i/ 4 uur . . . . / 0.60 
» » » » 1/2 » .... » 1.20 

» twee paarden » i/ 4 » .... » 0.75 
» » » » 1/2 » . . . . » 1.50 

De rit beneden l/ 4 uur Avordt tegen i/ 4 uur berekend. Na 
elf uur 's avonds verhoogd tarief. Men zie de boekjes, Avelke 
de koetsier verplicht is af te geven. 

Het is den koetsiers niet geoorloofd om meer dan een 
half uur buiten den gebiedpaal te rijden. Het vragen van 
fooien is den koetsiers verboden. 

Deze tarieven zijn niet van toepassing op rijtuigen aan 
gene zijde van het IJ. Men versta zich vooraf over den prijs. 



De Trams. 

a. Dam — Vondelstraat en Dam — P. G. Hooftstraat (heen en 
terugi langs Paleisstraat, Spuistraat, Singel, Koningsplein, 
Leidsehestraat, Leidscheplein en Vondelstraat. 

b. Leidscheplein— Plan tage (heen en terug) langs Wetering- 
schans, (Spiegelgracht, Vijzelgracht, Reguliersgracht) Fre- 
deriksplein, (Amslel-Hotel) Sarphatistraat, Weesperplein, 
YVeesperstraat, Kerkstraat en PI an tage. 

c. Leidscheplein— Overtoom, langs Vondelkade en Overtoom. 

d. Dam — Frederiksplein (heen en terug) Langs Rokin, So- 
phiaplein, Reguliersbreesstraat, Utrechtschestraat, Fre- 
deriksplein, (Paleis voor Volksvlijt, Amstel-llotel) en. 
Sarphatistraat. 

e. Dam— Centraalstation langs Damrak en Prins Hendrik- 
kade (westzijde.) (Vertrek van den Dam 15minuten voor 
het vertrek van el ken trein ; vertrek van net station on- 
middelu'jk na aankomst van elken trein). 

f. Dam— Prins Herdrikkake (Kweekschool) langs Damrak. 
en Prins Hendrikkade (oostzijde). 

4j. Dam— llaarlemmerplein langs Damrak, Prins Hendrikkade 
(westzijde) Haarlem merstraat en Haarlemmerdijk. 

Tarief 12V 2 cent. Kaartjes aan de kiosken IOV2 cent. 

Korrespondentiekaarten voor enkele lijnen 121 2 cent. 

Ontworpenlijnen: Leidscheplein— llaarlemmerplein; Dam— 
Plantage (thans nog omnibuslijn) ; Dam— Amsteldijk, Wees- 
perplein en Rijnsp. station, zelfde tarief. 

De Omnibus. 

Dam— Plantage (heen en terug) langs Rokin, Sophia plein, 

Dinnenamstel, Halvemaansteeg, Rembrandtplein ; Amstel- 
straat, Blauwbrug, Xieuwe Amstelstraat, Muiderstraat, Plai>- 
tage bij de Muidergracht. 

Dam— Rijnspoor, (van den Dam 25 min. voor het vertrek 
van elken trein 1 van den Dam bij de Nieuwe Kerk, langs 
Heursstraat, Rokin, Sophia plein, Reguliersbreestraat, Rem- 
brandtplein, Amstelstraat, Blauwbrug, Binnenamstel, Korte 
Amstelstraat, Xieuwe Achtergracht, Weesperstation. 

llaarlemmerplein — Sloterdijk. 

Tarief 121 / 2 cent. Kaartjes aan de kiosken ■IOI/2 cent. 



10 

Stoomtram. 

AMSTERDAM— DIEMERBRUG— NAARDEN. 

Prijs van de eene halt naar de andere: In geld 71^ en in 
kaartjes 5 cents. 

Loop der lijn: Amsterdam, Oetewalerweg, Watergraafs- 
meer (Rechthuis), Linnaeus, Kruislaan, llartsvelderbrug, 
Diemerbrug, Papelaan, Muiden, Hakkelaarsbrug, Muiderberg 
en Naarden. 
Van Amsterdam: 

Watergraafsmeer in geld / 0.15, in kaartjes / 0.10 
Diemerbrug. ...» » » O.^^l/g, » » » 0.15 

Muiden » » » 0.45, » » » 0.30 

Hakkelaarsbrug*. » » » 0.521/2, » » » 0.B5 

Naarden » » » 0.671/g, » » » 0.45 

Van Naarden : . 

Hakkelaarsbrug*. in geld / 0.15, in kaartjes / 0.10 

Muiden » » » 0.221/2, » » » 0.15 - 

Diemerbrug . . . . » » » 0.45. » » » 0.30 

Watergraafsmeer » ^ » » 0.67 Vs, » » » 0.45 

Amsterdam . . . . » » » 0.671/g, » » » 0.45 

* Passagiers voor Muiderberg moeten aan deze halte uit 

stappen. 

De prijs van Amsterdam (Rijnsp.) is naar Oetewalerweg, 
Watergraafsmeer en Linnaeus, in geld 15 cts., in kaartjes 
10 cts. 

De prijs van Amsterdam (Oetewalerweg) is naar Water- 
graafsmeer en Linnaeus, in geld 71/2 cts., in kaartjes 5 cts. 
De prijs van Amsterdam (Rijnsp.) of Oetewalerweg is naar 
Kruislaan, Hartsvelderbrug en Diemerbrug 221/2 en 15 cts.; 
naar Papelaan 37i/ 2 en 25 cts.; naar Muiden 45 en 30 cts.; 
naar Hakkelaarsbrug 52 1/3 en 35 cts.; naar Muiderberg 67 K2 
en 45 cts.; naar Naarden 671/2 en 45 cts. 

Retourbiljetten voor onbepaalden tijd tusschen Amster- 
dam— Muiden f 0.45 en Amsterdam — Naarden /0.65. 

De Havenbootjes. 

Wie Amsterdam bezoekt, verzuime toch niet de schilder- 
achtige gezichtspunten te genieten, welke van 't dek dezer 



t- 




Havenstoombootdienst- 



12 

bevaliige vaartuigjes schier overal worden aangeboden. De 
Amsterdammers zelven rekenen bij voortduring een tochtje 
er mede onder hunne kleine uitspanningen. Dank zij den 
slingerenden lijnen onzer grachten krijgt men telkens de 
verrassendste afwisselingen van perspektief. Een der merk- 
waardigste en schoonste stadsgezichten ontwaart men in 
den Binnenamstel in de richting van den Groenburgwal. 

Het tochtje langs de Amstelboorden tot Ouderkerk laat 
insgelijks onvergetelijke indrukken achter. De Amstel is een 
der mooiste rivieren van ons geheele land. Waterpartijen 
en landelijk schoon dingen hier om den voorrang. 

De bootjes kunnen voor een of meer dagen afgehuurd 
worden. Gezelschappen nemen die gelegenheid dikwerf te 
baat om verdere tochtjes, ook op de Zuiderzee, te maken. 

De ligplaats dezer bootjes is Rokin en Damrak bij den Dam. 

Lijn: Rokin — Schollenbrug. Schollenbrug — Diemen. Rokin — 
Plantage. Damrak — Rietlanden. Damrak — Zeeburg (des 
zomers). 

Tarief 121/2 cent. Kaartjes aan de kiosken IOV2 cent. 

Stoombooten. 

Naar IJmuiden, het Tolhuis, Zaandam, Alkmaar, Nieuwe- 
diep, Hoorn en Purmerend, liggen aan het Westerhoofd : — 
die voor den Havendienst naar Nieuwenclam, aan de Prins 
Hendrikkade bij de Gelderschekade ; — die naar de Hout- 
haven voor den Schreierstoren : die naar Harlmgen, Zwolle, 
Kampen enz. aan het Oosterhoofd ; — die naar Ouderkerk : 
Binnenamstel bij de Amstelschutsluis ; — die langs Ouderkerk 
naar Leiden, en die naar Weesp liggen aan den Amstel bij 
de Achtergracht; — die naar Leiden over Aalsmeer aan 
't Leidsche plantsoen. 

Manage. 

Vondelkade bij de Constantijn Huygensstraat. 




n uPCMkR- sC ' 



Hotsl-Adrifin. 



HOTELS. 



AMSTEL-HOTEL. (Zie afb. bladzij 63) Fraai uitzicht op cle 
rivier. Twee honderd kamers en salons, lees-, rook- en ge- 
zelsehnpszalen. Restaurant, table d'hote 5 1/2 uur. Telegraaf- 
en spoorwegkantoren in 't hotel. Omnibus aan den trein. 

MUCK's DOELEX-HOTEL (Doelenstraat). HOTEL DES 
PAYS-BAS (Doelenstraat.) 

BIBLE-HOTEL (Warmoesstraat. Zie afb. bladz. 75) Eigenaar 
\V. P. Werker. Jn 't midden der stad. Ruim nes:enti™ ka- 
niers. Groote eetzaal. Konversatie-, lees- en damessalons, 
rijk gemeubeld, bijzonder geschikt voor familien. Fraai 
uitzicht over het Danirak (Amstel). Door bij- en verbouwing 
is het aanmerkelijk vergroot, modern ingerichten verfraaid. 
Matige prijzen. Tarief op iedere kamer. Uitmuntende table 
d'hote te 51/2 uur. Omnibus aan het Gentraal Station. 

HOTEL-ADRIAN (Kalverstraat, zie afb. bladz. 13). Midden 
in de stad, in denabijheid van Post- en Telegraafkantoor, Reurs 
en Gentraal Station. Fransche Keuken. — Table d'hote 
5 uur. 

HOTEL PALAIS-ROYAL (Paleisstraat. Zie afb. bladzij 37). 

Het ondergedeelte van het ruime gebouw is door den eige- 
naar den beer Ed. Meijer smaakvol ingericht tot cafe-restau- 
rant en heeft een afzonderlijke biljartzaal. 

Het overige gedeelte is geheel voor het hotel beschikbaar 
gehouden. Op cle verschillende verdiepingen vindt men ge- 
zamentijk veertig logeerkamers, ruime bad-en toiletkamers,, 
salons en een vriendelijke eetzaal, waar ongeveer honderd 
gasten plaats kunnen vinden. 

Door afzonderlijke diensttrap en behoorlijke zorg voor 
iuchtverversching enz. wordt het verblijf veraangenaamd. 



15 



Tengevolge de gunstige ligging van net gebouw heeft men 
overal een levendig uitzicht. 

HOTEL ET CAFE POLONAIS, Kalverstraat. (Zie afb. biz. 67) 
Eigenaar H.Mijnhardt Jr. Fraaie inrichting; biljarts. 




Wintertuin-Krasnapolsky. 

HOTEL RONDEEL, (Doelenstr.) HOTEL STADT ELBERFELDT, 
(0. Z. Achterburgwal bij de Hoogstr.) HOTEL-MAST, (Rem- 
brandtplein). Het koffiehuis Mille Golonnes is rijk ver- 
sierd met spiegels,gekleurde kolommen en wandschilderingen. 
HOTEL ET CAFE SUISSE, (Kalverstraat). AMERICAN HOTEL 



16 

(Leidscheplein) hotel garni. Fraai betimmerde koffie- en 
biljartzaal; uit den hoogen koepel geniet men een schoon 
panorama over stad enomstreken. HOTEL-NEUF, (Kalverstr.) 
HOTEL-DE KEIZERSKROON, (Kalverstraat). HOTEL-HOLLAN- 
DAIS, (Leidscheplein). HOTEL-DE HAAS, (hoek Papenbrug). 
HOTEL-INDIEN (P. C. Hooftstraat hoek Van Baerlestraat). 
HOTEL-OLDEWELT, (Nieuwendijk). HOTEL-DE MITNT, (Sophia- 
plein). HOTEL-REMBRANDT, (RembrandtpleinbijdeUtrecht- 
schestr.) HOTEL-MULLER, (Prins-Hendrikkade). HOTEL-VER- 
MUNT, (Warmoesstr.) HOTEL-HET WAPEN VAN FRIESLAXD, 
(Warmoesstraat). HOTEL-HET RJJNSCHE HOF, (Warmoesstr.) 

KOFFIEHUIZEN. 

KRASNAPOLSKY. (Warmoesstraat bij den Dam. Zie afb. 
biz. \b en 35) De inrichting-Krasnapolsky — »bij Kras« gelijk de 
spraakmakende gemeente zegt — is een der grootste van 
dien aard, niet alleen van Amsterdam maar van de euro- 
peesche hoofdsteden. Zij beslaat eene oppervlakte van. 2500 
vierk. M. en kan beneden twee duizend, boven zevenhonderd 
gasten herbergen. Een negentiental fijne biljarts geeft gele- 
genheid tot aangenaam tijdverdrijf. De winter- en zomer- 
tuinen benevens de groote biljartzaal onderscheiden zich 
door smaakvolle en, wat licht en lucht betreft, doelmatiue 
inrichting. Duizenden worden hier dagelijks gespijsd en ge- 
laafd. In de fraaie vestibule naast de leeszaal vindt men 
een kleine keurverzameiing bloemen, zoowel planten als 
ruikertjes ten behoeve der hoffelijke geleiders van 't schoone 
geslacht. 

Op de bovenzalen, diegedeeltelijkalssocieteit, gedeeltelijk 
voor vergaderingen worden verhuurd, bestaat gelegenheid 
voor diners en soupers. 

Tevens is aan de zaak een uitgebreide wijnhandel ver- 
bonden, waartoe afzonderlijke kelders aan den 0. Z. Ach- 
terburgwal zijn ingericht. 

DIE PORT VAN CLEVE (N. Z. Voorburgwal achter het 
Paleis. Zie afb. bladzij 17) Achter deze fraaie en ruime in- 
richting bevindt zich een tuin, waar des zomers een even 
druk gebruik van wordt gemaakt als gedurende het geheele 
jaar aan het bierhuis-restaurant zelf ten deel valt. Zij ontleent 




Die Port van Cleve. 



'18 



haar naam aan een ouclen gevelsteen, die thans een blijvend 
plaatsje boven het buffet heeft gekregen. In meer dan een 
provinciale hoofdstad zijn sinds clien tijd koffiehuizen onder 
denzelfden naam verrezen. VVel een bewijs dat hij eene 
aanbeveling is. 

De eigenaars, de heeren Gebroeders Hulscher, wenschen 
bij de zorg voor het lichaam ook blijkbaar den geest niet 
te verwaarloozen, getuige de ruim voorziene leestafel, waar 
men behalve de gewone fransehe, duitsche en engelsche 
bladen, ook een verzameling noordsche, deensche, zweed- 
sche, russische en amerikaansche kranten vindt. 

Aan de zaak is een uitgebreide bierbottelarij en wijnhandel 
verbonden, waartoe de aangrenzende kelderrnimte is in- 
gericht. 

CAFE-RESTAURANT-H. B. WILLEMSEN. (Heiligenweg. Zie 
afb. biadzij 33) Restaurant a la carte geopend van'svoorm. 
10 tot 'snachts 1 uur. Plats du jour van 12 tot 5 uur a / OiX) 
Diners van 3 tot 7 uur a / 1.— , / 1.50, / 2.— en hooger. 
Vastendagen: vischdiners tot dezelfde prijzen. Diners worden 
ook aan huis bezorgd. Soupers op bestelling. Zes Biljarts. 
Bierbotteteirij. 

CAFE-CONTINENTAL, (Sarphatistraat bij de Hoogesluis 
Zie afb. biadzij 19) Dit gezeliig en smaakvol ingerichte 
koffiehuis (Wiener Cafe en American Bar), met fijn biljart, 
ontleent zijne aantrekkelijkheid grootencleels aan de gunstige 
ligging. Uit den ruimen tuin geniet men aan de eene zijde 
een kijkje op onzen schiiderachtigen Amstel met zijnclrukke 
scheepvaart, aan den ancleren kant op het bont verkeer van 
wandelaars, rijtuigen en trams in de Sarphatistraat. 

CAFE-LONDRES, (Amstelstraat. Zie afb. biadzij 71) Fraaie 
inrichting ; wandschildermgen. 

PAVILJOEN-VONDELSPARK (Zie afb. biadzij 119). PANOP- 
TICUM, (Amstelstr.) DE KARSEBOOM (Kaiverstr.) alleen restau- 
rant. DE POOL (Rokin) alleen restaurant. CAFE-RESTAURANT- 
REINSBERG (Kaiverstr.) Koffiehuizen: NIEUW AMST. KOF- 
FIEHUIS (Kaiverstr.) CAFE-FRANCAIS (Kaiverstr.) DE KO- 
MEET (Gravenstr.) DE ROODE LEEUW (Vijgendam) CAFE 
FLORA, (Schans bij de Weteringpoort) CAFfi-VONDEL, (Von- 
delstr.) TOLHUIS (Zie biadzij 253) CAFE-MA AS, (Zie biz. 252). 

WIJNAND FOCKINK, (Pijlsteeg.) De stichter dezer uitge- 



19 



breide zaak begon in 1679 aan den O. Z. Voorbnrgwal de 
distilleerderij op dezelfde plaats, waar nu nog de fabriek 
gevestigd is, die met inbegrip der kantoren, ruim een bun- 
der oppervlakte heeft. Hij verbond daaraan in de Pijlsteeg 
de tapperij van Jan Bierman, die in- en uitwendig nog in 
denzelfden toestand verkeert en nog altijd hetzelfde uit- 
hangbord draagt: «De Gekroonde Wildeman.» (Zie afb. biz. 27). 




Caf6-Continental. 



Eveneens van oudsher drinkt de Beursbezoeker — en 
menigeen die niet de Beurs bezoekt! — bier zijn borreltje. 
De glaasjes zijn nog altijd zeventiende-eeuwsch model. Zij 
word en tot den rand volgeschonken, en de man, die weet 
hoe hij zich naar de overlevering heeft te gedragen, bukt 
zich even, wipt den kop van het glaasje, dat hij op de 
toonbank laat staan, en eerst als het gevaar voor storten 
voorbij is, neemt hij het op, leegt het in twee ten gen, rei- 



20 

nigt de toppen zijner vingers aan den voor hem liggenden 
handdoek, betaalt, neemt een beschuitje uit het bakje en 
stapt al etende de deur uit! Wenscht hij eerst zijn sigaar 
aan te steken, dan doet hij dat aan een kooltje vuur in een 
test, en onwiilekeurig valt zijn blik op de aartsvaderlijke 
smeerkaars, die op een koperen blakertje rust. 

Hier is vooral de curagao de lievelingslikeur onder de 
185 soorten, welke in de fabriek worden vervaardigd en eene 
bekroning verwierven op de tentoonstellingen van Parijs 
(1855, 1867, 1875 en 1878), Londen (1862), Dublin (1865), 
Keulen (1861 en 1875), Amsterdam (1866), Havre (1868), Na- 
pels (1871), Lyon (1872), Weenen en Linden (1873), Phila- 
delphia (1876). 

De firma, van wier naam de mededinging herhaaldelijk een 
ongeoorloofd gebruik maakt, heeft filialen te Weenen, Parijs 
en Brussel. 

Het eigenaardige tapijerijtje, thans toegankelijk door een 
«passage» in de Damstraat, genoot o. a. de eer van een be- 
zoek van prins Napoleon en eenige duitsche vorsten onder 
geleide van prinses Marianne. 

't LOOTSJE. (Kaiverstraat). Het bevalligbinnenhuisje, waar 
de teekenaar ons een kijkje in geeft, blijft door niemand 
onbezocht. Men zou het, beknoptheidshalve, het proef- en 
bestelhuis kunnen noemen der eigenlijke fabriek van de 
Erven Lucas Bols, aan de Rozengracht. 

De zaak dagteekent reeds uit 1575. Omstreeks dien tijd 
althans is door de familie Bols buiten de bebouwde kom 
der gemeente een loots opgericht met vergunning der plaat- 
selijke overheid om daarin »gebranden wijn« te maken, het- 
geen binnen de bemuring der stad niet geoorloofd was. Toen 
die plek in 1612 binnen de poort kwam te liggen en inmid- 
dels (1581) vergunning was gegeven om ook dien tak van 
nijverheid binnen de veste uit te oefenen, meenden de 
eigenaars hun fabriek een meer steedsch voorkomen te moe- 
ten geven. Het houten getimmertje (afgebeeldop 'tsnijraam 
in de Kaiverstraat) werd door een steenen gebouw vervan- 
gen; doch de naam van 't Lootsje bleef tot den huidigen dag 
behouden. 

De likeuren zijn dan ook nog meer onder den fabrieksnaam 
dan onder dien der firma bekend. Vandaar dat demededin- 




Erven Lucas Bols, Kalverstraat. 



ginghonderden »lootsjes« in 't leven riep en de krtiiken en 
Hesschen van 't echte, oude Lootsje cius van een waarschu- 
wnigs-etiket voorzien zijn. 

De anisette van de erven Lucas Bols heeft hoogeren roep 
dan eenige andere likeur. Het fabrikaat der firma werd 
bekroond te Londen (1862,1873), Dublin (1865), Oporto (1865), 
Amsterdam (1866), Parijs (1867, 1875, 1878), Havre (1868), 
Lyon (1872), Weenen (1873), Keulen (1875), Philadelphia (1876). 

De fabriek beslaat thans een oppervlakte van on ge veer 
achttienhonderd vierk. meter. De ouderwetsche winkel, met 
reusachtige vaten op stellingen langs den wand, wordtdaar 
nog in stand gehouden. Hij vormt met zijne kleine ruitjes 
aardige muurtegeltjes en sierlijk gesneden trapleuning even- 
eens een aardig karakteristiek oud-hollandsch binnenhuisje, 
waar niet minder dan honderd en vijf soorten likeur (bij 
de maat) verkocht worden. 

OESTERSALON-VAN LAAR, (Zie af b. biz. 29.) Kalverstraat 
bij den Dam. Een uitgelezen publiek maakt bij voortduring 
gebruik van deze inrichting, die twee groote salons endrie 
kieinere familiesalons bevat, welke laatste elk een twaalftal 
personen kunnen herbergen. 

Er is een uitgebreide vischhandel aan verbonden. Van 
hier wordt des zomers de beroemde hollandsche haring naaj* 
seiner a lie streken van Europa verzonden. 

Badhuizen. 

Koude en warme binnenbaden: Rokin bij het Sophia-plein. 

Koude, warme en dampbaden: Heerengracht bij de Lelie- 
gracht. 

Amsterdamsche Badinrichting-Maatschappij : Binnenamstel 
bij de Prinsengracht. 

Bad- en Zweminrichtingen. 

Th. van Heemstede Obelt (DeRuyterkade bij hetOosterdok.) 
Amstel bij Schulpbrug (met het Havenbootje). 
Pioenius: Westerdoksdijk. 

Kostelooze zwemplaatsen. 

U bij de Westerdoksluizen, — Dijkgracht. 



OPENBARE VERMAKELIJKHEDEN. 



lietreffende den aard der voorstellingen, de urenvanaan- 
vang en de prijzen raadplege men de dagbladen. 






STADSSCHOUWBURG, 

Leidschepiein. 

PALEIS VOOR VOLKS- 
VLLTT, Frederiksplein (zie 
bladz. 116.) 

PARKSCHOUWBURG, 
Plantage, (zie bladz. 115). 

GRAND-THEATRE, Am- 
stelstraat. 

FRASCATI, Plantage. 

SCHOUWBURG - VAN 
LIER, Plantage-Fransche- 
laan. 

SCHOUWBURG-LOGE, 
Parklaan. 

SALON DES VARIETES 
Amstelstraat. 

THEATRE-TIVOLI. Nes.< 

Gedurende de zomermaanden muziekuitvoering 

in de DIERGAARDE (Xatura Artis Magistra) maandagm id- 
dag van 2—4 uur; woensdagavond te 8 uur; 

in LINNAEUS gewoonlijk elken dinsdag te 7 uur; van 
tijd tot tijd des zondags van I 1 /* — 4 uur; 

aan het TOLHLIS (zie aankondiging in de nieuwsbladen); 

in MAISON-STROUCKEX gewoonlijk zondag en maandag 
(zie aankondiging in de dagbladen.) 




BEZIENSWAARDIGHEDEN. 



Rtjksmuseum, (Trippenhuis) Kloveniersburgwal bij delloog- 
straat (zie biadzij 50). 

Museum-Fodor, Keizersgracht bij de Vijzelstraat (zie 
biadzij 64). 

Museum-Van der Hoop, Oude Manhuispoort (zie biadzij 70). 

Verzameling van Hedendaagsche Kimst, Oude-Manhuis- 
poort (zie biadzij 78). 

Historisghe Galerij van Arti et Amicitiae, Rokin over 
de Ned. Bank (zie biadzij 81). 

Museum-Six, Heerengracht bij de Yijzelstraat (zie biadzij 85). 

Kon. Akademie van Beeldende Kunsten, Staclhouderskade 
bij de Utrechtschepoort (zie biadzij 89). 

MiIseum van Oudheden, Spuistraat (zie biadzij 92). 

Schoolmuseum, Keizersgracht over de Westermarkt (zie 
biadzij 93). 

Met Broekerhuis, Amstelveenscheweg (zie biadzij 121). 

Standbeelden Rembrandtplein, Thorbeckeplein, Von- 
delspark, Dam. 

Diergaarde, (Natura Artis Magistra) Plantage (zie 
biadzij 94). 

Aquarium (verbonden aan de Diergaarde). 

Koninklijk Paleis, Dam (zie biadzij 103). 

Panorama, Plantage (zie biadzij 110). 

Panoptigum, Amstelstraat. 

Tuinbouwsghool dinnaeus^, Watergraafsmeer (zie 
biadzij 243). 

Hortus Botanigus (Kruidtuin) Plantage (zie biadzij 125). 

Boom- en Heesterpark, Plantage (zie biadzij 126). 

Vondelpark, Stadhouderskade (zie biadzij 118). 

BLOEMiSTERfj-Groenewegen en G ., Linnaeusstraat (zie 
biadzij 246). 

Baadhuts, N. Z. Voorburgwal (zie biadzij 130). 

Sint Anton ikswaag, Nieuwmarkt (zie biadzij 136). 



25 



Universiteitsbibliotheek, Singel bij den Heiligenweg 
(zie bladzij 127). 

Blindeninrtghtingen (zie bladzij 190). 

'sLandswerf, Groote Kattenburgerstraat, (zie bladzij 143). 

Opleidingssghip de Wassenaer, Oosterdok (zie 
bladzij 152). 

Matrozeninstituut de Ajax, Oosterdok (zie bladzij 158). 

Kinderspeeltuinen (zie bladzij 186). 

Kweeksghool voor de Zeevaart , Prins Hendrikkade 
(zie bladzij 148). 

Zeemanshuis, Kaclijk (zie bladzij 160). 

's Rijks Entrepot, Kadijk. 

Koopmansbeurs, Dam, geopend alle werkdagen van 
1—31/2 uur, kosteloos toegankelijk tot ls /4 uur, na dien tijd 
tot 21/2 uur 25 cts. Daarna weer kosteloos. De officieele 
efl'ektennooteering omvat de zaken, van U/^ — 23/ 4 gedaan. 

Korenbeurs , Damrak, marktdagen : Maandag, Woensdag 
en Vrijdag van 12 — IVa uur. De officieele noteering begint 
te 12 uur. Ook op de tusschendagen wordt beursgehouden; 
alsdan begint de noteering te H/4. 

De Ned. Bank, Rokin. 

Kerken, (zie bladzij 177). 

Diamantslijperijen (zie bladzij 161). 

Fabrieken van Stoom- en andere Werktuigen, Oosten- 
burgergracht, Realeneiland. 

Koninginnedok, IJ, (met het havenbootje). 

De Handelskade (zie bladzij 138). 

Zeeburg, stoomgemaai voor de waterverversching der 
stad (zie bladzij 142). 

Scholen, (zie bladzij 187). 

Weldadige t.nstellingex (zie bladzij 161). 

Stooaisghepen der maatschappij «Nederland»,Rietlanden. 

Kunst- en Boekhandel (zie bladzij 194). 

Dagbladbureelen (zie bladzij 200). 

Magazijnen van verschillenden aard (zie bladzij 219). 

Uitstapjes (zie bladzij 244). 



CONSULS 



Vereenigde Stat en van Noord- Am erik a. David 
Eckstein. Doelenstraat 20. 
Vice-Gonsul A. Vinke. Geldeischekade 6. 

Argentijnsche Republiek. P. C. A. Hauschild. Gel- 
derschekade 90. 



Beigie. J. N. W. C. Sieburgh. Frederiksplein 55. 
Vice-Consul A. J. v. Oostveen Jr. Prinsengracht 1077. 

Brazilie. H. P. Wurfbain. Heerengracht 540. 

Groot-Brittannie en Ierland. J. G. C. L. Newnharn. 
Heerengracht 212. 
Vice-Gonsul A. W. Anderson. P. C. Hooftstraat 94. 

Chili. J. L. Kuinders. Prinsengracht 795. 

Vereenigde Staten van Columbia. Martin Amador. 
Rokin 43. 

Denemarken 

Duitsche Bijk. L. Hoyack Keizersgracht 71. 

Frankrijk. A. H. Blanchard de Farges. Leidschegracht 25. 
Vice-Consul V. S. Aubert. Ruysdaelkade 19. 

Haiti. J. J. C. Schermer. Kaiverstraat 180. 

Italie - 

Vice-Consul R. v. Dam. Prinsengracht. 

Liberie. II. Hesse. O. Z. Voorburgwal 189. 

Luxemburg. L. Lippmann. Heerengracht 472. 

Oostenrijk-Hongarije. Charles Gsiller. Heerengraclit 588. 

Paraguya. ,F. H. Grein. Heerengracht 600. 

Perzie. H. Hesse. 0. Z. Voorburgwal 189. 
Vice-Consul L. Hesse. Keizersgracht 426. 




Wijnand Fockink— Pijlsteeg 



28 

Peru. J. H. Schroder Jr. Keizersgracht 56. I 

Portugal. G. Rosenthal. Heerengracht 500. .'"'.' 

Busland. A. Sergpantowsky, Vossiusstraat 9. 
Vice-Consul graaf Koskull. 

Spanje. Manuel Colarte y Archedekin. Hemonystraat. 

Turkije. J. J. Posno. Spuistraat 137. 

Uruguay. H. Reineke. Vondelstraat 78. 

Venezuela. J. Portengen. Stadhouderskade 3. 

Z wed en en Noorwegen. Th. F. Egidius. Keizers- *. 
gracht 746. 

Zwitserland. F. Hassi<*. N. Z. Voorburgwal 120. 



WISSELAARS. 

Anspach & Donk. — Kramer & Landre. — Twentsche 
Bankvereeniging (Spuistraat). 



BANKIERS. 

Amsterdamsche Bank. — Amsterdamsehe Succursale de la 
Ranque de Paris et des Pays-Bas. — Becker en Fuld. — Blij- 
denstijn en Co. — Adolph Boissevain en Co. — A. J. Brink. — 
Determeijer, Weslingh en Zoon. — Goll en Co. — Grim en 
Co. — Hope en Co. — Insinger en Co. — Lens en Bergs- 
ma. — Lippmann, Rosenthal en Co. — A. May. — Ne- 
derl. Bank. — De Ned.-Ind. Handelsbank — Surinaamsche 
Bank. — J. den Tex Boiicfct. — Twentsche Bankvereeniging. 
— A. S. Valentin 




"Lanr. 




X 



D E P S T. 






HooMkantoor : N. Z. Voorburgwai achter het Paleis. 

Hulpkantoren : Spiegelstraat, hoek Heerengracht ; — Amstel 
bij de Kerkstraatj — P. G. HooftstraatlOO; — Prins Hendrik- 
kade, hoek Schippersgracht en Westerdok. 

Het Hoofdkantoor is dagelijks geopend van T s morgens 6 
tot 's avonds 9 uur ; voor het verzenden en uitbetalen van 
postwissels alleen op werkdagen van 9 's m. tot 's nam. 3 uur ; 
voor het afhalen van poste restante brieven (alleen aan het 
Hoofdkantoor) dagelijks van 's morgens 6 tot 's avonds 9 
uur. De Bijkantoren zijn alleen op werkdagen geopend van 
's morgens 9 tot 's namiddags 5 uren. 

Voorts vindt men op verschillende plaatsen derstadpost- 
bussen, met afzonderlijke afdeelingen voor brieven en druk- 
werken, die meermalen daags op vaste, boven de bussen 
aangeduide tijdstippen worden gelicht. Aan de spoorweg- 
stations geschiedt die lichting eenige minuten voor het 
vertrek van elken trein, waarmede verzending van brieven 
plaats vindt. Bovendien bevinden zich brievenbussen aan de 
postrijtuigen, welke de post naar verschillende treinen over- 
brengen. 

Frankeerzegels, briefkaarten enz. zijn tegen denzelfden 
prijs als aan het hoofd- en de bijkantoren bij verschillende 
Depothouders verkrijgbaar. 






31 

Komen er brieven voor u, terwijl ge de stad reeds hebt 
verlaten, wend u tot den Postmeester, die ze u vrachtvrij 
toezendt. 

Brieven poste-restante blijven gedurende drie maanden 
ter uwer beschikking en worden alleen afgegeven, nadat 
de juistheid uwer op gave den beambte voldoende gebleken is. 

Er wordt ook buiten cle gewone diensturen zooveel moge- 
lijk aan een verzoek tot afgifte voldaan. 

B I N N E N L A N D. 

Brieven en Pakketten. 

Gevvicht: Maximum I KG. = 1000 Gram. 
Van 1 tot 15 Gram 5 Ct. Boven 250 tot 500 Gram 20 Ct. 
Boven 15 y> 1C0 » 10 » » 500 » 1000 » 25 » 

» 100 » 250 » 15 » 

Drukwerk. 

Gewicbt: Maximum 3 KG. = 3000 Gram. 
Van 1 tot 25 Gram 1 Ct. Boven 150 tot 200 Gram 7i/ 2 Ct. 
Boven 25 » 50 » 2 » » 200 » 300 » 10 » 

» 50 » 75 » 3 » » 300 » 4C0 » 12l/ 2 » 

» 75 » 100 » 4 » » 400 » 500 » \o » 

» 100 » 150 » 5 » 
en voorts voor elke 250 gram of gedeelte 21/2 Ct. daarenboven 
Dag- en Weekladen boven 25 gram, met of zonder Bij- 
voegsel, 1 Cent, tot 25 Gram 1/2 Cent. Afzonderlijke Bijvoeg- 
sels onder dezelfde bepalingen. 

Diversen. 

Aanteekening, 10 Cent per brief, drukwerk- of monster- 
pa kket, enz. — Met aangifte'der geldswaarde \r Cen. tot 
/100, en verder 21/2 Gent voor elke /100 tot bet maximum 
van /6000. 

Bericht van goede ontvangst, tegen vooruitbetaiing van 
5 Cent. 

Visitekaartjes, mits op kaartpapier ter dikte van de brief- 
kaarten en minstens 6 bij 9 centimeter oppervlakte, 1 Cent. 



32 

Frankeerzegels, Frankeerenveloppen 
en Brief-kaarten. 

Zegels. 

Lichtbruin l/ 2 Gent Zilvergrijs 12l/ 2 Cent 

Lichtgroen 1 » Oker . . 15 » % 

Okergeel 2 » Donkergroen .... 20 » 

Paarsch 2l/ 2 » Violet 25 » 

Donkerblauw ... 5 » Gouclkleur 50 » 

Donkerrood ... .10 » Rood en Blauw /2.50 

Enveloppen. Brief-kaarten. 

Blauwzegel (5 Ct.) 5i/ 2 Cent Violetzegel (2i/ 2 Gt.) 3 Cent 
Grijszegel(12i/ 2 Ct.)13 » Blauwzegel (5 Ct.) . 51/* » 

«Antwoord betaald»'t dubbele. 

Postpakketdienst. 

Kantoor: Dam, in het Kommandantshuis. 

Onverschillig den afstand, voor plaatsen die voor de pak- 
ketpost zijn aangewezen. ; : * 

1 Kilogram 15 Cent / 

Boven 1-3 » 20 » 
» 3 — 5 » 25 » 
Het port bij vooruitbetaling door midclel van postzegels 
te voldoen. 

Het nieuwe tarief, ingevoerd 15 Maart j.L, is hier aange- 
nomen; doch dit verminderd tarief is niet toepasselijk op 
plaatsen niet voor den postpakketdienst aangewezen. 

Tarief in Nederland naar de navolgende 
Staten der Post-Unie: 

Amerika (Vereenigde Staten van Noord-). — Denemar- ■»* 
ken, IJsland. — Duitschland. — Egypte, Nubie, Soedan. — 
Frankrijk, Algerie, Tunis, Marokko. — Griekenland. — Groot- 
Britanie, Malta, Gibraltar, Helgoland, Canada. — Italie. — ? 

Luxemburg. — Montenegro. — Noorwegen. — Oostenrijk- i. 

Hongarije. — Portugal, Madeira. — Rumenie. — Europeeseh- 




Get. door E. S. Witkwup. 



Cafe-Restaurant- Willemsen, Heiligenweg. 



24 



en Aziatisch-Rusland. — Servie. — Spanje, — Europeesch- 
en Aziatiscb-Turkije. — Zweden. — Zwitserland. 



Frankeering 

van 

Brieven 

per 
15 Gram. 



Ongefran- 

keerde 
Brieven 

per 
15 Gram. 



Briefkaar- 

ten 
per stuk 

met 
de Kaart. 



m *> a *■ g 
*> « « .2 * 



Pnf* 



O Pi _ 



<*> r * — i~ 



Vast Aan- 

teekengeld 

per stuk. 



Bericht 

van 

Ontvangst 

per stuk. 



P2 5 Cent 25 Cent 



5 5 Cent 



2 5 Cent 10 Cent i 10 Cent 



10 Cent 



Naar Belgie. 
'20 Cent [ 5 5 Cent I 2 5 Cent i 10 Cent 



10 Cent 



Van Nederlandsche naar Belgische of Ouitsche grensplaatsen. 
op niet verder dan 50 Kilometer afstand. 



5 Cent 



10 Cent ! 5* Cent 2 s Cent 



10 Cent ■ 10 Cent 



Argentijnsche Republiek. — Barbados on St. Vincent — 
Brazilie. — Britsch-lndie en de Britsche Kolonien. — Chili. 
— Deensche Kolonien. — Dominikaansche Kepubliek. — 
Ecuador. — Fransche Kolonien. — Grenada, St. Lucia, To- 
bago en Turkseh eiland. — Guatemala, Haiti. — Honduras. 
Japan. — Liberia. — Mexiko. — Paraguay. — Peru. — Per- 
zie. — Portugeesche Kolonien. — Salvator. — Spaa use be 
Kolonien. — Uruguay. — Venezuela. 
25 Cent I 40 Cent I 7 5 Cent 5 Cent I 10 Cent \ 10 Cent 



Naar de Nederlandsche Kolonien, met een buitenlandscbo 

Mail of over Napels met de stoomschepen der 

Maatschappij Nedertand. 



25 Cent 40 Cent 



7 5 Cent 5 Cent 10 Cent i 10 Cent 



Uit Amsterdam, met de stoomschepen der Maat- 
schappij Ncderland. 



20 Cent 



*) ~ 



5 Cent 



2 5 C.50gr. 

enkeldrukw. 
Minim. 1 2* C. 



10 Cent 



10 Cent 



v oor elk gewicht 10 Cent boven bet port van gefran- 
keerde brieven. 



35 



Hoofdbijzonderheden voor de landen 
der Post-Unie, 

Brieven met aangegeven geldswaarde, behalve het i'ran- 
keer- en aanteekengeld: Belgie 2* Cent per/ 100 of gedeelte, 




*k\uK' 



«^ 



Biljartzaal — Krasnapolsky. 

het maximum der waarde 5000 gulden. Naar Dnilschland* 
5 Cent per 100 gulden. Naar Deiiemarken^Krankrijk, Luxem- 
burg. Noorwegen, Oostenrijk-Hongarije, lUimenie, Flusland, 
Seme, [Jsland, Zweden en Zwitserland W 1 Cent per 100 



36 

gulden, maximum der waarde 5000 gulden. Egypte 17 e Cent 
per 100 gulden of gedeelte, maximum der waarde 2500 gul- 
den. Italie 12 5 Cent per 4 CO gulden, maximum der waarde 
2500 gulden. Portugal 17 5 Cent per 100 gulden, maximum 
der waarde 5000 gulden. 



Verschillende Staten buiten de Post-TJnie. 

NB. Waar geen gewicht wordt aangegeven, is het enkelvou- 
dig, voor brieven en pakkettenl5gram; voor drukwerk, 
papieren en bescheiden, monsters, stalen, enz. 50 gram. 
Australie (Zuid- en West-). Over Italie 40 c, ongefr. 60 c, 
aant. 10 c, drukw., monsters en stalen 7 5 c. — Bolivia. Over 
Engeland, 65 c, ongefr. 80 c, drukw., papieren en beschei- 
den, monsters en stalen 5 c. — Over Frankrijk. 55 c., ongefr. 
65 c, drukw., monsters en stalen 7 5 c. — Over Italie, 30 c, 
ongefr. 40 c, aant. 25 c, drukw., monsters en stalen 7 5 c. — 
China, behalve Hongkong en Shanghai Over Italie. a. Met 
de Britsche pakketb. of met de Fransche pakketb. of ook 
over de Yereenigde Staten, 25 c, ongefr. 40 c, aanget. br. 
10 c vast recht boven gewoon port, drukw., monsters en 
stalen 5 c. — Over Rusland langs den weg van Kiachta. 
Kalging, Peking, Urga en Tien Tsin. 12 5 c, ongefr. 25 c, 
brief k. 5 c, drukw., monsters en stalen 2 5 c, aanget. br. 10 
c* vast recht boven het gewone port, bericht van ontvaugst 
10 c. — Costa- Rica. Over Engelaud, 65 c, ongefr. 80 c, 
drukw., papieren, en bescheiden, monsters en stalen 5 c- 
Over Frank rijk. (Gedw. frank, tot Panama), 50 c, ongefr 65 
c, drukw., monsters en stalen 7 5 c — Over Duitschlanri 25 
c, ongefr. 35 c, drukw., monsters en stalen 5 c — Guinea 
(Kust van). Over Engeland, 35 c, ongefr. 50 c, drukw., mon- 
sters en stalen 5c— Kaap de Goede Hoop. Over Engeland, 
35 c, ongefr. 50 c aant. 20 c, drukw., papieren en beschei- 
den, monsters en stalen 5 c — Oranje Vrijstaat, 35 c, on- 
gefr. 50 c, aant. 15 c, drukw., papieren en bescheiden 
monsters en stalen 5 c 




Hotel-Palais Royal. 



38 

Postwissels voor het Binnen- en Buitenland. 

Amerika (V. S. van Noord-), 17 5 c. per / 12.50 of daar be- 
neden; maximum D. 50. 

Belgie, Frankrijk en Algiers. Itaiie, Luxemburg, Rumenie 
en Zwitserland 12 5 ct. per / 12.50 of daar beneden, maximum 
fr. 500. 

Denemarken, Noorwegen en Zweden 12 s ct. per / 12.50 
of daar beneden, maximum Kronen 300. 

Duitschland en Helgoland 12 5 ct. per / 12,50 of daar be- 
neden, maximum Mk. 400. 

Egypte 12 8 ct, per f 12.50 of daar beneden, maximum 
Piasters 2000. 

Groot-Britannie, 15 ct, per /10of daar beneden, maximum 
10 P. Sterl. 

Indie (Britsch-), met de Fransche en Portugeesche bezit- 
tingen, doch met uitzondering van Ceylon, 25 ct. per/ 12.50 
of daar beneden, maximum 10 P. Sterling of / 120. — Deze 
post wissel form, nauwkeurig in te vullen, met eigen geslachts- 
naam en woonplaals, en die van den geadresseerde en, tea 
minste, de eerste letter van een der voornamen van beiden 
afzender of geadresseerde, op te geven. 

Indie (Nederlandsch-), 20 cent per / 10.— Hoogste bedrag 
binnen de 8 dagen ineens of verdeeld, aan denzelfden persoon 
te zenden: f 150. — . 

Konstantinopel 12 5 ct. per / 12.50 of daar beneden, maxi- 
mum Turksche ponden 21, Piaster 33, Paras 12. 

Nederland, 5 ct. per / 12.50 of daar beneden. 

Oostenrijk-Hongarije, 12 5 ct., per / 12.50 of daar beneden, 
maximum Mk. 400. Uitbetaling volgens den koers van den 
dag te Weenen. 

Portugal, 12 5 ct. per / 12.50 of daar beneden, maximum 
Reis 91,000. 

Telegraphische Postwissels. 

Nederland, 5 ct. per / 12.50 of daar beneden, bovendien 
de telegrafeerkosten. Maximum / 2500. — . 

Belgie, 12 5 ct. per / 12.50 of daar beneden, maximum 
/ 250. — . Voor plaatsen binnen 50 kilom. van 'tkantoorvan 
afzending de helft. 

Zwitserland, 12 5 cl. per / 12.50 of daar beneden^ maxi- 
mum / 100.—. 



RIJKSTELEGRAAF. 



,-^. W."V^^ J r ^^^ \J*^ W\ 



Hoofdkantoor : N. Z. Voorlmrgwal achter het Paleis. 

Hulpkantoren : Amstel-Hotel ; Prins Hendrikkade bij den 
Schreierstoren; Nieuwe Spiegelstraat hoek Heerengracht ; 
Haarlemmerdijk bij de Oranjestraat No. 38; Rozengracht 
hoek Eerste Bloemdwarsstraat No. 26; P.-C.-Hooftstraat 
No. 109; Brakke Grond, Nes; alle den geheelen dag geopend 
van !) uur voorm. tot 5 uur nam.; op de Groote Beurs 
en Korenbeurs onder beurstijd. 

Het Hulpkantoor op de Eft'ektenbeurs is in rechtstreek- 
sche verbinding met de Be urste Rotterdam. Weldra bestaat 
van daar ook verbinding met de voornaamste steden in het 
buiteniand. 

Aan alle bovenvermelde kantoren is mede gelegenheid 
voor de verzending van telegrammen binnen de stad. 

Onder we g kunt ge ter bezorging van uw telegram van 
de bussen gebruik maken of den eersten den besten be- 
steller daarmede belasten. 

Schrijf bij voorkeur voor iederen Staat de landstaal. Naast 
deze worden aanbevolen: voor Belgie het duitsch en 
vlaamsch; voor Griekenland het fransch; voor Groot-Bri- 
tannie en Ierland het nederlandsch, engelsch, fransch en 
duitsch ; voor Britsch-Indie en verder gelegen bestemmingen 
in Indie, China, Japan enz. en voor Malta het engelsch; voor 
Nederland het fransch, duitsch en engelsch; voor het Duit- 
sche Rijk, ItaLie en Rusland het fransch; voor Oostenrijk- 
Hongarije het romaansch en slavisch; voor Perzie het en- 
gelsch; voor Europeesch- en Aziatisch-Turkije het fransch, 
duitsch, engelsch en italiaansch. 



40 



TARIEF. 

Voor Nederland; Gewoon telegram 15 cent en 1 cent 
voor elk woord. 

Dringend telegram: driemaal het bedrag van een gewoon. 

Buitenlandsche Telegrammen. 



Vast Tftrief. 

j 0.25 

» 0.70 

» 0.50 

» 0.2'* 



1.02 5 

i.or> 

1.22 5 

1.27 s 

1.40 



Naar Belgie 

» Bulgarije . . . 
» Denemarken , 
» Duitschland . 
» Frankrijk . . , 
» Gri eke n land . 
i> Griekenland : 

Corfu 

Gefalonia, Hydra, 
Ithaka, St. Maura, 
Spezzia en Zante. . 
Andros,Kythmosen 

Tynos 

Syra 

Groot-Britannie en Ierland . . . 

Italie » 0.67* 

Luxemburg » 0.30 

Malta. . . .'" » 1.20 

Montenegro » 0.60 

Noorwegen » 0.72 5 

■Oostenrijk » 0.47 5 

Hongarije » 0.57 3 

Portugal » 0.1*0 

Rumanie » 0.60 

Rusland. . . 
Kaukasus . . 
Servie .... 
Spanje. . . . 
Gibraltar . . 

Turkije » 1.02 a 

Zweden » 0.67* 

ZwitserJand » 0.oo 

Batavia . , f 4.27 s per woord. 
New-York » 1.44 » » 



» 1.05 
» 1.55 
» 0.00 
» 0.82 5 
» 0.00 



Per woord. 


/"0.02* 


» 0.14 


» 0.10 


» 0.06 


» 0.10 


)> 0.20* 



» 0.21 



» 0.24* 

» 0.25* 
» 0.28 
» 0.15 
» 0.13* 
» 0.06 
» 0.24 
» 0.12 
» 0.14 5 
» 0.09 5 
» 0.11 5 
» 0.18 
» 0.12 
» 0.21 
» 0.31 
» 0.12 
» 0.16* 
» 0.18 
» 0.20 5 
)> 0.13* 
» 0.11 



il 



Voor het Bnitenland, zoo binnen als buiten Europa, wordt 
bet eirulcijfer van elk telegram, betzij gewoon of dringend^ 
steeds afgerond tot het naast door 5 deelbaar getaL 

Dringende telegrammen, berekend tegen driemaal een ge- 
woon telegram, worden aangenomen voor ftelgie, Duitsch- 
land, Frankrijk, Italie, Griekenland, Helgoland, Portugal, 
Riimenie, Rusland on Spanje. 

Enkelvoudig antwoord betaald (verkort: R*P.) wordt voor 
tien woorden berekend. 

In liet europeesch ver- 
keer mag een woord 15 
letters bevatten, een ge- 
tal 5 cijfers of teekens, 
in het buiten-enropeesch 
verkeer onderscheideu- 
lijk 10 en ;i 

Telegraphische post- 
wissels voor het bin- 
nenland en het verkeer 
met Belgie worden aan 
bet Postkantoor aangeno- 
men zoola ng bet kantoor 
open is. 




P L I T I E, 



^rWHw-^ ^p % 



Hoewel Amsterdam, wat zakkenrollers betreft, geiukkig 
achterlijk is bij andere groote steden, zij men, gedachtig a an 
het ieder vischt op zijn getij, in de volte vooralop zijne boede. 

Geraakt men in moeielijkheden, men schroome niet zich 
zoo spoedig 
mogelijk tot 
de politie te 
wenden, wel- 
ker bereid- 
vaardigetus- 
schenkomst 
niet vruchte- 
loos zal wor- 
den ingeroe- 
pen. 

Hebt ge iets 
verloren of 
gevonden, de 
politieisweer 
het aangewe- 
zen kantoor, 
dwaald, wend 




waar men u 
de behulp- 
zame hand 
biedt met at 
de middelen 
welke ha a i' 
ten dienstr 
staan, waar- 
onder koste- 
iooze kennis- 
geving in de 
voornaamste 
bladeu under 
de rubriek : 
Politieberieh- 
ten. 

Zijt ge ver- 



u tot den eersten den besten agent, die 
verplicht is u terecht te helpen. 

De politiemacht bestaat uit twee hoofdkornmissarissen 
vijf kommissarissen, zeven-en-dertig inspekteurs, een-en- 
twintig brigadiers en zeshonderd agenten. 

De stad is in vijf politiesektien verdeeld, als A'olgt: 

eerste sektie. De buurten A. B. gedeeltelijk C, D, E, l\ 
gedeeltelijk G, X, Y, gedeeltelijk Z, gedeeltelijk AA, gedeelte- 
lijk HH, gedeeltelijk J J, KK en LL, met ruim 45000 bewoners, 
Sektiebureel; 0. Z. Voorburgwal hoek St.-Pieterstceg. 
Htdpbureel: Rembrandtplein hoek Halvemaansteeg. 



43 

Politiepost: Singe! bij liet Spui. 

» Prinsengracht hoek Westermarkt. 

tweede sektie. De buurten gedeeltelijk C, gedeeltelijk 
G, 11 J, K, L, M, N, gedeeltelijk, U, 11R, SS en TT, 
met ruim 57000 bewoners. 

Sektiebureel : Darnrak Jioek Oudebrugsteeg. 
Hulpbureel: N. Z. Voorburgwal hoek Moisteeg. 
Politiepost: Monteibaanstoren. 
» Heerenmarkt. 

» Oosterhoofd. 

» Westeihoofd. 

» Hulpstation. 

» Tolhuis (overzijde van net IJ). 

derde sketie. De buurten P, Q, R, S, T, gedeeltelijk 
U, V, W en ZZ, met ruim 61000 bewoners. 

Sektiebureel; Jonas Daniel Meijerplein. 
Hulpbureel: Kattenburgerglein. 
Politiepost: Muiderpoort. 
» Weesperplein. 

» Stadsrietlanden. 

vierde sektie. De buurten gedeeltelijk Z, gedeeltelijk 
AA, gedeeltelijk CC, gedeeltelijk HH, gedeeltelijk JJ,iDD,EE, 
FF, GG, XX. en YY, met ruim 68000 bewoners. 
Sektiebureel: Leidscheplein. 
Hulpbureel: Ferdinand Bolstraat. 
Politiepost: Utrechtschepoort. 
» Weteringpoort. 

» Lauriergracht. 

» Kwakerspad. 

vijfde sektie. De buurten MM, NN, 00, PP, QQ, UU, 
VV en WW 7 , met ruim 62000 bewoners. 

Sektiebureel : Noordermarkt. 
Hulpbureel: Willemspoort, 
Politiepost: Zaagpoort. 
» Raampoort. 

Het water, ten N. O. der oude waterkeeringen tot den 
noordelijken oever van het I J, vormt eene zesde afdeeling 
onder afzonderlijk toezicht van den Waterschout, tevens 
haven- en dokmeester, den heer K. Junius van Hemert. 
Kantoor: Sehreierstoren aan de Prins-Hendrikkade. 



44 



Vreemdelingen, die zich hier metterwoon komen vestigen, 
behooren zich ingevolge de Wet van 13 Aug. 1849 (Staats- 
blad No. 39) te vervoegen aan het Hoofdbaroei van Politie 
(Spinhuissteeg), Afdeeling III. 

BUUKTKOMMISSAEISSEN. 

Buurtring I. A, B, C, D, E, F, X en Y. 

G. Yeltman, kantoor: 0. Z. Voorburgwal 209. 
Buurtring II. G, H, J, K, L, M, N, en TT. 

,1. G. Slokkenbier, kantoor: 0. Z. Voorburgwal 209. 

Buurtring HI. P, Q, R, S, T, U, V, W en ZZ. 
J. A. de Hoog, bureel Lazarussteeg. 

Buurtring IV. Z, AA, BB, CC, FF, GG, HH, JJ, KK, XX 
en YY. 

H. G. Witlage Jr., kantoor: Leidscheplein (Politiebureel). 

Buurtring V. DD, EE, LL, MM, NN, 00, PP, QQ, KB, SS, 
UU. VV en WW. 
J. S. Smit Jr., kantoor: Prinsengracht bij de Leliegracht. 




BUREEL YOOR LANDVERHUIZEES. 

Kadijksplein (Zeemanshuis). 

De Rijkskommissie van toezicht op den doortocht en het 
vervoer van landverhuizers houdt zitting opalle werkdagen: 
's morgens van 9—12 uur, 
's middags van 2—5 en van 7 — 8 uur. 



INGEVAL VAN ZIEKTE. 



I')e bezoeken van den geneesheer worden voldaan met 
/ L — tot / 3. — . Professoren, die men bij hen aan huis 
wenscht te raadplegen, betaalt men / 3. — tot / 5. — . 

In ernstige gevallen kunt ge u, indien de plaatsruimte 
het veroodooft, doen opnemen in: 

De Ziekenverpleging. 

(Prinsengracht tegenover de Leidsche 

Kruisstraat.) 

In de eerste en tweede klasse he eft elk verpleegde een 
afzonderlijk vertrek. De ziekenkamer der derde klasse 
(bestemd voor fatsoenlijk mingegoeden of door de liefda- 
digheid van anderen ondersteunden) hebben twee bedden. 

De verpleegkosten in de eerste klasse bedragen / 4 — , 
in de tweede / 3.—, in de derde / 2. — daags. 

Yerpleegden in de eerste klasse hebben het recht, voor 
/ 2.— daags een mannelijken of eene vrouwelijke dienst- 
bode mode te brengen. 

Indien overigens bij sommige lijders mannelijke hulp of 
verpleging vereischt wordt, kan die vanwege het Gesticht 
worden verkregen: in de derde klasse kosteloos; in de tweede 
en eerste klasse tegen vergoeding van / 1.- daags. 

Yoeding is onder de verpleegkosten begrepen. De ver- 
pleegden der tweede en der eerste klasse hebben nun 
afzonderlijke tafel. 

Kleeding en bewassching, alsmede alle bijzondere uitga- 
ven (wijn, versnaperingen, enz.), komen in alle klasse ten 
laste der verpleegden. 

De lijders mogen geene bezoeken bij zich ontvangen dan 
op de daartoe vastgestelde tijden: 'snamiddags van i — 4 
en 'savonds van 6 — 8 uur. 



46 

Alle aanvragen tot opneming moeten schriftelijk en vracht- 

vrij geschieden aan het Gesticht, met bijvoeging van een 
verklaring door genees- of heelkundige omtrent den aard der 
ziekte. Lijders aan syphilis, scabies en contagieuse ziekten, 
alsmede krankzinnigen, worden niet in het Gesticht opge- 
nomen. 

( 
Het Burgerziekenhuis. 

(Keizersgracht over de W e s t er mar k t.) 

Opgenomen worden lijders en Iijderessen aan in- of 
uitwendige gebreken. Krankzinnigen, kraamvrouwen en 
kinderen bexteden de J 2 jaar worden niet, lijders aan con- 
tagieuse ziekten vooralsnog niet opgenomen. 

De voedings- en verplegingskosten, met inbegrip van 
genees- en heelkundige halp en gene esmiddelen, bedragen 
/ 150 daags. Ook operation worden bij minvermogenden 
kosteloos verricht. Het verpleeggeld wordt bij de opneming 
veertien dagen vooruitbetaald en elke week aangevuld. liij het 
verlaten der inrichting ontvangt men het o verse hot terug. 

Uitgaven, veroorzaakt door het vervoer naar of uit de 
inrichting, het verstrekken van breukbanden en andere 
instrumenten en l>uitengewone zaken die niet door den 
goneesheer voorgeschreven maar wel toegestaan zijn, wor- 
den in rekening gebraeht. 

De zieken moeten minstens twee verschooningen mede- 
brengen (behoorlijk gemerkt), voor welker verwisseling 
door hen of hunne betrekkingen, zoo dikwijls en zoo spoe- 
dig als noodig is, moet worden gezorgd. Voorts moeten zij 
nog medebrengen twee sponsen, zeep, kam en pantoffels. 

De zieken mogen in gewone gevallen dagelijks, behalve 
Zaterdag, tusschen 3 en 4 uur bezoek ontvangen van per- 
sonen boven de 12 jaar. 

De Roomsch-Katholieke Ziekenverpleging. 

(Keizersgracht bij de Leliegracht.) 

Opgenomen worden alle zieken, die niet bepaald onge- 
neeslijk zijn. Krankzinnigen, lijders aan besmettelijke ziekte? 




Salon-Stark, Tandarts. 



48 

zwangere vrouwen en kraamvrouwen worden niet toe- 
gelaten. Kinderen kunnen verpleegd worden, indien zij de 
eerste H. Kommunie ontvangen hebben. — Lijders aan 
besmettelijke ziekten worden vooralsnog niet opgenomen. 
De indenting heeft twee afdeelingen. a. Kosteloos ver- 
pleegden (die binnen Amsterdam gevestigd raoeten zijn) 
b. Betalende zieken. 

Yoor de betalende zieken zijn de voedings- en verple- 
gingskosten, met inbegrip van genees- en heelkundige hulp 
en geneesmiddelen, bepaald op / 1.50 daags. Zij, die eene 
afzonderlijke kamer verlangen, voor zoover die beschikbaar 
is, betalen daarenboven daags /3.— benevens / 1.— voor 
geneeskundige hulp. Het bewasschen en gebruik van vvijnen 
zijn onder deze prijzen niet begrepen. Deze gelden worden 
bij de opneming voor veertien dagen vooruit betaald en 
elke week aangevuld. Bij het verlaten der indenting ontvangt 
men het overschot terug. 

Alle verpleegden onderwerpen zieli aan de behandeling 
van de geneesheeren der inrichting. Buitengewone genees- 
en heelkundige hulp, operation, consultation enz. worden 
den betalenden zieken in rekening gebracht. 

De betalende zieken moeten twee verschooningen mede- 
brengen, voor welker verwisseling zoo dikwijls en zoo 
spoedig als noodig is, behoort te worden gezorgd. 

De zieken mogen in gewone gevallen bezoek ontvangen 
van bloedverwanten boven 12 jaar op Maandag, Woensdag 
en Vrijdag van elke week, van 3 tot 4 uur. BelangsteLlen- 
den in lijders, die voor eigen rekening verpleegd worden, 
worden dagelijks toegelaten van 3 tot 4 uur. 

Het Sint Bernardus-Gestich.t« 

(Oude Turfmarkt naast de Ned. Bank.) 

R.-K. lijders en lijderessen, mits niet aan besmettelijke 
ziekten, worden hier, met inbegrip van voeding en genees- 
middelen, verpleegd tegen / 1.50 daags. 



40 



Het Israelietisehe Ziekenhuis 

(Keizersgracht bij de Plantage) 

neemt slechts behoeftige stadgenooten en wel kosteloos op. 
Bij uitzondering kunnen ook tijdelijk hier ter stede vertoe- 
vende geloofsgenooten in dat voorrecht deeien. Dit gescliiedt 
insgelijks kosteloos en voor alien op gelijken voet. 

De Openbare Gasthuizen. 

(Grimburgwal en Overtoo m.) 

Verpleging kosteloos of f 1.25 daags, met inbegrip van 
voeding en geneesmiddelen. 

Tandheelkundige bekandeling 

bij den beer E. Stark, geexamineerd yolgens de wet van 24 
Juni 187G en oud-leeraar aan de Rijks Hoogeschool te 
Leiden. Adres: AMSTELDIJK 96, Huize Nieuwburg. 

Ylak bij dit huis (tien minuten gaans van het Yolkspaieis) 
leggen de havenbootjes aan. 




1 



HEX HIJKSMVSKUM VAN SCHILDEKIJEN. 

(Tiuppenhuis.) 

Dagelijks kosteloos te bezicbtigen van 10 — 4 uur. Op 
zon- en leestdagen van 121/ 2 — 4 uur. 

Do grondslag voor deze verzameling werd in 't begin 
der achttiende eeuvv gelegd door de toenmalige vroedsehap, 
die een der vertrekken van het ltaadhuis (thans koninklijk 
paleis) tot kunstkamer bestemde. Een kunstlievend stad- 
genoot, Micbiel van llinloopen, was zoo zeer met deze han- 
delwijze ingenomen, dat hij in 1709 bij uiterste wilsbescbik- 
king zijn rijk kabinet aan de stad vermaakte. De verzameling 
werd langzamerband aangevuld orn, onder koning Lodewijk,. 
cene meer belangrijke uitbreiding te ondergaan. De keur 
der kunstschatten van den voonnaligen stadhouder prins 
AVillem V werd herwaarts overgebracht. Voor onge veer- 
eon tonne gouds werd daarenboven aangekoebt op de 
veiling van den beer Van der Pot van Groeneveld te Rot- 
terdam. Voor gelijke som ging (1809) bet geheele kabinet 
van den beer Van Meeteren aan de instelling over. Bij de 
berstelling van bet Huis van Oranje, toonde ook de 
Souvereine A'orst zicb gunstig jegens haar, en zoo 
werd alien ^s door aankoop, maar voornamelijk dooi* 
sebenking, waai onder die. van jhr. Van de Pol zeker een 
der belangrijkste mag beeten, bet aantal scboone stukken 
verkregen, dat ons museum tot een der voornaamste van 
Europa maakt. 




Het Nieuwe Rijksmuseum, Stadhouderskade. 



52 

Uitvoeriger bijzonderheden nopens de wordingsgeschie- 
denis enz. vindt men in den katalogus. 

Het vervaardigen van krijt- of potloodschetsen staat den 
bezoekers vrij ; tot bet maken van kopieen, waarvoor het 
gebruik van toestellen noodig is, behoort verlof te worden 
gevraagd aan het bestuur. Enkele aan dat verlof verbonden 
voorwaarden staan insgelijks in den katalogus vermeld. 

Het rondleiden van bezoekers door gidsen wordt niet 
toegelaten. In onderstaande aanwijzingen heeft men echter 
een vertrouwbaren leidsman. 

EERSTE VEUDIEPING. Na twee kleine trappen te liebben 

bestegen, slaat gij linksaf en be vindt ge u in de 

1 c Z a a 1. Boven den ingang vindt ge : 54. Jan en Dirk 
de Braay, J. van C.oting en Jan de Joxg, De overlieden 
van het St. Lucasgild te Haarlem. 

Ge maakt alsnu eene wandeling linksaf en bezichtigt o. a : 
38. Hend. Bloemaert, Zinnebeeldige voorstelling van den 
Winter; 120. Barth. v. d. Helst, Prinses Maria Henriette 
Stuart, weduwe van Prins Willem II; 249 en 250. J. A- 
Mijtens, De luit.-admiraal Corn. Tromp en zijn echtgenoote 
Margareta van Raaphorst; 90. Aart de G elder, Czaar Peter 
de Groote; 240. Paul. Moreelse, Maria van Utrecht, echt- 
genoote van mr. Jolian van Oldenbarnevelt ; 218. Mich. Jaxsz. 
Miereveld, Prins Willem I; 438. Onbekond mecatev, Kapi- 
tein Ripperda ; 

312. Rembrandt, De nachtwacht, beter: Het optrekkend 

korporaalschaj) van den kapitein Frans Banning Cock (1642). 

Hot is een doelenstuk, als zoovele andere, die wij aan 

oud-hollandsche scliilders te danken hebben, en stelt het 

optrekken voor van het vendel sch utters van evengenoem- 

den kapitein nit het aan den Singel gelegen gildehuis, waar 

de schilderij ook tot het begin der 18e eeuw bewaard werd. 

In het midden, geheel op den voorgrond, staat de 

kapitein, in het zwart gekleed; naast hem de Untenant 

Willem van Ruytenberg, met geel kamizool aan. Deze 

beide figure n zijn in helder zonlicht geplaatst, zoodat 

de schaduw van de hand des kapiteins duidelijk op den 

Untenant valt. Links van den kapitein ziet men ecu 



53 



schutter, die zijn buks dwars door de schilderij afschiet, 
en twee meisjes, mede in een zeer steik licht en in 
levendigen, vlnggen gang; de voorste, in geel satijn 
gekleed, draagt aan den gordel een dooden vogel. 
Daarboven, op de trappen die onder een gewelfde poort 
uitkomen, ziet men den vaandrig Jan Visser Corne- 
lissen. Yerder, op de trappen en lager, verscheidene 
schuiters. Aan den ultersten hoek roert Jan van Kam- 
poort de trom; aan zijn voeten blai't een hondje. Tegen 
een kolom op den achtergrond, naast de poort, hangt, 
in een ovale gebeeldhouwde lijst, een bord, waarop de 
volgende namen geschreven staan: 
Frans Banning Cock, Ridder, Heer van Purmerland en 

Ilpendam, Kapteyn. 
Willem van Ruytenberg van Ylaerdingen, Heer van 

Vlaerdingen, Luytenant. 

Jan Visser Cornelissen, Yaendrick. 

Uombout Kemp, 1 

■> • • r ! ( Sergeanten. 

Keinier bngelen, J ° 

Karend Harmansen. Jacob Dircksen de Boog, 

Jan Adriaensen Keyzer. Jan van der Hard. 

Elberd WiHemsen. Harmsen Jacob Yerraken. 

Jan Clasen Leydeckers. Johan Stellinger. 

Jan Ockersen. Jan Bringman. 

Jan Mettersen Bronkhout. Jan van Kampoort, tamboer. 

Hot betooverend licht en bruin van deze schilderij heeft 

velen in de nieening gebracht als zou Rembrandt een nach- 

telijk tafereel op het doek hebben gebracht. Toch geschiedt 

de handeling bij daglicht, hetwelk door het voor den toe- 

schouwer onzichtbare venster ter linkerzijde binnendringt 

en de geheele overige ruimte van den Doele in schaduw stelt. 

335. Jon. Adr. van Staveren, De schoolmeester; 

70. Sim. van der Does, Moedevliefde ; 201. Thirout 

Regters, De geschiedschrijver Jan Wagenaer; 55. Qcerijn 

Brekelexkam, Binnenhuis; m 

118. Bartiiolomeus van der II els t, De sehuttersmaaltijd. 
Amsterdamsche schutters vieren den 18 Juni 1648 met een 
feestmaal in den St. Jori.sdoelen het sluiten van den Mun- 
sterschen vrede. 



54 



25 personen, meest alle geschiedknndige, levensgroot 

zitten of staan aan een rijkvoorziene tafel in vroolijke 

stemming. Aan het boveneinde van den discli trekt 

dadelijk do kapitein Wits het oog, gekleed in zwart 

tluweel met blauwen gordel, in de hand een zilveron 

drinkhoorn, die nog op het stadhnis bewaard wordt. 

Hij drukt de rechterhand van den Untenant van Wa- 

veren, wiens parelgrijs gewaad met gouden gallon zijn 

hoogen i*ang aanduidt. Achter hem in het midden der 

schilderij zit de vaandrig Jacob Banning met het blauw- 

zijden vaandel, waarop de amsterdamsche Stedemaagd 

is geborduurd, over den I inkersc bonder aan het hart 

geklemd. Rondom ziet men een nantal schntters in 

levendige s cherts. 

157. Willem Honthorst, Prins Willem II; 53. Leonard 

Bramer (V), Pieter Cornelisz. Hooft; 221. Mich. Jansz. Mik- 

reveld, prins Frederik Hendrik; 1>4. Wijbraxdt deGeest, 

Ernst Casimir van Nassau; 124. R. van der Helst, Andr. 

Bicker, burgemeestef van Amsterdam; 

322. Godfr. Sciialcken, koning Willem III van Engeland ; 
7. Jan de Baen, Corn, de Witt; 120. B. van der Helst, 
De ontvanger Johan t'itenhogaert; 223. Miekeveld, Jacob 
Cats; 220. Bezctfth, Prins Maurits ; 127 en 128. B. van der 
Helst, Mans- en Vrouweportret ; 

154 en 155. Willem Honthorst (?), prins Frederik Hendrik 
en zijn echtgenoote Amalia van Solms; (>. Jan de Baen, 
De raadpensionaris Johan de Witt. 
De zaai uit en do gang door, komt ge in de 
2e Zaal. Boven den ingang; 488. Jacobus van Schuppex, 
prins Engenius van Savoye. 

Links afgaande, ontmoet ge 313. Remrrandt, De Staal- 
me esters (16C1). 

Aan een met smirnaasch tapijt bekleede tafel zitten 
vier regenten of overlieden van het oude Staalhof te 
Amsterdam, terwijl de vijfde, met een boekje in dr 
hand, op de tafel steunt. Op den achtergrond een 
bediende van het gild. 
121 en 122. B. van der Helst, De Admiraal Aeit van Nes 
en zijn echtgenoote (de schepen op den achtergrond zijn 




Kunsthandel-Frans Buffa en Zonen, Kalverstraat, 39. 



56 



van Backhuizen); 92 en 93. Wijbr. de Geest, graaf Ernst 
en Hendrik Casimir van Nassau; 219. Miereveld, prins 
Filips Willem van Nassau ; 

43. Ferd. Bol, Moeder met twee kinderen ; 380. Franc. 
Verwilt, Het zoontje van een admiraal ; 119. B. van der 
Helst, De overlieden van den Sebastiaansdoelen te Amster- 
dam ; 210. Nic. Maes, De peinzende ; 41. Ferd. Bol, De 
beeldhouwer Quellinus ; 77. Drost, Herodias ontvangt het 
hoofd van Johannes den Dooper ; 153. Ger. Honthorst, 
De vroolijke speelman ; 

170. Karel du Jardin, De regenten van het Spinhuis te 
Amsterdam; 537. Lanfranco, Johannes de Dooper; 37(3. Adr. 
van der Venne, De prinsen Maurits en Frederik Hendrik ; 
33G. Jan Steen, Het portret van Jan Steen ; 125. B. vax 
der Helst, Gerart Bicker, drost van Muiden. 

TWEEDE VERDIEPING. Langs de trap vindt ge : 106. Corn, 
van Haarlem. Adam en Eva ; 469. Anth. van Duck, prins 
Frederik Hendrik. 

In de linker zaal gekomen, vindt ge boven den ingang : 
160. Sam. van Hoogstraten, De onwaardige geest. Aan uw 
linkerhand ontmoet ge achtereenvolgens o. a.: 478. Peter 
Xeefs of Nefs, De kerk der predikheeren te Antwerpen ; 
174. K. du Jardin, De muilezeldrijvers; 173. Dezelfde, Een 
trompetter te paard ; 68. Sim. van der Does. De lezende 
herders; 325. Godfr. Schalgken, Vuurenlicht; 400. A. v. d- 
Werfk, De dansles ; 84. Gebr. van Eeckhout, De over- 
spelige vrouw ; 62. J ac. Gerr. Cuyp, Hollandsch gezin ; 
145. Melch. d'Hondecoeter, Doode vogels ; 401. P. v. d» 
Werff, De heilige Hieronymus ; 

179. Willem Kalf, Stilleven ; 113. Frans Hals, Een 
vroolijk man ; 393. Jan Wee nix, De hofstede ; 278. Paul 
Potter, Herders met hun vee ; 242. Paul Moreelse, Het 
prinsesje ; 465. Anth. van Duck, prins Willem II en zijn 
hruid prinses Maria Stuart; 152. M. d'Hondecoeter, Het 
drijvend veertje ; 108. Jan Hackaert en Adr. v. D. Yelde,. 
De esschenlaan ; 534. Christoforo Allori, Judith met het 
hoofd van Holophernes ; 407. Phil. Wouwerman, De over- 
winning der boeren; 371. Adr. v. d. Yelde, Dehut; 80. Corn* 
Dusart, Dorpsspeellieden ; 



57 



58. Adr. Brouwer, Boerendrinkpartij ; 331. P. v. Slinge- 
land, De rijke heer; 388. Arie de Yois, De vroolijke speel- 
man; 410. Phil. Wouwerman, Landschap; 348. 0. Stoop,. 
.Tachtpartij ; 255. Casp. Netscher, Moederzorg ; 370. Adr. 
v. d. Velde, Ponteveer ; 24. G. P. Berchem, italiaansch; 
landschap ; 241. P. Moreelse, De schoone herderin : 493. Da v. 
Teniers, de joxge, Boerenherberg; 59. Adr. Brouwer,. 
Boerenvechtpartij ; 

459. J. Breughel (?), Christus predikt in een visschers- 
schuit ; 

264. Adr. van Ostade, De vroolijke boer; 232. Frans 
van Mieris, de jonge, De kluizenaar; 231. Willem van 
Mieris, De hoenderverkooper ; 279. Paul. Potter, De her- 
dershut ; 339. Jan St een, De papegaaiskooi ; 412. Phil. 
Wouwerman, Reigerjacht ; 254. Casp. Netscher, De dichter 
Constantijn Huygens ; 409. Phil. Wouwerman, De slaande 
scnimmel; 169. Kar. duJardin, Portret van Karel du Jardin : 

334. Joh. Adr. van Staveren, Biddende grijsaard ; 411 . Phil- 
Wouwerman, Hertenjacht ; 494. David Teniers, de jonge v 
De verzoeking van den H. Antonius ; 83. Corn. Dusaart,. 
Boerenherberg; 387. Arte de Vois, De lustige vischboer; 
454. Jan Breughel (de fluweelen), Bust op de vlucht 
naar Egypte ; 229. Frans van Mieris, de oude, De luit- 
speelsters ; 74. Gerard Dou, De kluizenaar; 200. Ann. van 
Ostade, Schilderswerkplaats ; 

280. Paul Potter, De stroosnijders ; 215. Gabr. Metztv 
Oude vrouw in overpeinzing ; 415. Phil. Wouwerman,. 
Paardenwed ; 357. Dominic, van Tol, De ge van gen mnis r 
340. Jan Steen, Boerenbruiloft ; 228. Frans van Mieris, 
de oude, De briefwisseling; 75. Gerard Dou, De nieuws- 
gierige ; 

285. Jul. Quinkhard, Muziekliefhebbers ; 97. A. de Gel- 
der (?), Portaal ; 383. Dav. Vincke boons, prins Maurits met 
zijn hofstoet ter jacht ; 28. C. P. Berchem Ossendrift door net 
water gaande ; 342. Jan Steen, De kwakzalver ; 303. Jac*- 
van Buisdael, Waterval ; 

boven den toegang tot de volgende zaal 150. M. d'Hon- 
decoeter, De klokhen in angst. 

In deze zaal altoos linksaf vindt men o. a. 115. Joh.. 



58 



Davidsz. in-: Deem, Bloem- enfruitstuk ; 354. Ger.Terruro. 
De vaderlijke raadgeving ; 133. Jan van der Heyden en 

Adr. van de Yelde, Steenen brug ; 134. Dezdfilen, Ophaal- 
brng ; 394. Jan Weenix, Wild on vruchten ; 395. Dezelfiie, 
Doocl wild en jachttmg; 29. C. P. Rerciiem, Het pontveer: 
73. Gerard Dou, De avondschool ; 338. Jan Steen, Sint 
Xicolaasfecst : 30 4. Will em van de Yelde, de jonge. De 
vierdaagsehr zeeslag ; 365. .Dezeiftte, De veroverde prijzen 
(tpgenhanger van de vorigei; 343. Jan Steen, Do hakker 
Oostevnard ; 213. Garr. Metzu, Het ontbijt; 413. Pun,. 
Wouwerman, De rij school ; 241. Paul Mo re else, De schoone 
herderin ; 261. Adr. van Ostade, De rustende reizigers ; 
175. Kar. du Jardiv, De landman op zijn hoeve. 

In de volgende zaal: 156. Willem Honthorst, prins 
Willetn 11: 57. Querun Brekelenkam, De mnizenval ; 
237. Nic. Corn. Moeyart, De keuze eerier vnjster; 375. Adr. 
v. d. Yenne, prins Mauri ts op de kermis to Rijswijk ; 
324. Godfr. Schalcken. De tabaksrooker ; 525. « — (.Jon, 
Kriedr. Arc. Tischrein, vorst'en en vorstinnen van Oranje- 
Nnssau ; 532 a — /> tlegaat van mej. M. A. Lio'tardj Jean 
Etienne I.iotaiu), meest alle portretton ; 284. Jules Qcink- 
hard, De kunstminnaars; 457. Antii. van Duck (?)» De 
verheeiiijking van de If. Maagd ; 243. Paul Moreelse, 
Damesportret ; 147. M. d'Hondegoeter, De ekster in bespie- 
geling; 148. Dezel/Ue, De hofstede ; 116. J. D. de Hekm, 
Fruitstuk; 321. Roe land S a very, De poeet op het feest 
dev die re n gekroond ; 310. Pieter Jansz. Saenredam 
Gezieht in do St. Bavokerk to Haarlem; 20. Corn. Pietersz 
Beg a, Boeren concert ; 5G. Querun Brekelenkam, Het hoekje 
van den haard ; 

12. Ludolf Iivrduizen, AYoeiige zee, bij wegdrijvende 
slormbut ; 487. David Ruckaert 111, Schoenmakerswerk- 
plaals; 373. Adr. v. d. Venne, prins Maurits en zijn hol'stoet; 

89. Govert Imjnck, Joost van den Vondel ; 323. Godfr. 
Schalcken, Klk zijn meug; 32G. Bezel [de, Verschil van 
smaak ; 88. Govert Funck, Schuttersfeest bij het sluiten 
van den munstersclien vrede ; 

349. Adr. van Stru, Do teekenles ; 340. Jan Steen, De 
schniirstei*: 149. M. r'Hondecoeter, De eendenkom ; 314. Rem- 




Kunstzaal— Van Gogh, Leidschestraat 38 



CO 



brandt, Studiekop; 492. David Teniers, de jonge, Rustende 
werklieden. 

Be gang doorgaande bezichtigt ge in de volgende zalen, 
voortdurend rechts houdende ; 

462. Gasp, de Craeyer, De aanbidding der herders ; 341. .Tax 
Steen, Vroolijk huiswaarts keeren ; 205. Joh. Lingelbach,. 
Hij school ; 

41(5. Piet Wo owe rm an, Bestonming van Koeverden in 
1672 ; 463. Gasp, de Craeyer, Afneming van het kruis ; 
406. Phil. Wouwerman, Boerengevecht ; 

140. M. d'Hondecoeter, Dieren en planten. 

Het kleine vertrek, waar ge als vanzelf inloopt, be vat 
een aantal, bij de uitgave dezes nog niet genommerde 
portretten, uitmakende het legaat van jonkvr. J. G. Bicker. 

Ter linkerzijde daarvan vindt ge in het aangrenzende 
vertrek de kostbare verzameling schilderijen, uitmakende 
het legaat van jonkhr. J. S. H. van de Poll, waarvan, behalve 
de lamilieportretten, nog bijzondere opmerking verdienen : 

76a. G. Dou, Mansportret; 83a. G. Dusart, Moedervreugd ; 
152a, M. d'Hondecoeter, Dood wild; 152b. Dezelfde, Vogels; 
230a. F. van Mieris, de oude, Jacobs droom; 280a. P. Potter, 
Landschap met vee ; 308a. S. van Ruisdael, Dorpsherberg; 
314a. Rembrandt, Elisabeth Jacob Has, wed. van den admi- 
raul Swartenhout ; 346a. Jan Steen, Dansles ; enz. 

Terugkeerende, vindt ge rechtsaf achtereenvolgens : 

248. M. van Musscher, De raadpensionaris Fagel ; 104. J. 
Griffier, Kiviergezicht ; 386. H. van Vliet, Oude kerk 
te Delft. 

Volgende z a a 1. Boven den ingang : 3. Jan A sse ly n\ 
gen. Krarbetje, Zinspeling op de waakzaamheid van Johan 
de Witt; vervolgens: 378. Lieve Yerschuieb, Het kielhalen ; 
385. S. de Vlieger, Admiraalzeilen ; 10. Lud. Bakhuizen, 
De raadpensionaris Johan de Witt, zichals gemaehtigde der 
Staten-Generaal in 1665 aan boord begevende van de nederU 
vJoot; 42. Kerd. Bol, Mich. Adriaansz de Buyter. 

V o 1 g e n d e z a a I. Bo ve n den ingang : J a x van G o ie x t 
Hiviergezicht; vervolgens: 151. M. d'Hondecoeter, Mena- 
gerie; 111. Frans Hals, Portret van Krans Hals en zijn 
twcede echtgenoote Lysbeth Re inters ; 87. Govert Fling k ? 



Gl 



Izaak zegent Jacob : 64. A. Cuyp, Landschap met herder en 
vee; 40. Ferd. Bol, Portret van Ferd. Bol 

483. P. P. Rubens, De kruisdraging ; 491. D. Teniers* 
de jonge, De wachtkamer; 277. P. Potter, Orpheus do 
-dieren temmende ; 81. Corn. Dlsart, De vischmarkt 
205. Isaak van Ostade, Boerenherberg ; 

414. P h i l . W o u w e R m a n, De h oe f sn nd ; 355. Ge r . T e r b v R( ; , 
Beeediging van den munsterschen vrede ; 70. Jean le Ducq 
De ruite retailing ; 05. A. Ceyp, Ruitergevecht ; 60. Bezel file 
Vechtende vogels. 

Reehts van het portaal vindt ge de verzameling, uit- 
tnakende bet legaat van den beer L. Dupper AVzn., waarbij 
<>. a.: 112. Frans Hals, De nar; 417. Pieter AVohvermax, 
F e n j a chtpa rtij ; 337 . Jan S t e e n, Prins j esd ag ; 305 . J . v a n 
Ruisdael, AA'mtergezieht; 300. Bezel fde, Boschgezicht ; 
172. K. du Jardin, italiaansch landsebap met vee; 348. ]). 
Stoop, Jachtpartij ; 

335. J. A. v. Staveren, De schoolmeester ; 

308. Sal. v. Ruisdael, Pleisterplaats ; 57. Q. Brekelen- 
kam, De muizenval; 345. Jan Steen, De losbol; 408. Phil- 
\V ouwerman, Legerkam p ; 72. G e r . Do u, Portret va n Gerard 
Don ; 397. A. v. d. Werff, De grafl egging ; 263. Adr. v. 
Ostade, De bakker; 202. Bezelfde, De kwakzalver; 138. Mein- 
dert Horbema, AVatermolen; 230. Fr. v. Mieris, de oude 
De vergankelijkheid ; 344. Jan Steen. De kwakzalver; 352 
en 353. Gerard Terburg, Portret van Ger. Terburg en zijn 
echtgenoot; 63. Alb. Crvp, Bergachtig landschap; 206. J. 
L[ngelbach, Legerplaats; 82. Corn. Dusart, Boerenkermis; 

4. J. Asselyn, Ruitergevecht; 207. J. Lingelbach, Tand- 
meester te paard ; 13. L. Bakhuizen, De Zuiderzee; 283. Adam 
Pun acker, Rede vaartpla a Is . 

De trap opgaande naar de 

DERDE VFBDIEPING, vindt ge in bet portaal : 496 tot 
507. J. Ph. v. Tiiielen. Yoorstellingen uit den opstand der 
Batavieren tegen de Romeinen ; 406. Anth. v. D[jck, De 
boetvaardige Magdalena. 

In de zaal o. a. : 431 enz. Onbekende meesters uit de 15de 
eeuw, vijftig portretten uit bet huis van Oranje-Nassau e. a. 
■270. P. Potter, Berenjacht; 105. C. C. v. Haarlem, Kinder- 



m 

moord te Bethlehem; 44. Ferd. Bol, Onderwijs ; 374. Amu 
v. in Venne, Zielenvisscherij ; 2. Piert Aryaensz. (Lange 
Pier). Eierdans; 518. Hans Holbein, de jonge, keizer 
Karel V ; 

520, Hans Holbein (?), Erasmus; 424. Onbekende meeste r t 
I5e eemv, gravin Jaeoba van Beieren ; 15. D. Barentsz, 
He hertog van Alva ; 425. Onbekende meeste); 15e eemv, 
Frank van Horse le n ; 457 en 458. J. v. Brueghel, Land- 
schappen ; 430. Onbekende mecster, 16e eemv, Ken on Simons 
Hasselaar; 432. Bezel fde, De graaf van Leyeester ; 433. Dc- 
:e(fd(\ Coligny. 

HET PRE NTEN KABINET. 

(VERBONDEN AAN HET RIJKSMUSEUM.) 

Voor de bezichtiging (kosteloos) moet men zich later* 
aanmelden en, als het getal bezoekers te groot is ? 
zijne beurt afwaehten. Op zon- e n feestdagen is het 
kabinet gesloten. Yoor 't kopieeren is vergunning 
noodig van den Baad van Bestuur. 

De bescheiden vertrekken, vvaar de talrijke voortbreng- 
soien van graveerstift en etsnaald geborgen zijn, vormen 
ware schatkameren, welker sleutel echter voornamelijk bij 
de kunstkenners berust. De oningewijde ondervindt liier, 
na het begoochelend kleurenspel der schilderijzalen, teleur- 
stelling, te meer daar de beperkte ruimte, die de voltooiing- 
van het niemve museumgebouw met nog meer verlangen 
te gemoet doet zien, de beschouwing nogal bemoeilijkt. 
Met dankbaarheid behoort echter te worden erkend dathet 
tegenwoordig bestuur, de heeren Van der Kellen, mr. A.D. 
De Yries, door oordeelkundige rangsehikking en omlijsting 
op zoogenaamd opzetpapier, de studie aanmerkelijk gemak- 
kelijker heeft geinaakt. 

Bet kabinet bestaat uit de verzameling prenten, die in- 
dertijd het eigendom was van AVillem V en sedert 181 (3 
alhier bewaard wordt. Zij werd herhaaldelijk uitgebreid, 
<>. a. in 1809 door aankoop van het bijeengebra elite door 
den beer Van Leijden ; in 1870 door een vorstelijk geschenk 
^vaderlandsehe portretten) van den heer D. Franken l)z. r 




Get. door K. S WiTKAMf 



Amstelhotel. 



04 

en in 1881 door aankoop van den historischen atlas des 
■fteeren Frederik Muller. 

De verzameling kan met de schoonste prentenkabinetten 
van Europa wedijverem Yooral de holiandsche school is 
rijk vertegenwoordigd. Het werk van Rembrandt maakt er 
■den roem van uit. Onder de belangrijkste hollandsclie 
prenten kunnen o. a. gerangschikt worden: die van den 
meester van 1480, het werk van Cornelis Yisscher, Jan 
Lievens, Ferdinand Col, Paulus Potter enz. 

Van de duitsche school is Albrecht Diirer het best ver- 
tegenwoordigd. 

MUSEUM-FODOR. 

(Keizersgracht bij de Vijzelstraat.) 

Geopend : van Maart tot Okt. alle werkdagen, belialvedes 
dinsdags, van 10—4 uur, des zondags van 11—4 unr ; van 
Nov. tot Maart dagelijks, behalve dinsdags, van 11 — ;* uur. 

Des zondags alleen toegang tot de scliilderijzalen. Toe- 
gangsprijs door de week 50 cts., zondags 25 cts. 

De teekeningen, etseu en gravures zijn, twee da gen 
? s weeks, op aanvrage te bezichtigen tegen f\ denpersoon. 



De amsterdamsche koopman Carel Joseph Fodor (overle- 
den 24 Dec. 1860) had gedurende zijn werkzaam leven een 
waren kunstschat verzameld van schilderijen uit de nieu- 
were en van teekeningen, prenten en etsen uit denieu were 
en oude school. 

Bij uiterste wilsbesehikking vermaakte hij die verzameling 
aan de stad zijner inwoning, schonk daarbij tevens een 
Avaardig gebouw en eene som gelds voor de kosten van be- 
waring en onderhoud, onder beding, dat de zuivere op- 
brengst der toegangsgelden ten bate der algemeene armen 
zou komen. 

De vlaamsche en holiandsche scholen zijn vertegenwoor- 
digd door 121, de fransche door 30, de duitsche door 'M) 
doeken. Het getal teekeningen, waaronder verscheidene vuu 
Rembrandt, Wouwerman, Potter, Van Dijck, Rubens en Troost, 



65 

beloopt 900; dat der prenten en etsen 800; daarenboven be- 
zit het kabinet nog een 50 stuks plaatwerken en boeken 
over schilderkunst. 

De inrichting van het gebouw, ontworpen door den heer 
C. Outshoorn, is met zorg behandeld. In de beide vertrek- 
ken, die het nieuwe gedeelte uitmaken, valt het licht van 
boven naar het voorbeeld der Pinakotheek te Munchen. De 
afmetingen zijn zoo genomen, dat niet de minste spiegeiing 
der sehilderijen den toeschouwer stoornis veroorzaakt. 

Binnentredende vindt ge achtereenvoigens; 

Eerste zaal, links van den ingang : 49 H> Koekkoek, stil water; 
ill Ch. Verlatj liaan en kippen door een vos verontrust; 76 
I. J. van Regemorter, Jan Steen en F. van Mieris; 28 J. C. 
Greive, de bomvrije kazerne te Viissingen; 55 H. Koekkoek, 
gezicht op de Zuiderzee ; 109 E. J- Verboeckhoven, bergach- 
tig landschap; 45 B. C. Koekkoek, riviergezicht ; 13 J. Bos- 
boom, monnik op het orgel spelende; 4G B. C. Koekkoek, 
kasteel ; 22 W. A. van Deventer, oever eener rivier ; 100 
jP. /. Schotel, havenhoofd te Bath ; 105 /. van Strij, rus- 
tend vee. 

Rechts van den ingang : 54 H. Koekkoek, vischschuiten ; 25 
P. L. Bubourcq, omstreken van Rome ; 6 C, van Beveren, 
harpspeelster; 91 .4. Schelfhout, geldersch landschap; 92 de- 
zelfde, rustende visschers ; 34 C. 1mm erzeel, landschap ; 135 
E. Fichel; de schaakspelers ; 97 /. C. Schotel, visscherswo- 
ningen; 78 W, Roelofs, hengelaars; 99 ./. a Schotel, woelend 
water; 18 F. de Braekeleer, vroolijk huisgezin; 118 A. Wal- 
dorp, Spaarnwoude bij omstuimig weder. 

Tweede zaal, links van den ingang: 82 A. Schelfhout, gezicht 
op de fransche kust ; 147 /. L. E. Meissonier. het sterfbed ; 158 
Petteakofen, na het tweegevecht; 77 C. Bochussen, rustende 
honden voor een vischkar; 108 /. Verboeckhoven, schapen in 
een bosch; 67 B. P. Ommeganck, kudde schapen; 83 A. 
Schelfhout, gezicht op een bevrozen plas ; 63 F. J. Navez, 
Ha gar in de woestijn ; 

80 Ary Scheffer, grieksche bannelingen; 117 A. Waldorp, 
havenhoofd ; 98 J. C. Schotel, stil water, 103 C. Springer, de 
niarkt te Haarlem ; 160 T. Wieschebrink, grootmoeders tus- 
schenkomst ; 119 A. Waldorp, een protestantsche kerk ; 58 
//. Leis, vlaamsche her berg ; 47 B. C. Koekkoek, landschap; 

5 



GO 

137 /. iV* R. Fleuri/j Bernard de Palissy in zijn werkplaats ; 
27 L. Gallait, rustende heidin; 430 A. J. Decamps, stad in 
Klein-Azie; 157 Pettenkofen, hongaarsche landlieden ; 93 .4. 
Schelfhout, duingezicht ; 113 W. Verschuur, vrachtwagen ; 
!53 A. Calame, stroom tusschen de rotsen ; 48 B. C. Koeh- 
koek, oud kasteel; 26 J. L. Dijkmans, een oude vrouw een 
haan plukkende; 38 N. de Keyser, Frans I in de werkplaats 
van Benvenuto Cellini ; 94 A. SchelfhoiU, boerenherberg; 84 
dt>zclfde y een vuurtoren en visscherswoningen in de duinen; 

122 /. Beaume, monniken van den St. Bernhard, hulp bie- 
dende aan een vrouw en een kind, die in de sneeuw door 
de koude zijn bevangen; 1 H. C. Fichel, hezoek bij een sehil- 
der; 52 //. Koekkoek, havenhoofd; 81 Ary Scheffer, Christus 
eonsolator; 131 A. J, Decamps, schaapherder met zijn kudde 
in den storm; 14 J. Bosboom, de Bakkenesse-kerk te Haarlem; 

87 A. Schelfhout, houtzaagmolen aan een vaart bij winter; 
125 Rosa Bonheur, landschap met schapen; 74 N. Pieneman, 
portret van C. J. Fodor, stichter van het museum ; 7'J \V. 
Roelofs, gezicht aan het Gein ; 134 E. Fichel,, de aaubeve- 
lingsbvief. 

Terugkeerende naar den ingang dier zaal,*vindt ge boven 
dien ingang: 73 N. Pieneman, portret van koning Willem HI. 

Links: 110 C. Verlat, een bond tegen een kaketoe blaf- 
Jende; 124 Rosa Bonheur, twee paarden voor een kar ; 126 
V. Chavet, de werver; 128 A, J. Decamps, weide met paar- 
den; 150 A. E. Plasmn, in de schilderswerkplaats : !07 E. 
./. Verboeckhoven, een rustend schaap en een lam ; 50 /. B. 
\Jadou, een stvooper; 17 F, de Braekeleer, een bnrbierswtn- 
kel ; 89 .1. Schelfhout, duinachtig landschap. 

44 B. C. Koekkoek, stad en rivier van een hoogte gezien ; 
11 i S. L. Verveer, kermis op Scheveningen; 116 A. Waldorp, 
ophaalbrug ; 142 A. M. GnUlemin, armenbezoek ; 15 /. Bos- 
boom, avondmaal in dc groote kerk te Utrecht; 90 A. Schelf- 
hout, winter; 41 J. Kobell, holla ndsch landschap; 93^4. Sclielf- 
hont, stranding ; 96 //. /. Scholten, de jager bij zijn dood 
paard; 104 C. Springer, Den Briel; 37 H. F. C. ten Kate, kerk; 
129 A. J. Decamps, turksche school; 152 A. Achenbach, \va- 
terniolen ; 43 B. C. Koekkoek, landlieden. 

Derde zaal : 127 A. ./. Decamps, het verloren spoor. 

Links van den ingang: 102 C. Springer, stadsgezicht bij 




G./t£csfJ.£TA>. j-l- 



Hotel et Cafe Polonais Kalverstraat. 



08 

winter; 88 A. Schelfhout, twee houtzaagmolens aan een vaart 
bij winter ; 77 N. Pieneman, kinder hoofd ; 51 H. Koekkoek, 
riviergezicht ; 2 C. van Beveren, portret van mevr. Fodor- 
Tersteeg, moeder van den stichter ; 85 A. Schelfhotit, vis- 
schers een boot op strand halende; 69 G. J. J. van Os, bosch 
te Fontainebleau. 

Rechts van den ingang: 29 J. Hilverdink, stil water; 7G A. 
Schelfhout, Zeeuwsche stroomen bij stil weder; 64 P. J. Noel, 
vroolijk gezelschap ; 39 /. Kobell, landschap; 1 C. van Beve- 
ren, portret van den heer A. Fodor, vader van den stichter; 
53 H, Koekkoek, woelend water; 112 TV. T 'erschuur, rustende 
bonden; 21 /. L. Cornet, Huygens met zijn kleindochter. 

Voorts onderscheidene tteekeningen, o. a, 235 Ad. van de 
Velde, winterlandschap ; 7 L. Backhuizen, gezicht op Delft ; 
27 /. Berkheyden, duitsch stadsgezicht. 

Links: 726 Ab. van Strij, bijbellezing, naar N. Maas; 736 
Jac. van Strij, hoog geboomte ; 264 Jac. de Wit, twee sera- 
fijnen; 184 P. P. Rubens, knielende vrouw ; 122 Adr. van 
Ostade, oud-manshoofd. 

124 Adr. van Ostade, een vrouw bezig mosselen school i 
te maken ; 33 Ferd. Bol, mansportret, 14 Lud. Backhuizen* 
havenhoofd ; 173 Rembrandt, boerenwoning ; 121 A. van 
Ostade, boeren ; 125 dezelfde, boerenherberg ; 183 Rubens, 
een loopend man in rijke kleederen; 43 A. Cuijp, landschap 
123 A. van Ostade, boerenslaapplaats ; 737 /. van Strij, drift 
koeien, 234 Ad. van de Velde, landschap. 

Be vierde zaal be vat o. a. de volgende teekeningen : 289 /- 
Bosboom, kerk vanbinnen ; 790 H. J. L. H. Bellange, de twee 
kunstenaars ; 791 dezelfde. Napoleon I op het slagveld; $& 
C, Mozin, gezicht op Kmmerik; 559 J. B. Madou, A. van der 
Meulen bij de belcgering van Valenciennes; 674 H. J. Scholten. 
een bruiloftsmaal ; 825 F. Greinier, twee kinderen bij een 
hondenhok; 283 David Bles, kinderspel. 

Voorts o. a. de volgende schilderijen : 8 C. van Beveren, 
voorstelling van het menschelijk leven naar Jan Steen : 4 
dezelfde, de bekeering ; 11 dezelfde, een jager met een glas 
wijn in de hand, naar Jan Steen; JO dezelfde, de oudedrin- ^ 
ker, naar Metzu; 9 dezelfde, de vaderlijke raadgeving, naar -"•*■ 
Terburg ; 5 dezelfde, titer- en violoneelspel; 30 IK P. Hoe- 
venaar, een dame een geschenk van vruchten ontvansende. 



m 

583 /. H. L. Meyer, woelend water (teekening) ; 610 G. J. /. 
van Os, vaas met bloemen (teekening); nog tie volgende 
sehilderijen: 19 G. A. van tier Brugghen, een besch utter 
wien zijn haas wordt betwist; 12 C. van Beveren, de anato- 
mieles, naar Rembrandt; 7 dezelfde, het Sint Nikolaasfeest 
naar Jan Steeu, 3 dezelfde, bejaard beer luisterende naar 
een jongeling en een meisje, die muziek maken; 42 K. W. 
Koch, de stier, naar Potter; 132 E. de la CroLc, portret van 
Francois de Moncade, generaal der spaansche troepen in de 
Nederlanden, naar A. van Dijck; en o. a. 

de volgende teekeningen: 32 A. Bloemaert, de heilige 
Willebrordus; 186 Bubens, zittend jongeling; 253 4. Waterloo, 
de St. Anthoniesluis te Amsterdam; 294 /. Bosboom, het 
heilig avondmaal in een kerk te Utrecht; 51 .4. van Dijck 
port ret van Wensel Coebergen ; 185 Bubens mans- en vrou- 
webeeld; 49 A. van Dijck, portret van Jan van Goijen ; 

806 L. Boulanger, rustende roovers; 55S ./. B. Madou, uit 
het leven van Teniers; 445 H. F. C. ten Kate, musiceercnd 
gezelschap; 853 A. Calame, zwitsersch landschap. 

B edits van de nis 552 /. B. Madou, gesprek ; 814 A.J. De- 
camps, landschap; t>54 /. Cermak, uit den hongaarschen oortog 

Links van de nis 553 ,/. B. Madou, een krijsman zijn veld- 
slagon verhalende; 815 A. J. Decamps ongeluk op de jacht 
793 H. J. L. H. Bellange, scherpsch utters in een nolle n weg ; 

Voor de nis 16 F. de Braekeleer, warm en koud (sohilderij) , 
Kindelijk vindt ge in de 

Yijfde zaal, linksaf, o. a. de volgende teekeningen: 418 H. 
van Hove, binnenhuis; 405 J. C. Hamburger, portret van 
Bertha Johannsen; 

535 H. Leijs, Kerk vanbinnen; 667 .1. Schelfhout, water 
in een rotsachtig landschap, 468 B. C. Koekkoek, boerenker- 
mis; 805 Bida, oostersche krijgslieden die schaak spelen ; 
633 Ch. Bochussen. De stadhouder Willem II ter valken- 
jaclit op het Loo; 295 J. Bosboom, heilig avondmaal in de 
kerk te Utrecht; 832 T. Gudin, vissehersf 470 R C. Koekkoek, 
landschap; 80':) N. T. Gharlet, toehoorders; 805 C.L.Jacques, 
boerenbinnenplaats; 818 A. J. Decamps, Basset,, honden- 
koopman; 819 dezelfde, turksche raadsvergadering ; 837 
P. Marilhat, karavaan; 562 ./. B. Madou, Jan Steen, zijn 
werk latende bezichtigen; 855 /. Cermak, een kroatisciie 



70 

vrouw met haar kind; 843 C. X E. Rocqueplan, terras; 810 
A. /. Decamps, drie kinderen bij een konijnenhok; 803 L. F. 
Benouville, de heilige Clara; 536 H. Leys, vlaamsche her- 
berg in de 17e eeuw; 71>4 H. J. L. H. Bellange, rustende 
militaireu; 864 Coilingwood Smith, in de hooglanden van 
Schotland ; 3J7 L. Gallait de laatste oogenblikken van den 
graai' van Egmond; 8*21 P. de la Roche, Hendrik III en 
Ambroise Pare bezoeken bet slagveld van Metz; 804 L. F. 
Benouville, Poussin vindt aan den oever van den Tiber het 
ontwerp voor zijn sehilderij: de redding van Mozes; 537 
H. Leys, binnenhuis; 396 L. Gallait, de verwachting; 802 
L. F. Benouville, manshoofd; 811 P. L. C. Cicerl, italiaanseh 
dorp; 820 P. de la Roche, italiaansche vrouw met kind; 823 
J. L. T. A. Gericault, vlot met sehipbreukeiingen van de 
Medusa; 561 /. B. Madou, schaakpartij ; 557 dezelfde, dron- 
keman; 801 L. F. Benouville, biddend meisj * ; 836 i 1 . Latteux, 
gezicbt tc Augsburg; 824 E. Girardet, moeder en kinderen 
in de sneeuw verdwaald ; 639 Ary Seheffer, de schim van 
Margaretha aan dr. Kaust verschijnende; 040 dezelfde, Faust 
voor bet eerst Margaretha ziende bij het uitgaau der kerk. 

MUSEUM- VAN DER HOOP. 

(UMVERSITEITSGEBOUW.) 

Dagelijks geopend: van 1 April tot 1 Okt. van 10—5 uur; 
in Maart en Okt. van 10—4 uur; van 1 Nov. tot 1 Maart 
van 10—3 uur. Des zondags tegen betaling van 10 cts;, 
'sMaandags 25 cts., de overige dagen 50 cts. den persoon. 

De stichter dezer galerij, hoofd van het handelshuis Hope 
& C°. (overleden 15 Maart 1854) vermaakte zijne verzame- 
ling bij uiterste wilsbesclrikking aan de gemeente, onder 
beding dat zij ten bate der algemeene armen ter bezichti- 
ging zou worden gesteld tegen nader te bepalen toegangs- 
prijs. Het kabinet bestond toen uit honderd acht-en-negentig 
doeken: een-en-veertig van nieuwere, honderd zeven-en- 
vijftig van oude meesters, alle uit de hollandsche school, 
met uitzondering van tien, die van vlaamschen en een dat 




Cafe-Londres, Amstelstraat. 



73 

van spaanschen oorsprong is, benevens drie navolgingen vara 
Italianen. Bij het overlijden van mevrouw de wed. Van der 
Hoop (1880) werden daar nog vier-en-twintig stukken, die 
hare woning versierden, aan toegevoegd. 

Xa de voltooiing van* het Rijksmuseum worden zifder- 
waarts overgebracht en afzonderlijk, doch kosteloos tentoon- 
gesteld, waarvoor, ten einde aan de bepalingen van het 
testament te voldoen, jaarlijks door het Rijk /400 ten be- 
hoeve der algemeene arnien der stad zal worden uitgekeerd. 

De verzameling staat onder beheer der ((Kommissie van 
toezicht en advies voor de aan de gemeente behoorende 
schilderijen,» met den heer J. W. Kaiser tot voorzitter. 

De zaal binnentredende, vindt ge links achtereenvolgens: 

175. J. Weenix, mansportret; 130 P. Sa en red am, ge- 
zicht in de kerk te Assendelft; 202 W. de Keyser, mans- 
portret; 66 (bedekt) A. Hou brake, schilderswerkplaats; 

34 A. Cuyp, buitenpartij ; 51 J. van der Hagen, land- 
schap; 187 J. Wijnants, landschap; 71 K. du Jar din, 
landschap; 161 A. van de Veld e, de kunstenaar met zijn 
gezin buiten; 36 A. Cnyp, gezicht op Dordrecht ; 15i A. van 
den Tempel, vrouweportret ; 162 A. van de Velde, 
jaehtpartij; 103 M. van Musscher, huiselijk tafereel; 214 
A. van Utrecht, Stilleven; 211 D. Teniers, de jonge, 
boerenkermis : 153 A. L. J. van den Tempel, Hugo de 
Groot; 104 J.Vermeer, lezendedame; 12 J. Berckheyde r 
de beurs te Amsterdam ; 115 J. van Ostade, boerenherberg; 
64 P. de Hooche, musiceerend paar; 

18 D. van Berghen, landschap; 10 N. P. Berchem,, 
italiaansch landschap; 191 onbekende meester, binnen- 
hnis; 93 M. J. Miereveld, Jacob Cats; S. van Hoogstra- 
ten, zieke dame; 145 Jan Steen, na de drinkpartij: 

Eene vrouw ligt achterover op een bank en op de knie- 
van een oud man te slapen; zij heeft een pijp in de hand 
en een barer muilen van den voet verloren. De oude man 
heeft een glas in de hand en een pijpkan op een vat bij zich 
staan. Achter hem is een beschot, waar een prent op geplakt 
is, voorsteilende een bril, een uil en een kaars, waaronder 
staat : 

«Wat baeten Kaers of Bril 
Als den Uil met sten en wil.» 



73 

Twee muzikanten verwijderen zich door de openstaande- 
deur, terwijl een oud wijf een overjas medeneemt. Rechts 
een bedstede, op den voorgrond een kat, een omgevallen 
test, enz. 

212 1). Teniers de Jonge, boerenbedrijf; 124,1. v a i* 
Ruysdael, riviergezicht nabij Wijk-bij-Duurstede; 102 F. 
de Mono her on, italiaansch landschap; 4 JL Backhuizen, 
het IJ; 197 A. van Dijck, mansportret : 157 W. van der 
Velde de Jonge het kanonschot; 22 J. en A. Both, de 
naar de natuur studeerende schilders; 208 P. P. Rubens, 
portret van schilders' tweede vrouw Helena Fourment; 
143 Jan Steen, zieke dame; 2 J. Asselin bijgen. Rrab- 
betje, italiaansch landschap; 57 M. Hobbema, watermolen: 
127 Racliel R u ij s c h, bloemstuk ; 213 D. Teniers, de 
jonge, de dobbelaars; 62 P. de Hoodie, binnenhuis; 70 
K. du Jar din, mansportret; 56 J. van der He yd en, ge- 
zicht op Amersfoort; 140 H. M. Sorgh, vischmarkt; 105 A. 
van der Neer, landschap; 159; W. van de Velde de 
Jonge, woelend water; 

101 J. M. Mole naar, gebed voor den maaltijd; 107 C. 
Xetscher, Will em III, koning van Engeland; 60 P. de 
Hooche, binnenhuis; 149 A. Stork, zeegezicht; 126 J. van 
Ruysdael, bosc hr ij k landschap ; 184 P. Woiiwerraaii, 
paardewed; 9N. P. B ere hem, zinnebeeldige voorstelling; 
129 Rembrandt, het joodsche bruidje; 50 J. llackaert. 
landschap; 158 W. van de Velde, de jonge, stil water; 
186 P. W o uw e r m a n, landschap ; 223 Onbekende m e e s- 
ter, studie van een vrouwehoofd; 108 C Netscher, Maria, 
gemalin van Wiliem IJI, koning van Engeland; 63 P. de 
Hooche, buitenhuis ; 

boven den doorgan g 221 Onbekende meester, zin n e- 
beeldige voorstelling naar Titiaan (?) ; 

links in den door gang 46 J. van Gool arkadisch land- 
schap; 193 Onbekende meester, landschap, kopie naar 
K. de Jardin. 

In de tweede zaal gekomen, vindt ge links: 

211 J. B. van der Hulst, borstbeeld van koningin Wil- 
helmina der Nederlanden, eehtgenoot van Wiliem 1; 206 J. 
J. Moerenhout, inwendige van een paardenstal; 122 J. van 
Ravenswaay, weide met vee; 109 M. Versleeg, eent 



7i 



schuurster bij lamplichl , 48 G. G. Haanen, een oud man 
in zijn studeervertrek ; 195 G. Cels, portret van mr. J. C. 
van der Hoop, vader van den stichter des museums. 

137 ,1. C. Schotel, sLil water; 182 J. H. van West, net 
minnebriefje; 150 A. van Strij, de huisvrouw; 198 A. K. M. 
En gel, landschap met vee ; 174 A. Waldorp, stil water; 
82 J. A. Kr us email, portret van A. van der Hoop, den 
stichter van dit museum; 79 JR. C. Koekkoek, italiaansch 
landschap; 78 idem, winterlandschap ; 194 F. de Braeke- 
leer, binnenhuis; 215 A. Calame, italiaansch landschap; 
136 J . C. Schotel, woelend water ; 83 J. A . Kruse m a n, 
portret van koning Willem II der Nederlanden ; 77 J. K o- 
bell, landschap met vee; 70 Henri ette Knip (mevr. 
Ronne r ) een kat met haar jongen ; 217 F. H i L d e b r a n d, 
gezicht op de Newa bij St.-Petersburg; 210 P. van Sch en- 
del, markt bij maanlicht ; 432 A. Schelfhout, landschap; 
31 H. G. ten Kate, stadsgezicht bij maanlicht; 220 K. Pis- 
tor i u s, bijbellezing; 72 J. Karsscn, gezicht op de voorina lige 
beurs te Amsterdam; 207 S. Opzoomer, A ; aldez en Magda- 
lena Moons bij de belegering van Leiden; 121 J. van Ha- 
ven swaay, weide met vee; 37 A. J. Daiwaille, besneeuwd 
landschap; 204 Baron Hendrik Leys, binnenhuis; 203 N. 
de Keyser, graaf Everard van Wurtemberg; 27 A. Brond- 
geest, riviergezicht (kopie naar A. Guyp); 138 P. J. Scho- 
tel, gezicht op de Willemsluis bij Amsterdam; 47 G. G. 
Haanen, de avondschool ; 151 J. van Strij, landschap; 28 
mevr. Burgkly Glimmer, fruitstuk met dood wild; 5'* L. 
J. Hansen, een groenteverkoopster. 

167 W. Verse huur, harddraverij op de Zaan; 39 J. Das- 
veld, twee honden; 216 J. D. Court, eene heilige ; 92 A. 
Meulemans, le/ende oude vrouw ; 133 J. Schoemaker 
Doyer, Kenau Simons Hasselaer op de wa lien van Haarlem; 
218 L. Martinet, fruitstuk; 112 G. J. J. van Os, bloemstuk; 
141 J. A. van Staveren, de kluizenaar; 179 A. van der 
Werff, het bellenblazen ; 53 I). Hals, musiceerende dame; 
99 F. van Mieris, de jonge, apotheek; 189 J. Wijnants, 
landschap ; 98 F. van Mieris, de jonge, kruidenierswin- 
kel; 180 P. van der Werff, de jonge Herkules; 88 N. Maes, 
portret van mr. Johan de Witt; 181 P. van der Werff, 
de jonge Bacchus (tegenhanger van 180): 196 J. Ducorron, 




Get. door E. S. Wukamp Jk 



Bible-Hotel, Warmoesstraat. 



76 

landschap; 69 J. C Jans on, een vrouw, brood snijdende ? 
87 G. Lund ens, de school. 

128 R. Ruijsch, bloemstuk; 131. H. Saftleven, rivierge- 
zieht; 06 W. van Mieris, arkadisch landschap; 104 W. A. 
van der Veer, riviergezicht bij winter; 25 Q. Brekelen- 
karap, binneahuis; 172 J. Victors, de varkenslachter; 
100 A. Mignon, fruitstuk; 199 S. Franc ken, de gelijkenis 
van den verloren zoon ; 21 A. H. Ver Boom, landschap; 
59 M. d ' Ho n d e c o e t e r, levende vogels ; 94 M. J. M i e r e- 
veld, portret van P. C. Hooft; 17 G. Berckheyde, land- 
schap; 173 A. de Vois, de l'ookende visscher ; 119 P. Potter 
koeien in de weide; 147 A. Stork, de Dam te Amsterdam; 
86 G. Lundens, de koekenbakster; 55 B. van der Heist, 
mansportret ; 117 P, Potter, stilleven ; 225 Onbekende 
meester, (kopie naar Antony van Dijck) portret van den 
groningschen organist Laberti; 40 G. Dou, de visschers- 
vrouw; 118 P.Potter, paarden in de weide ; 42 H. Dubbels, 
zeegezicht nabij Den Helder; 6 K. Bee It, de groote markt 
te Haarlem ; 176 F. W e e n i x, honden ; 52 Frans Hal s, 
vrouweportret; 146 Jan St een, het drinkeml paar ; 1! X. 
P. Berchem, italiaansch landschap ; 26 B. Breenbergh, 
moeder met kind ; 7 J. Beerstraten, wintergezicht ; 1 25 
J. van Ruysdael, noorsch landschap; 188 J. Wijnants, 
landschap; 114 A. van Ostade, vertrouwelijk onderhoud ; 
192 Onbekende meester (kopie naar P. Potter), hondje; 
95 K van Mieris, de Oude, de ontsnapte vogel ; 177 J. 
Weenix, dood wild en vruchten; 5 L. Backhuizen, woe- 
lend water; 144 Jan St een, familietafereel; 23 J. en A 
Both, italiaansch landschap; 19 H. Bloemaert, de eieren- 
verkoopster; 171 J. Victors, de tandmeester ; 156 I), van 
To 1, huiselijk tafereei (kopie naar G. Dou); 120 A. P ij na c k e r, 
landschap; 13 Job Berckheyde, kerk vanbinnen ; 148 A. 
Stork zeegezicht; 68 J. van Huysum, fruit- en bloemtak ; 

75 A. Klomp, landschap; 106 C, Xetscher, portret van 
mr. Coenraad van Benningen, raad van Amsterdam ; 178 A. 
van der Werff, liefkozend paar; 200 J. B. van der 
Hulst, portret van Willem 1, koning der Xederlanden ; 205 
J. L. de Marne, italiaansch landschap; 74 A. Klomp, land- 
schap; 73 Idem, veestuk. 

Boven den doorgang 81 J. A. Kruseman, deMuiderkring; 



Aan een overdekte tafel zijn Vondel, Cats en Anna Visscher 
gezeten; Maria Tesselschade zegt een gedicht. Omhenstaan 
Hooft, Huygens, Casp. van Baerle, Reael, Roemer Visscher 
en Heinsius. 

In den doorgang, ter linkerzijde : 222 on be k end e me es- 
ter, heilige familie, naar Benvenuto Tisio (Garofalo); 100 
Li eve Verschuier, kabbelend water; 

Teruggekeerd in de eerste zaal, vindt ge links; 

183 E. de AVitte, net inwendige eener kerk; 91 G. Met- 
su, de vischvrouw; 103 A. van de A r elde, landsehap; 
8 C. Bega, het gebed voor den maaltijd; 

24 B. B.reenbergh, portretstuk; ,1 P. J. van Asch, 
landsehap; 97 AV. van Mieris, heer en dame; 155 G. Ter- 
b urg, jongen met een bond; 33 A. Cuyp, portret; 142 Jan 
St een, vroolijk huisgezin; 41 G. Don, de kluizenaar; 185 
l\ Wonwerman, het kamp; 39 N. Maes, de spinster; 123 
,f. van Ruisdael, landsehap; So A. Cuyp, veestuk; 90 
G. Metzu, het gesehenk van den jager; 160 AA T . van de 
Velde, de jonge, strandgezicht ; 20 Ferd. Bol, portret van 
admiraaL de Ruyter; 3 J. Backer, regentenstuk ; 113 A. 
van Ostade, boerengezelschap; 43 G. van den Eeck- 
hout, de rustende jager; 58 M. Hobbema, landsehap: (51 
P. de Hooche, binnenhuis; 45 A. van Everdingen, 
noorsch landsehap; 190 J. AVijnants, landsehap; 85 J. 
Lingelbach, terugkomst van de jacht; 

209 P. P. Rubens, portret van Maria de Medicis; 67 J. 
van 11 u y s u m , bloemstuk ; 

224 onbekende meester, mansportret te paard; 10 G. 
Berckheyde, sfcadsgezicht te Amsterdam (Bloemmarkt) ; 
14 idem, de Dam te Amsterdam; 15 idem, hetzclfde on- 
derwerp van een ander punt genomen. 

Nadere bijzonderheden vindt men in den katalogus, tegen 
25 cents aan het gebouw verkrijgbaar. 



OPENBARE VERZAMELING VAN HEDEN- 
DAAGSCHE KUNST. 

(U N I V E R S I T E I T S G E B U W.) 



Met uitzonclering van zon- en feestdagen, dagelijks kos- 

teloos te bezichtigen op aanvrage bij den kamerbe- 
waarder. 

I let beginsel, dat ons votk op zoo menig gebied in toe- 
passing brengt, de samenvoeging van betrekkelijk kleine 
bijdragen om grootsche instellingen van wetenschap, kunst, 
nijverheid of ook louter uitspanning tot stand te brengen, — 
dat beginsel, waaraan wij Amsterdammers, om eens iets te 
noeraen, onze schoone Diergaarde danken, ligt ook ten 
grondslag aan de «Vereeniging tot het vormen van eene 
openhare verzameling van Hedendaagsche Kunst.» 

In lentemaand van 'tjaar 1874 riep onze stadgenoot C. P. 
van Eeghen eenige kunstvrienden bijeen, met uitnoodiging 
om hem een reeds lang gekoesterd plan te helpen verwe- 
zenlijken, de bijeenbrenging namelijk van sehilderijen van 
hedendaagsche meesters, door middel van jaarlijksche vrij- 
willige bijdragen of giften ineens. 

Deze bijeenkomst had het gelukkig gevolg, dat de aan- 
wezigen zich tot een voorloopigen kring vereenigden, die, 
zich aanvankelijk op beperkt terrein bewegende, de mede- 
werking van. een honderd-vijftigtal stadgenooten, van wie 
met grond belangstelling voor de zaak verwacht kon wor- 
den, inriep, ten emde den kern van een fonds te vormen; 
terwiji men zich verder voorstelde, van de aldus te verkrij- 
gen gelden al dadelijk een of meer aankoopen te doen op 
de destijds aanstaande stedelijke schilderijtentoonstelling. 

Die eerste poging slaagde naar wensch; een som van ruim 
zevenduizend gulden werd bijeengebracht en een tweetal 
fraaie doeken aangekocht. 

In December deszelfden jaars werd de akte van oprichting 
verleden en op it Januari daaraanvolgende de koninklijke 



70 

goedkeuring erlangd op de statuten van het zedelijk lichaam,, 
dat volgens art, I den reeds vermelden naam draagt en 
volgens art. II zich ten doel stelt om te Amsterdam een? 
openbare verzameling van kunstwerken, voornamelijk schil- 
derijen, bij voorkeur van levende meesters der nederlandsche 
school tot stand te brengen, terwijl de kunstwerken bestemd 
zijn om op nader door het bestuur te bepalen wijze en 
voorwaarden aan de gemeente te worden aangeboden. Reeds 
is vastgesteld dat zij eene blijvende plaatszullen verwerven 
in het nieuwe Rijksmuseum. 

De geldmiddelen der Vereeniging bestaan, insgelijks vol- 
gens het oorspronkelijk plan des ontwerpers, uit jaarlijksche 
bijdragen en gift en i vie ens. 

Het lidmaatschap wordt verkregen door ten bijdrage van 
j 25 'sjaars of door een gift ineens van 100. Zij, die de 
zaak met kleinere bijdragen steunen, worden ingeschreven 
als begunstigers. 

Over het algemeen zijn de vaste inkomsten tot dusver 
beneden de verwachting der oprichters gebleven, doch me- 
nigmaal zagen zij zich krachtig gesteunddoor buitengewone 
bijdragen of toevailige baten, waaronder er een, in 1878, 
van ruim / 11,000 van de kommissie, die zich indertijd hier 
ter stede gevormd had voor de stichting van het «Museum- 
Willem III,)) ter vervanging van het «Trippenhuis.» 

Die kommissie ontving niet alleen tal van inschrijvingen, 
maar ook bijdragen, welke onmiddellijk ter harer beschik- 
king werden gesteld. Toen het Rijk echter die taak, den 
bouw van een Rijksmuseum in de hoofdstad, overnam,ver- 
viel het doel, waarmee die kommissie zich had samengesteld 
en besloot zij zich te ontbinden; terwijl zij, na zich van de 
toestemming van hen, die hunne bijdrage reeds hadden 
gestort, verzekerd te hebben, haar kas ter beschikking der 
vereeniging stelde. Met erkentelijkheid ook wordt o. a. nog 
eene erfmaking vermeld ten bijdrage van f 5000, door nu 
wijlen den heer P. Langerhuizen, Daarenboven is der ver- 
eeniging in de toekomst nog uitzicht gegeven op eene be- 
langrijke aanwinst. Door nu wijlen den heer Josua van Eik 
zijn haar een viertal schilderijen geschonken, onder bepaling 
dat zij tijdens het leven zijner weduwe te haren huize 
zullen blijven berusten en, eenmaal eigendom der vereeni- 



80 

ging, als zoodanig naar het nieuwe Rijksmuseum zullen 
verplaatst worden. Bedoelde stukken zijn: A.Gahme, het 
meer van Lucerne, D i d a y, het dai van Lauterbrunnen, 
J. G. Schwartze, een idiaal in biddende houding en 
jhr, mr. Alewijn, een bejaard man. 

De volgende schilderijen vormen tot dusver de volledige 
lijst der verzameling; 

S. Aitmann, Paulus Potter in zijn atelier; L. Apol,aan 
de rivier, wintergezicht ; J u 1 i u s v. d. S a n d e B a k h u ij- 
zen, landschap, bij avondzon; Jan van Beers, uitvaart 
van Karel den Goede, graaf van Vlaanderen (22 April 1127); 
jhr. E. van Heemskerk van B e e s t, het IJ voor Am- 
sterdam; J. W. Bilders, landschap bij Vorden; C. Bis- 
schop, winter in Friesland; J. Bosboom, de Groote 
Kerk te Edam; J. G. Greive Jr., het IJ voor Amsterdam, 
op de hoogte van den Scheierstoren, bij avondzon; P. V, 
Greive. een oudhollandsche dienstmaagd; jutfr. A. Haa- 
nen, bloemen en vruchten; J. Hulswit, landschap; K. 
Klin ken berg, tafereel uit het beleg van Leiden; L. 
M e ij e r, storm op de fransche kust ; W. C.Nakke n, draag- 
paarden in de bosschen van Normandie bij winter; C h s. 
-Rochussen, de Watergeuzen voor Leiden in 1574; W. 
Roelofs, gezicht aan het Gein bij Abkoude; Ph. Sadee, 
terugkeer van den vischafslag; H. J. Sch o It en, de mor- 
genwandeling; juffr. Th. Schwartze, meisjeskop; C. 
Springe r, het stadhuis te Keulen ; H. A. van T r i g t, 
noorsche vrouwen hare kinderen ten doop brengende, worden 
door den geestelijke aan den ingang der kerk verwelkomd 
en in de gemeente binnengeleid. (Yiig in Sognef jord) ; \V. 
Verschuur, paardenmarkt ; S. LVerveer, gezicht tc 
Scheveningen, bij regenachtig weder; juffr. M. Vos, stilleveii 
en J. H. Weisenbruch, stadsgezicht. 

Het bestuur, samengesteid minstens uit twaaif en hoog- 
stens uit zestien leden, heeft thans de heeren C. P. van 
Eeghen tot voorzitter en J. A. Sillem tot sekretaris. 



ARTI ET A MIC IT I A E. 

(rokix dij de taksteeg.) 



\ -^.^.r-^^w "V^^-^ k 



Dagelijks geopend van 10—4 uur. Toegang; 25 of 50 cts. 

Dit schildersgenootsehap, opgericht in 1839, telt ruim ze- 
venhonderd kunstlievende en honderdtwintig eereleden. Het 
aantal gewone en buitenleden bedraagt onderscheidenlijk 
omstreeks vijftig en honderd. (let doel is gezellig verkeer, 
het houden van tentoonstellingen of kunstbeschouwingen en 
Jiet onderhouden van een weduwen- en weezenfonds, waar- 
uit thans ruim zes duizend 'sjaars wordt uitgekeerd. De 
Koning, die sinds 1871 jaarlijks / 10.0CO beschikbaar stelt 
ter voltooiing der opleiding van vcelbelovende kunstenaars, 
lieeft het bestuur, in vereeniging met de heeren F. (1 ten 
Kate en D. v, d. Keilen Jr., het beheer daarvan opgedragen. 
Evenzoo nu wijlen de heer J. Willink van Collen, die bij 
uiterste wilsbeschikking / 1000 rente 'sjaars bestemde voor 
de overwinnaars in een wedstrijd. In vereeniging met 
de heeren F. C. ten Kate en J. P. Six is het bestuur 
tevens belast met de toekenning van twee gouden, een 
zilveren en bronzen eerepenning, vanwege den Koning bij 
de gewone jaarlijksche tentoonstelling uitgeloofd. 

In de laatste jar en werden echter door of onder mede- 
werking van het Genootschap een aantal tentoonstellingen 
gehouden ook op het gebied van oudheden en oude kunstvlijt* 

De wanden der beide kunstzalen zijn vaksgewijs naar het 
ontwerp des heeren G. Springer, beschilderd door de heeren 
Grootveld en Stortebeker en maken als 't ware eenebreede 
omlijstingnit der zoogenaamde Historische Galerij,eene 
verzameling doeken, door de leden-kunstenaars ten ge- 
sehenke gegeven. Zij vormen een stelselmatig geheel, een 
geschiedenis onzes vaderlands in beelden, van de vroegste 
tijden tot het laatst der vorige eemv. Zoodoende is eene 
cioorloopende tentoonstelling van hedendaagsche kunst ver- 
kregen, Zij bevat: 





82 

1. J. W. Bil tiers, Neerlands woeste toestand. — 2. H, D # 
Kruseman van Elten, hunebed in Drente. — 3. A. van 
Ever din gen, germaansche terp en woning. — 4. J. \v. 
van Borselen, germaansch ofiferaltaar. — 5. P. L. F. 
Kluy ver, het graven der Drususgracht door de Romeineii," 
(liguren door Herm. F. C. ten Kate.) — 0. .1. F. van De- 
venter, de toltoren te Utrecht. — 7. C. Cunaeus, saksi- 
sche Hoeve, 5e eeuw. — 8. B. te Gempt, drijfjachtopwol- 
ven. — 9. C. F. Phlippeau, prediking van het kristen- 
dom, 7e eeuw.— 10. D. van der Kellen Jr., wijding der 
St.-Thomaskapel te Utrecht, 031. — 11. K. Koster, belang- 
rijke zee- en riviervaart te Dorestad aan de Lek (Wijk-bij- 
Duurstede,) omstreeks 700. — 12. .1. A. Cant a, de nonner* 
te Eyk in Limburg, beroemd door haar schrijf- en borduur- 
werk, omstreeks 740. — 13. J. Mar ie H. ten Kate, Karel 
de Groote bezoekt de St.-Maartenssthool te Utrecht, 700. — 
li G. Springer, het paleis en kasteel het Valkenhof te 
Xijmegen, tijdens Karel den Groote, omstreeks 800. - 15. S. 
L. Verveer, binnenhandel en scheepvaart, Tolhuis aan 
den mond der Vecht, (Muyden) omstreeks 950, — 46- 
4an Weissenbruch, De St.-Maryekerk te Utrecht ge- 
bouwd, 1090. — 17 F. H. Hendriks, friesche edelen doen 
een ontdekkingstocht naar het Noorden, 1088. (schepen en 
liguren door .(. A. Rust.)— 18. Gh. fiochussen, jaarmarkt 
te Utrecht, 1120. — 19. J. A. Rust, haringvisscherij op de 
Maas en langs de kusten, 1152. —20. J. Bosboom, boekerij 
in de abdij van Egmond, omstreeks 1200. — 21. P. F. G reive 
het gasthuis van St.-Catharina te Arnhem, 1240. — 22. R. 
Craeyvanger, graaf WiUem II, Roomsch Koning, bou wt eeri 
burchtpaleis in Den Haag. 1249. — 23. B. de Poorter 
graaf WiUem II, Roomsch Koning, doet zich op de Poorter- 
rolle te Utrecht inschrijven, 1249. — 24. J. G. Sen wart ze, 
Melis Stoke schrijft zijn rijmkronijk, omstreeks 1300. — 25.* 
P. Stortenbeker, Graaf Willem II, Roomsch Koning, heeft 
vrijheid verleend aan de abdij van Middelburcht om vee te 
weiden in de zeeuwsche duinen, 1252.— 20. L. Lin gem an, 
graaf Floris de Vijfde sticht de broederschap van St.-Jakob 
te *s-Gravenhage, 1279. — 27. W. Verschuur, Graaf Floris 
II sticbt in Drechterland kasteelen, iegt aldaar dijken, we- 
gen en vaarten aan en beschermt den landbouw, 1240. 



S3 

28. B. Wijnveld Jr., graaf Jan II schenkt liet eerste pri- 
vilege aan Amsterdam, 1300. — 29. J. H. van de Laar, 
Witte van Haemstede op de duinen bij Haarlem, 130*-. *— 
30. S. van den Berg, net ontginnen der venen door de 
Monniken te Giethoorn, 1334. — 31. H. A. van Trigt, 
algemeene haard te Utrecht, 1336. — 32. J oh. H li- 
ve r dink, het bouwen van de eerste baken op de zeeuw- 
sche Duinen, 1351 . — 33. W. Roelofs, de eerste Watermo- 
lens in Noord-Holiand; omstreeks 140). — 34. M. Kuyten- 
brouwer, uitvinding der boekdrukkunst door Laurens 
Janszoon Koster te Haarlem, 1423. — 35. Ch. Leickert, 
het stadhuis van Amsterdam, 1450. — 36. J. Israels, Tho- 
mas a Kempis schrijft de «Navolginge Christ i.» 1460. — 37. 
J. H. L. de Haas, de hollandsche zeedijken worden met 
paalwerk en wier versterkt, 1 460. — 38. S. Altmann, Eras- 
mus leest zijn «Lof der Zotheid» aan Thomas Morns en 
diens vrienden voor, 1509. — 39. B. J. van Hove, Saaihal 
te Leyden. Belangrijke lakenhandel met Spanje, 1520. — 
40. H. Hollander, Cz. .Lucas van Leyden, zijne laatste gravure 
op zijn ziekbed afwerkende, 1533. — 41. M. Calisch, keizer 
Karel V bezoekt het graf van Willem Beuekelsen te Biervliet* 
1550. — 42. J. H. Ogenberger, het verbond der Edelen, 
1565. — 43. P. G. Vert in, het huis Culemborch in Brussel, 
1567. — 44. J. Spoel, Marnix van St.-Aldegonde. 1568. — 
45. A. Waldorp, inneming van Brielle door de Water- 
geuzen, 1572. — 46. Louis Meyer, zeeslag bij Vlissingen, 
1572. — 47 II. J. Scholten, aankomst van prins Willem I 
in Enkhuizen, 1572. — 48. Herman F. G. ten Kate, beleg 
van Alkmaar, 1573. — 49. J. F. Hoppenbrouwers, Lam- 
bert Meliszoon van Westzanen 1574. ( Figure n door Ch. Ro- 
chussen.) — 50. Paul Tetar van ELven, de Unie van 
Utrecht, 1579. — 51. C. Bisschop, Heemskerk beraamtmet 
Barents een tweeden tocht naar het noorden, 1596. — 52. 
J. A. B. Stroebei, praalgraf van prins Willem I te Delft, 
1590. — 53. Jon. Hilverdink, de onoverwinnelijke vloot 
vernield, 1588. — 54. P. J. Onderberg, Zacharias Jansen te 
Middelburg vindt de verrekijkers uit, 1590- — 55. Willem 
Gruyter Jr., Cornells Houtman tracht langs de Kaap de 
Goede Hoop naar Java te zeilen, 1595. — 56. A. Mo Hinge r, 
Leegh water, beroemd waterbouwkundige, omstreeks 1627. — 



84 

57. T. S. Cool, Reinier Pauw. oprichting der Oostindische 
Kompagnie, 1602. — 58. S. Altmann, Petrus Plancius ver- 
vaardigt de eerste zeekaarten, begin 17e eeuw. — 59. J. H. 
van de Laar, J. Metius, beroemd wiskundige, omstreeks 
1600. — 6G. M. Calisch, wederzien van Hugo de Grootmet 
zijne echtgenoot te Parijs, en zijne ontvluchting van Loeve- 
steyn, 1621. — 61. J. Taanman, tafereei uit het leven van 
Johan van Oldenbarneveldt, omstreeks 1600. — 62. W. J. 
Martens, de Gebroeders Van Vianen, beroemde metaal- 
drijvers, omstreeks 1600. — 63. Gh. Rochussen, handels- 
gezantschap van den Saar bij prins Maurits, 1614. — 64. C. 
F. Phlippeau, Gijsbert Japicx, beroemd friesch dichter en 
schoolmeester, 1603—1666. — 65. A. Eversen, het stadhuis 
te Delft voltooid, 1620. — 66. C. Cunaeus, de stichting van 
Batavia, 1689. — 67. Taco Scheltema, Swelinck, beroemd 
organist. — 68. H. J. Sc ho It en, de Muiderkring, 1042. — 
69. Her m. F. G. ten Kate, Maarten Harpertsz. Tromp voov 
den zeeslag tegen de Spanjaarden bij Duins, 1639. — 70. 
N. Pieneman, Joost van Vondel, 16i3. — 71. J. Mar i H. 
ten Kate, prins Maurits ontvangt een indisch gezantschap 
in zijne legerplaats voor Grave, 1602.— 72. J. C. Greive Jr., 
Piet Hcin brengt de Zilvervloot binnen, 1628. — 73. H. A. 
van Trigt, Vondel gekroond op het St.-Lukasfeest, 1654. — 
74. Onbekende meester. prins Willem III wijstdevoor- 
slagen van Frankrijk en Engeland af, 1672. — 75. E. Koster, 
de ontdekking van Australie door Abel Tasman, 1642. — 
76. ft. J. van Hove, het stadhuis te Amsterdam voltooid* 
— 77. J. V e 1 1 e n, Cornelis Visscher, beroemd graveur, 
1629—1658. — 78. Ch. Rochussen, inneming van 's-Her- 
togenbosch door * prins Frederik Hendrik, 1621. — 79 
David Bles. het huiselijk leven, naar Jacob Cats, 1650. — 
80. J. H. Maschhaupt, audientie bij burgemeesteren van 
Amsterdam, 1653. — 81. Gerard A. Bil der s, Jacob van 
Ruysdael, beroemd schilder, 1660. — 82. J. Bosboom, saar 
Peter I 1697. — 83. P. F. Greive, de vrede van Munster, 
1648. — 84. H. J. Burgers, Jacob van Campen, beroemd 
bouwmeester, 1654. — 85. J. H. L. de Haas, Paulus Potter, 
beroemd schilder, 1650. — 86. W. A. van Deventer, driedaag- 
sche zeestrijd van De iiuyter tegen de Engelschen, 1666. — .87. 
C. Springer, jaarlijksch bezoek van den schout aan het 



85 

Schutlersgilde te Amsterdam, 1650. — 88. G. Bisschop, 
Rembrandt in studie voor zijne anatomische les, 1632. — 
89. B. Wijnveld, prins Willem 111 hewerkt de verzoening 
tusschen De Ruyter en Tromp. — 90. L. Lingeman, C. 
Huyghens, uitvinder der slingeruurwerken, 1657. — 91. J. A. 
Rust, zeeslag bij Solebay, 1672. — 92. J. Spoel, rederijkers- 
optocht te Rotterdam, 1658. — 93. Aug. Allebe, Coehoorn, 
beroemd vestingbouwkundige, bij het beleg van Namen, 
1692. — 94. H. H ol 1 a n d e r, Cz. Johan de Witt, beroemd staats- 
man, omstreeks 1660. — 95. M. Leon, Spinoza, zijne stel- 
lingen verdedigende, laatste helft der 17e eeuw. — 96. J, 
W. van Borselen, Boerhaave, beroemd genees- en kruid- 
kundige, laatste helft der 17e eeuw. — 97. R. Craeyv an- 
ger, Jan van der Heyden, uitvinder der slangbrandspuiten, 
1673. — 98. J. C. Vaarberg, de fransche uitgewekenen 
ontvangen van burgemeesteren het oktrooi om zich als ge- 
meente te Amsterdam te vestigen, 16(51. — 99. A. Schelf- 
hout, strenge winter van het jaar 1740. — 100. A. Artz, 
Musschenbroek, uitvinder der leidscheilesch, 1692—1761. — 
101. Ph. Sadee, bezoek van Justus van Ellen aandendich- 
ter Hub. Corn. Poot te Abstwoude. — 10*2. L. van Erven 
Dor ens, Leeuwenhoek, beroemd natuuronderzoeker, 1632— 
1723. — 103. J. de Groot, Petrus Camper, beroemd ontleed- 
kundige, 1722—1789. 
Yerdere bijzonderheden vermeldt de katalogus (25 ct.). 

MUSEUM-SIX. 

(Heerengracht bij de Vijzelstraat 511.) 

De verzameling schilderijen, voor het meerendeel van de 
oud-hollandsche en vlaamsche school, werd in het laatst 
der vorige en in het begin van deze eeuw bijeengebracht 
door Pieter van Winter N.Szn. en zijne dochter, gehuwd 
met jhr. mr. H. Six van Hillegom. Hierbij zijn tevens de 
familieportretten gevoegd. Thans is de verzameling het 
eigendom der heeren jhr. dr. J. P. Six en jhr. P. H. Six 
van Vromade. Op uw verzoek wordt er u meestal wel- 
willend toegang verleend. 

Voorzeker zullen 't eerst reeds de oud-delftsche tegeltjes 
in de gang u het bloeitijdperk der oud-hollandsche kunstvlijt 



86 

in herinnering. brengen. Doch bepalen wij ons tot de schil- 
Uerijen. Ge vindt dan: 

in de gang: Karl Loth (Carlo Lotti), Diogenes met de 
lantaarn; Cornells T r o o s t, Boer have 1735 ; i r k S a n d- 
voort, Margaretha de Vlaming van Oudshoorn (?) tweede 
vrouw van Nicolaes Tulp 1645; Juriaen Ovens, Nicolaes 
Tulp 1658; Paulus Potter, Diederik Tulp 1653; Michiel 
van Miereveld, WilLem I, prins van Oranje en Louise de 
Colligny; Esajas van de Velde, rijswijksche kermis, 
1625; Aa r t van Neer, riviergezicht bij maueschijn; W. J. 
Laquy, kopie naar »de kraamkamer« van Dou. 

achtbrkamer: Melchior de Hondecoeter, gevogelte; 
1686; L u d o If B a k h u i z eii, 2 zeegezichtjes, 1697 ; Gerard 
ter Kor ch, vrouwtje dat een brief schrijft; Jan van Huy- 
sum, bloemstuk 1724; Nicolaes Elias, Nicolaes Tulp 
1633; Go vert Ftinck, Isaakzegent Jacob; Will em Schel- 
links, de tocht naar Chattam in 1667; Isaak Ostade, 
winterlandschap ; Atelier van Rubens, Jezus en Maria 
Magdalena; Jacob Ess el ens, landschap; Nicolaes Koe- 
dijk, de Goudweger; Om mega nek, landschap met vee ; 
(te Rome) Jan Six, (mimatuur) 1640 ; vrouweportret (minia- 

tuur). 

in het ganget je : J o h a n L u i k e n, zij ne moeder ; Rem- 
brandt, Joseph verhaalt zijn droom, (grauw) 163. J. .1. 
v a n s, vr uchten (water verf ) ; H. W. Couwe n b e r g, 
teekening met oostindischen inkt naar Dou 1&I6; Q. Bre- 
kelenkam (?), stilleven; Lucas Francois, Francois Vi- 
lain de Gand, Baron de Rossinghien, eveque de Tournay 
(grauw); Antonius van Dijck, Caspar Gevaerts en P. P. 
Rubens (grauw); N. Ma as, Geertrui Temminck, vrouw 
van llendrik de Wakker ; Pie ter Saenredam, de Marie- 
kerk te Utrecht (1662) ; C o r n e 1 i s van Haarlem (V) 
lezende monnik ; Jacobus Buys, Wagenaar ; V a n D ij c k ("?), 
Maria Magdalena; Van der Werff, Vanitas; Nicolaas Tulp. 

in dh voork amk R : G o d f r i e d S c h a 1 c k e n, twee vrouw ties; 
Rembrandt, .Ian Six 165i; Cornells Troost, wanhebbe- 
lijke liefde (1754V); Gerard B e r c k h e y d e, Heerengracht van 
de brug bij het Koningsplein (1672 zie Vondel); Jan Steen, 
vrouwtje dat oesterseet; Adriaen van de Velde, zeege- 
zieht; Gerard ter Borch, de muziekles, 1675; Rem- 




Kunstzaal-Van Pappelendam en Schouten, Wolvenstraat. 



88 

brandt, Ephraim JBueno (le juif a la rampe); A dan* 
Pijn acker, riviergezicht ; Frans Hals, mansportret, 
12 Augst. 1634 (44); Adrian van der Werif, Susanna 
Wilhelmina Brand, vrouw van Jacob van Merken, (1716?); 
Michiel van Musscher, mansportret, 1678; Tho- 
mas Wijk, gebouwen aan het water; Abraham Ver 
Boom, landschap; Pieter Saenredam, de Buurkerk te 
Utrecht; Abraham Mignon, stilleven; Jan Wijnants, 
landschap; Jacob van Ruysdael, boschgezicht, met figure n 
van Philip Wouwerman; Nicolaas Maas, Willem Six, 
1670; Guillaume de Heusch, landschap; Jan van der 
Heijde, De Oude Delft; Isaak van Nickelen, Oude kerk 
te Haarlem; Philip Wouwerman, groentemarkt; Gerard 
B e r c k h e ij d e, kasteel te Heemstede, 1660 ; D o m i n i c u s van 
Tol, Binnenhuis; Pieter van Slingeland, portret van 
een vrouw en kind; J. Lin gel bach, landschap met figu- 
ren; Jacob de Bray, mansportret, 1662; Gaspard Net- 
scher, Eleonora Burg, 1673; Rontbout, landschap; J. Ver- 
colje, Johannes Brand en zijn vrouw Wilhelmina Klopper, 
1685; G. van Hoeckgeest, praalgraf van Prins Willem I 
te Delft; Gerard Dou, meisje in een venster, 1657; Rem- 
brandt, Anna Wijmer, vrouw van Jean Six, moeder van 
■Ian Six door Rembrandt geschilderd, 1641; Jan Asselin, 
Gewelf; Paulus Potter, landschap met koeien, 1642; 
M a 1 1 o n, Monnik die met een vrouw spreekt ; J a n H a c k a e r t T 
boschgezicht, met een hertenjacht van Adriaen van de 
Velde. 

in de bovenkamer: Jan David de Heem, Vruchten- 
stuk; G. van Eeckhout, Jezus met de lx>etvaardige 
zondares 1664; Jan Steen, bruiloft 1653; Jacob van 
Ruysdael, noordsch landschap; Albert van Everdin- 
gen, landschap met sneeuw; Kornelis Dusart, huisje 
met figuren 1679; Adriaen van Ostade, boerenher- 
berg 1656; Jan Wee nix, dood wild en gevogelte; 
Rachel Ruysch, bloemstuk 1716; Johannes van der 
Meer (bijgenaamd de Delftsche), stadsgezicht; Rachel 
Ruysch, bloemstuk 1739 ; Jacob van Ruysdael, deensch 
landschap ; Frans van M i e r i s (de oude), muziekles ; J, v a n 
der Meer (bijgenaamd de Delftsche), keukenmeid; A. de 
Lor me, oude kerk te Rotterdam 1657; Jan Yictoors, 



89 

groenwinkel «de Buijskool» 1654; Meindert Hobbema,, 
Landschap; de Koninck, philosoof 1646; Adriaen van 
de Veide, drinkend koetje 1669; David Teniers, wapen- 
kamer 1652; Paul More else, vrouw met een spiegeL1632; 
Dirk van den Berg hen, landschap met koeien; Claes 
Berchem, italiaansch landschap; Quiryn Breke- 
lenkam, binnenhuis; A. Beerstrate, St,-01ofs kapel te 
Amsterdam; Aelbert Cuyp, landschap bij maneschijn; 
Adriaen van Ostade, vischmarkt 167*2; Adriaen van. 
de Velde, herders met vee 1664; Gerard Dou, kiezen- 
trekker bij kaarslicht; Gio Batista Wenix, italiaansche 
haven ; J a n B o t h, de. zegentrekkers ; W i 1 1 e m van Mieris, 
man met een roemer; Jacob van Kuysdael, landschap 
met sneeuw; naar Mi ere veld? Hugo de Groot; Pieter 
van Winter N. Sz.; Mich i el van Miereveld, Ma- 
ria van Reigersbergen 1635; Aelbert Cuyp, de Merwede- 
bij Dordrecht; Willem van Mieris, trompetter met een 
kan 1708; Gabriel Metsu, haringverkoopster ; W i L 1 e m 
van Mieris, man met roemer, komfoor en pijp 1706; 
N i e o 1 a a s Maes, «Hansje in den kelder» 1657 ; B a r t h <> 
lomaeus van der Heist, Van der Heist met zijne 
vrouw ; Johan Adriaen vaaStaveren, een dokter, 
naar de schilderij van Dou, thans te Weenen; Nicola as 
Berchem, moor met een papegaai ; Jacob Walsc a- 
p e 1 L e n, vruchtenstuk ; Pieter de Hooch, binnenhuis 
16&J; Philip Wouwerma n, stal ; Jacob U c h t e I'- 
ve 1 1, binnenhuis met oestereters; Ariede Vois, twee 
vechtende mannen J 679; guitaarspeler 1029 geteekend: J v 
waardoor een streep met een sterretje. 

DE RHKSAKADEMIE VAN BEELDENDE 

KUNSTEN. 

(Stadhouderskade.) 

Met uitzondering van zon- en feestdagen dagelijks to- 
bozichtigen van 10—3 uur. Fooi naar verkiezing. 

Deze insteiiing, onder bestuur van den hoogleeraar Aug.. 
ALIebe, telt een zcstigtnJ kweekelingen. Het onderwijs, waar- 



90 

voor honderd gulden 'sjaars wordt beta-aid, omvat hot tee- 

kenen, schilderen, graveeren en beeldhouwen, 

Bezoekers worden niet tot de klassen toegelaten. Hetzelfde 
geldt van de boekerij en plaatverzameling. 

Men bezichtigt lo. de beide pieistergalerijen met bore 
talrijke afgietsels van oude beroemde beeldhouwwerken : 
2o. de schilderijen van het voormalige amsterdamsche 
chirurgijnsgild, Avelke hier tijdelijk zijn geherbergd, namelijk 
tot de voltooiing van het naburige Rijksmuseum. Aan deze 
verzameling, uit zeventien stukken bestaande, die vreleer 
de vergaderplaats van genoemd gilde versierden, ontbraken 
een tweetal en wet van niemand minder dan Rembrandt. 
Het eerste, gejaarmerkt 1632 en bekend onder den naam 
van »de Snijkamer,« stelt voor een ontleedkundige les van 
prof, Nicolaes Pietersz. Tulp en bevindt zich op het Mau- 
ritshuis te 's-Hage; het tweede, dagteekenende uit 1<>50, 
verbeeldt eene ontleedkundige les van dr. Johannes 
Deijman. Het heeft bij een brand in 1723 zeer veel geleden 
en werd in 1842 aan een Engelschman verkocht voor /GOO 
{vergl. L'Art, 1877). Het is nu door aankoop eigendom der 
gemeente Amsterdam geworden. In de verzameling-Six berust. 
eene schets van Rembrandt voor dit stuk. 

De overige doeken zijn: I de ontleedkundige les van 
dr. Sebastiaen Egbertsz de Vry, door Aert Pietersen (1603) ; 
II de ontleedkundige les van denzelfde door Thomas dc 
Keijser (1610); III de ontleedkundige les van dr. J. Fonteyn. 
door Nicolaes Elias (1625); IV ontleedkundige les van prof. 
Frederik Ruysch, door Adriaen Backer (1670); V de ontleed- 
kundige les van denzelfde, door Johan van Neck (l(>Xo); 
VI de overlieden J. Willink, P. Oostdorp en J. Gorver, door 
een onbekende (1684): VII portretten van twee overlieden, 
-door Jurriaan Pool (1699); VIII de overlieden Nicolaas Heoms, 
Hendrik Smekes en Nicolaas Kies, door een onbekende (1706): 
IX. vijf overlieden, door Arnold Boonen (1716); X ontleed- 
kundige les van prof. \V. Roell, door Cornells Troost (!728); 
XI de overlieden Adriaan Verduyn, Isaac Hartmann en Elias 
Huyzer, door Cornells Troost (1731); XII zes overlieden, door 
Joan Maurits Quinckhard (1731); XIII zeven overlieden, door 
Quinckhard (1737); XIV vier overlieden, door Quinckhard 
;1744); XV de ontleedkundige les van prof. Pelrus Camper, 




Delaunoy, Kalverstraat 113. 



92 

door Tiebout Regters (1758). Voor bijzonderheden raadplege 
men den katalogus (25 cents,). 

De behandeling van dergelijke onderwerpen vormt een 
der eigenaardigheden van de oud-hollandsclie schilderschooh 
Geen enkele harer mededingsters in andere landen heeft 
zooveel, als hier en elders bewaard wordt, op dat gebied 
aan te wijzen. Ook in deze blijkt weer het meesterschap 
van Rembrandt. Het terugstootende, bij denaanblik vaneen 
iijk, doet zich op zijne doeken niet of in geringe mate en 
dan nog in de allerlaatste plaats gevoelen. Van andere 
meesters kan dat niet gezegd worden. 

De Akademie huisvest ook nog eenige stukken van min- 
dere kunstwaarde. Een viertal plaibndschilderingen van 
Gerard de Lairesse mogen echter om de wijze van behan- 
deling van dezen nauwgezetten meester uit het begin der 
achtliende eeuw, den vervaltijd onzer groote kunst, door 
kenners niet worden voorbijgezien. 

HET KON. OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP. 

(Spuistraat bij het Postkan toor.) 
Dagelijks te bezichtigen van 10 — i uur tegen 25 cts. 

i)e grondslag voor deze verzameling werd gelegd, nH85S, 
door eenige kunst- en oudheidsvrienden, Zij bedoeldendaar- 
rnede de stichting eener school, waarin de kunsthand worker 
zijn smaak kan vormen en de kunstenaar of geschiedschrij- 
ver meer en meer bekend wordt met de zeden en gebrui- 
ken van den tijd, w T aaraan hij zijne scheppingen ontleent. 

he verzameling is gesplitst in de volgende onderdeelen: 
a. de kerk (ritueei en versiering); b. het huis vanbuiten 
(straat en tuin); c. het huis vanbinnen (stoffeering); d. kunst; 
e. glas- en aardewerk; /' vvapenen, jacht, scheepvaart;r/. gil- 
dewezen; h. schoohvezen ; i. herinneringen aan personen, 
feiten en plaatsen. 

Van een en ander is een katalogus verkrijgbaar tegen 

25 cents. 

De verzameling, hier slechts tijdelijk gehuisvest, is be- 
stemd om een onderdeel uit te maken van het Rijksmnseum 
(in aanbouw) aan de Stadhouderskade. 



HET NED. SCHOOLMUSEUM. 

(Kuis met de hoofden, Keizersgracht tegenover 

de Westermarkt.) 



Dagelijks toegankelijk van 10—4 uur tegen 25 cts. 



Oeze jeugdige verzame- 
Hng werd in 1877 aange- 
legd door eenige vrienden 
van het onderwijs, ten 
einde vakman en leek in 
de gelegenheid te stellen 
om, als 't ware met een 
oogopslag, de leer- en 
hulpmiddelen der school 
te leeren kennen. Bij de 
uitbreiding, welke in de 
laatste jaren aan het zoo- 
genaamd aanschouwelijk 
onderwijs gegeven wordt, 
voorziet zij derhalve in 
eene dringende behoefte. 
Oe fabrikant en de onder- 
wijzer, voortbrenger en 
afnemer, ontmoeten er 
elkander endoener, door 
onderlinge vergelijking 
der verschillende artike- 
leiij hun voordeel. 

De verzameling voorwerpen uit vroegeren tijd, hoe be- 
scheiden ook, is groot genoeg om te doen uitkomen, hoe 
zeer de school, het machtige voertuig ter verhooging van 
het algemeene peil der beschaving, in onze da gen is voor- 
uitgegaan.. 




04 

De uitvoerige katalogus, tegen 50 cts. verkrijgbaar, ver- 
meldt de volgende andere afdeelingen : lokalen ; meubelen ; 
leermiddelen van het voorbereidend, lees-, schrijf-, reken- 
en taalonderwijs, geschiedenis, aardrijkskunde, wis- en 
natuurkunde, kennis der natuur, sehei- en werktuigkunde r 
zang, muziek en teekenonderwijs; onderwijs voor blinden 
en militairen; voorvverpen, door leerlingen vervaardigd; 
opvoeding en onderwijs, natuurlijke historic gymnastiek; 
vreemde talen; godsdienst; staathuishoudkunde en handels- 
recht; huishoudkunde. 

DE DIERGAARDE. 

(Plantage.) 

■Dagelijks toegankelijk voor vreemdelingen tegen 50cts. r 
in Sept. voor stedelingen tegen 25 cts. 

Natura Artis Magistra is niet ten onrechte het sieraad 
en de trots der hoofdstad. Dank zij der geestkracht van 
opvoigende besturen, met den schepper der inrichting dr. 
G. F. Westerman, aan het hoofd, heeft zij in den loop van 
44 jaren zich eene europeesche vermaardheid verworven. 
Toen zij 1 Mei 1838 werd geopend, bedroeg haar oppervlakte 
niet meer dan een halven bunder, en zelfs kon deze 
grond toen niet dan in erfpacht worden verkregen, omdat 
de geheele Plantage tot dien tijd stadseigendom was. Thans, 
na herhaalde uitbreidingen, waartoe de aanwinst van 
duizenden leden in staat stelde, heei't het terrein een uit- 
gestrektheid van tien bunders. 

Links van de laan, die ge in den zomer althans, door 
papegaaien en kaketoes geflankeerd vindt, maakt ge 
het meest nabij den ingang kennis met (rechts)de kamee- 
len, links de lam a as, om, na den groet aan den laatsten 
lama, het te midden van groen aangeiegde damher- 
tenperk rond te wandelen, aismede de onmiddellijk daar- 
aan grenzende kleine antilopen- en reeenperken. 
Zoo komt ge vanzelf langs het kleine hertenperk in de 
middellaan terug. Dat landelijk met groen overtogen ge- 
bouwtje aan uw linkerhand is de bestuurskoepel. Het gras- 




De groote vijver der Diergaarde. 



90 

perk daar omheen volgende, ontmoet ge rechts de vaders 
der struisvogelpolitiek en de casuarissen, van welke 
laatste een aan uw linkerhand u als 't ware den weg wijst 
naar de vogelvluchten en het apenhuis. In het aan- 
grenzende gebouw, de deur aan de hekzijde openende, zult 
ge met veel belangstelling de kunstmatige vischteelt 
in oogenschouw nemen;dezeis in twee afdeelingen gesplitst; 
tusschen beide ligt de slangengalerij. Onmiddellijk naast 
den uitgang vindt ge den ingarigtot de papegaaiengaleru 
en de plantenkast, om u van daaruit in het duizendstemmii? 
koor der zangvogels te verlustigen. Opmerking verdient 
nog dat in evengenoemde plantenkast de meeste boomen 
en gewassen herkomstig zijn uit de landen, waar de na- 
burige vogels tehuisbehooren en in natuurstaat, hun nest 
in bouwen. 

We laten thans de vogels en de casuarissen, die we 
toch reeds kennen, )>Iinks liggencf en genieten op den over- 
gang tot het tweede en grootste gedeelte der diergaarde 
van den schilderachtigen aanleg der pelikanen-,zwanen-, 
eenden- en ganzen vij vers. 

Daar vlak voor u vindt ge een groep runderen in de 
beste verstandbouding met bun achterburen: de kraan- 
vogels. Aan den zoom van den turn ter rechtevzijde 
ligt het duivenhuis, een ware diergaarde in 't klein. Ats 
bewonderaar van de »sterren der aarde,« zult ge voorzeker 
met de meeste belangstelling de bloemenkast bezichtigen, 
wier kleuren en geuren u vanzelf daartoe uitlokken. Van 
daar komende vindt ge in dat kleine perkje tegenover de 
kan gar oes T ietwatverder het reigerperk. Aan den zoom 
van het daaraan grenzend grasveld zullen u wellicht een 
paar otters hun opwachting maken. Wandel om hun kooi 
been, om een bezoek te brengen aan de rechts gelegen 
kleine zoogdierengalerij, van daaruit aan de beren, op 
den terugweg aan de vernuftige be vers, »de ingenieurs 
uit net dierenrijk,» om eindelijklangs het eenden perk uw 
schreden te richten naar de statige galerij, die onderschei- 
denlijk den rhinoceros, de roofdieren en den olifant 
herbergt Langs dezen zoom van het bekoorlijk grasveld 
kwaken wederom verscheidene eenden, overeenkomstig 
hun rassen afgedeeld. Daar om den hoek joelen enkrioelen 




I- 



Het olifantenperk. 



m 

de marmotten. Laat hen links liggen en steek met ons- 
in schuinsche richting over naar de u i 1 e n. Zoodoende 
nemen we tevens een kijkje aan de Cantelo's broeima- 
CHiNii en de wevervogel-vlucht. Aan het uiterste van 
net grasperk liggen in rustige ruse de zeehonden, met 
de beverratten tot overburen. Om dat perk heenwan- 
delende, naderen we het w o m b a t p e r k en komen na 
een vluchtig kijkje in het gebouw, dat tot voederma- 
gazijn, wagenhuis en paardenstal is ingericht, 
aan de daaraan grenzende, door groot ijzeren hekwerk 
omgeven a n t i 1 o p e n- en giraffenperken, 

De lange galerij in de nabijheid herbergt onderscheideniijk 
een belangrijke verzameiing arende n, g i e r e n en, aan 
de achterzijde, buffets. 

Het daartegenover staand gebouw is het verblijf der nijl- 
paarden. Daarboven vindt ge de hoogst belangrijke ver- 
zameiing schedels en geraamten van verschillende dier- 
soorten. De voortrelfelijke bewerking en juiste bestemming 
der voorwerpen maken het leerzame bezoek dezer ver- 
zameiing overwaardig. Dit gebouw verlatende, kunt ge 
achter de bergloods de levende natuur weer bewonderen in 
de groote plantenkas, in het gure jaargetijde als winter- 
tuin ingericht. 

Xa den kostbaren inhoud daarvan te hebben bewonderd, 
neemt ge daar aan den uithoek van den tuin een kijkje 
in het otariaperk en de uit een omvangrijken vijver 
opsehietende rotsen en grotten, den zeeleeuwen als verblijf 
aangewezen en bezichtigt vervolgens de prachtige verzame- 
iing hoenders. 

Op deze hoogte vindt ge den uitgang der diergaarde. Ge 
zult eehter daarvan nog wel geen gebruik wenschen te 
maken en veeleer met ons den terugtocht in andere rich- 
ting wenschen mee te maken. 

In de nabijheid van het zooeven verlaten hoenderperk 
verkwikken we ons terloops in de melkertj en hebben van 
daar het uitzicht op het ruime perk, waar een aantal h e r- 
t e n met nun meer of minder trotsch gewei onze aandacht 
trekt. Yerderop ontmoeten wij de fazanten- en groote 
vogelvluchten, om vervolgens langs het w a t e r v a r- 
k e n p e r k een bezoek te brengen aan het d u i v e n h u i s. 




Het Aquarium. 



100 

Rechts daarvan, ietwat schuin genomen, vindt ge de scha- 
p e n p e r k e n, vervolgens de stekelvarkens, links het 
moufflonperk, in 't midden de gemsen, daarachter de 
rendieren en onmiddellijk daaraan grenzende de s p e e 1- 
p 1 a a t s van den o i i f a n t on het tapirperk, 

De reeks gebouwen aan uw linkerhand zal, van uw kijkje bij 
de f a z a n t e n af, voorzeker uwe aandacht hebben getrokkeu. 

Zij vormen het aquarium, dat bij het verse hijnen der 
eerste uitgave van dezen Gids, nog niet door de wa- 
terlievende bevolking in gebruik is genomen. Omtrent 
de inrichting zult ge toch een en ander wel wdlen 
vernemen. Zij bestaat uit eene vrij regeimatige verza- 
meling langwerpig vierkante bakken, door gangen on- 
deriing verbonden, ter gezamenlijke oppervlakte, na aftrek 
der muren, van 500 M. Zij hebben een diepte van 1.70 M. en 
zullen ongeveer 1000 M 8 . zoet en zout water bevatten. Dat 
zoute water werd reeds op verren afstand van de haven 
Llmuiden, waar de grootste diepte gevonden werd, in eene 
daartoe ingerichte boot verzameld en met behulp van stoom- 
sleepers langs het nieuwe kanaal, na verschiliende tochten, 
in toereikende hocveelheid aangevoerd. 

Niettemin is de waterleiding zoo ingericht, dat het water 
— telkons gezuiverd - hoewel voortdurend doorstroo- 
mende, toch tijd heeft om te bezinken. Elk bassin kan 
namelijk afgesloten en, zoo noodig, op den bodem gereinigd 
worden. 

Om zich eenigermate een denkbeeld te vormen van den 
omvarig der onderaardsche gewelven, dierit men te weten, 
dat het gebouw een lengte van 87 bij eene breed te van 
33 M. heeft. 

Het spreekt vanzelf dat dergelijke waterlast een bijzonder 
heehte fundeering vorderde en daarin is dan ook door den 
bouwmeester G. B. Salm op uitstekende wijze voorzien. De 
fundeering, op 1800 palen rustende, staat geheel vrij. De 
gevels van het gebouw zijn er als 't ware om been getrok- 
ken. Op zware penanten rusten de krachtbinten en bekap- 
ping van het omvangrijke gebouw dat met zijn afgeronde 
hoeken en middenpaviljoenen een goeden indruk maakt. 

De bovenbassins, waarin de bevolking van zeeen en rivie- 
ren huisvesting zal vindon aehter glas, zoodat zij in albaar 



101 

eigenaardigheden gadegeslagen kan worden, beslaan een op- 

pervlakte van 150 M 3 ., met een waterinhoud van 230,000 Liter. 

De laan tegenover den uitgang van net Aquarium volgende, 
vindt ge bet museum voor land en volkenkunde, een ver- 
zumeling van wapenen, kleederdrachten en modellen van 
woningen van de versehillende vol ken, meer bepaald der 
bewoners van de nederlandscbe Oost- en Westindische bezit- 
tingen. De toenemende uitbreidiug der zeldzame en in vele 
opzichten kostbare verzamelingen in dit gebouw bijeenge- 
bracht, doet meer en meer de behoef'te aan een nieuw 
lokaal tot hare doelmatige plaatsing gevoelen. 

Voorts een deel van het museum voor land en vol- 
kenkunde meer bepaald uit Japan herkomstig. Elke groote 
wandkast bevat eene afzonderlijke afdeeliug. In de eerste 
zijn vereenigd de voorwerpen op godsdienst, in de tweede 
op krijgsdienst, in de derde op levenswijze en kieederdracht 
en in de vierde op nijverheid betrekking hebbende. Op de 
galerijen vinden de bezoekers fraai bewerkte modellen van 
tempels, woningen, stalgebouwen en huisraad. Het verras- 
send streven der Japanners om zich in alles naar de euro- 
peesche maatschappelijke toestanden te schikken en te 
hervormen, vermeerdert meer en meer de geschiedkundige 
waarde der voorwerpen in dit lokaal, bijeetigebraeht. 

Ken aangrenzende zaal van dit gebouw is voor de beiangrijke 
zoologische bibliotheek ingerieht; de rijkdom der boek- 
verzameling, waaronder zeer kostbare werken worden ge- 
vonden, springt bij den eersten aanblik reeds in het oog, 
maar zal te meer gewaardeerd worden bij het doorbladeren 
van den voortrefi'elijk uitgevoerden Katalogus. 

De vertrekken, grenzende aan de bovengaterijen, zijn ge- 
deeltelijk voor de uitgebreide insektenverzameling in- 
gerieht. Een ander deel bevat de verzamelingen van poly- 
pen, zeenetels, stekelhuiden, schaaUlieren enz. 
Indien gij een bijzondere voorliefde voor deze afdeeling 
der dieren koestert, kunt gij u, tot het bezichtigen der 
prachtige kevers en vlinders ook, bij den bewaarder 
daartoe aanmelde*n. 

Onder genoemde zalen zijn de zebra's en verdere een- 
hoevige dieren in ruime stallen bijeengebracht. 

Xa aan een en ander wederom eenigen tijd te hebben 



102 

gewijd, begeeft ge u langs de omrasterde loopen der hoe n- 
ders en pa u wen, en na een oogje te hebben gegund aan 
do, in dezelfde rich ting aangelegde nlilgauperkex, wed or 
over den vijver naar den voortuin. 

Zulk een wandebn^ zal voorzeker de behoefte aan een is e* 
rust en verkwikking bij u hebben opgewekt. }]et ruime, 
schaduwrijke perk om de muziektent biedt daartoe vol- 
doende gelegenbeid aan, in aansluiting met de ruime gezel- 
schaps- en restauratiezalen. 

Het uitgestrekt geljouw waarin laatstgenoemde zich be- 
vinden, heeft ecbter nog een hoogere bestemming dan den 
uitwendigen rnensch te versterken. 

De geheele bovenverdieping be vat namelijk het zoolo- 
drscH ml'skum des Genootschaps. Het is verdeeld in twee 
groote'zalen, verbonden door een ruim portaal, waarop de 
skeletten van eenige groote zoogdieren als olifanten en 
g i r a f f e n zijn geplaatst en be vat de verzameling opgezette 
zoogdieren; op de gnlerijcn daarboven zijn de opgezette 
vogels gerangschikt, terwijL de middenruimte der eerstge- 
genoemde zalen, door de g] astaf els word t ingenomen, waarin 
de kostbare verzameling hoorns en scheipen is ten* 
toongesteld. 

Na de vermoeienissen der wandeling wacht een verkwik- 
kelijk zitje onder het hooge geboomte om de muziektent, 
waarin gedurende de zomermaanden 'smaandags van 2 — i 
uur repetitie gehouden en woensdagsavonds eene uitvoermg 
ge seven wordt. 

Ken meer volledige opgave der diersoorten vindt men in 
den katalogus, tegen betaling van 50 cents bij den portier 
verkrijgbaar. JJaai-enboven worden afzonderlijke beschrijvin- 
gen van enkele soorten en groepen gegeven in de dftaadjes 
aan de bezoekers der l)iergaarde», vanwege het Genootschap 
onder de lcden verspreid. 



HET KONINKLIJK PALEIS. 

(Dam.) 



- -^f-\s-^ -x^-^ ^.x^- - 



Dagelijks te bezichtigen tegen 50 cts. en gelijk bedras 
voor 'tverblijf op den toren. Terwijl de Koning in de hoofd- 
stad vertoeft, gewoonlijk in April, is er geen toegang voor 
bezoekei^s. 




Het voormalige Raadhuis, sinds 18C8 koninklijk paleis, 
dagteekent uit het midden der zeventiende eeuw. Het is 
ontworpen door den beroemden bouwmeester Jacob van 
Campen en rust op 13,659 palen. 

Aan het beeld- en sehilderwerk zijn o. a. de namen ver- 
bonden van Arttir Quellyn, Symon Hosboom, Jacob Jordaens, 



104 

Govert Flinck, Ferdinand Bol, Jan Bronckhorst, Nikolaas De 
Helt Stokade, Lievens, Jacob De Wit en Francois Hemony. 

Het gebouw, met den voorgevel naar liet oosten, met den 
achjergevel naar het westen gekeerd, heeft eene lengte van 
80 bij eene breedte van 63 meter. I'et is 33 meter hoog, 
met inbegrip van de koepel 51 meter. Behalve eene vrij 
breede poort vanachteren, geschiedt de toegang hoofdza- 
kelijk vanvoren door zeven boogpoorten, naar de overle- 
vering, ter zinspeling op de nederlandsche zeven gewesten. 
Op de vier sluithoeken van het dak, waarop zich achttien 
met bioemslingers omkranste schoorsteenen verhefYen, prijkt 
de door vier adelaars gedragen keizerlijke kroon. J let recht 
om die boven haar wapen te voeren, were! aan de stad door 
Maximiliaan verleend. De voor- en achtergevel draagt een 
driehoekige kap } waarin onderscheidene meer dan lcvens- 
groote beelden in verheven arbeid zijn uitgehouwen. De 
groep in de voorkap verbeeldt Amsterdam, door eene rnaagd, 
met de keizerlijke kroon op het hoofd, een olijftak in de 
reenter-, eeti op de knie rust end wapenschild in de linker- 
hand houdende. Op de lijst van deze kap staan drie, twaalf 
voet hooge, metalen beelden: de Vrede, met den palmtak 
in de reenter- en Merkurius' slangenstaf in de linkerhand, 
de Yoorzienigheid en de Rechtvaardigheid. Daarachter verheft 
zich de 19 meter hooge toren, van uurwerk en klokkespel 
voorzien. De windwijzer, in den vorm van een koggeschip, 
herinnert aan het oude zegel — niet wapen— der stad. 

in den achtergevel wordt de handel aanschouwelijk ge- 
maakt eveneens door eene maagd. Het toppunt der lijst 
vertoont den wereldkloot-torschenden Atlas ter wederzijde 
omstuwd door de Waakzaamheid en de Matigheid. 

Het gebouw binnentredende., bereikt men iangs een over- 
wulfdegalerij, ter breedte van het middenpaviljoen des- 
voor&evels, een der kleinste maar schoonste verlrekken, 
de zoogenaamde vierschaar. Twee zware opengewerkte 
deuren, door de vaardige hand van meester Wybrands uit 
koper gewrocht, verleenen den toegang. Op de eene zijn 
twee slagzwaarden, kruiselings over elkander liggende, 
aangebracht; op de andere vertoont zich de bliksemschicht 
van den dondergod. 

De bezielende adem der kun^t zweeft hier in tastbaren 



105 



vorm langs de wit marmeren wanden, geschraagd door twee- 
boven elkander opgerichte zuiienrijen van de ionische en- 
korinthische orde. Aan de westzijde, de plaats van den 
rechtszetel, wordt de onderste kroonlijst gedragen doorvier 
nicer dan levensgroote en halfnaakte vrouwebeelden, de 
Mist In ad voorstellende. In de drie door deze beelden ge- 
vormde vakken zij even zoovele tooneelen uit degeschiede- 
nis der Oudheid afgemaald, als: Salomons eerste recht; het 
door Brntus over zijn eigen zoons gevclde vonnis, omdat. 
zij tegen den Staat hadden saamgezworen, en bet groot- 
moedig gedrag van Seleukes, die zich een ooglietuitstekeu, 
opdat zijn schuldige zoon, op' wien anders de straf van ge~ 
heele blindheid had toegepast moeten worden, insgelijks 
slechts een oog zou behoeven te missen. 

In *t oosten, tusschen deze vakken, ontwaart men Voor- 
ziebtigheid en Gerechtigheid, eveneens in de gedaante van 
een paar vrouwebeelden. De zoldering is verdeeld in aeht 
gelijke vakken, met de wapens der regeerende en ond-bur- 
gemeesters, die ten jare 1658, toen de vierschaar voltooid 
was, het roer in hadden hadden. In ? t verhemelte boven den 
rechterstoel is kruisgewijze een zwaard en palmtak aange- 
hracht, gedekt door 't alziend oog in stralenglans, Boven 
de recbtspleging van Salomo twee bijlbundels, boven de 
de strafoefening van Brutus en Seleukus een paar Medusa- 
koppen en het bekende tafereel: Romulus en Remus door 
eene berin gezoogd. Bij het mameren gestoelte van den 
geheimschrijver, die het doodvonnis las, ziet men hetbeeld 
der Stilzwijgendheid. 

Boven troont Amstels st^demaagd, op een vierkant zwart 
marmeren voetstuk, met een latijnsch opschrift, waarvan 
de inhoud deze is: »In 't jaar 1648, bij 't einde van den 
oorlog, dien de Vereenigde Nederlanden met de drie mach- 
tige Philippen, koningen van Spanje, te w^ater en te land, 
in bijna alle oorden des aardbodems, meer dan tachtigjaar 
kloekmoedig gevoerd en zoodoende de vrijheid van vader- 
laml en godsdienst bevestigd hebben, werd, onder de re- 
geering der voortrellelijke, vredemakende burgemeesteren,. 
Gerbrant Pancras, Jahob de Graef, Sybrant Yalckenier en 
Pieter Schaep, der burgemeesteren zonen en neven, de- 
eerste steen van dit Raadhuis gelegd.« 



100 

Langs de groene trap acliter de vierschaar voert ons tie 
weg naar de eerste verdieping, waar de zoogenaamde bur- 
;gerzaal het meest de aandacht vraagt, en zooweL om hare 
reusachtige afmetingen als met kwistige hand aangebraehte 
versiering, eenonbeschrijfelijken indruk op hare beschomvers 
maakt. In vroeger da gen, toon het gebruik van koffiehnizen 
even spaarzaam was als thans hun getal veelvuldig, was 
zij de gewone pleisterplaats van lieden, dieelkander wilden 
opwachten of moestenspreken; terwijl de kinderen er, vooral 
des zondags, »het kleinste sterretje« gin gen zoeken. In den 
marmeren vloer namelijk zag men destijds een hemel globe 
en ter wederzijde een hal frond van den aardbol, waarin de 
Austen door gekleurde lijnen, en de middagcirkel, de zons- 
weg, de evennachtslijn en andere kringen door geel koper 
werden aangewezen. Elk dezer halfronden beschreef een 
■omtrek van ongeveer vijftig el. Sinds zij evenwel ten dienste 
der koninklijke bewoners als danszaal werd ingerieht, is 
bet marmer met een gladhouten bekleedseL overtogen, 
waarover op last van onzen Koning een fraai wijnrood, met 
■zwart doorweven tapijt is gelegd, dat, in de Deventer 
Fabriek vervaardigd, een gunstig denkbeeld geeft van 
nederlandsche knnst-nijverheid. 

De zaal heeft bij een lengte van honderd-twintig eneene 
breed te van zeven- en- vijftig, eene hoogte van honderd voet. 
Zij ontvangt haar licht door twintig dubbele, op de beide 
binnenplaatsen uitkomende ramen en wordt omgeven door 
een twintig voet breede galerij, waar a I de overige op deze 
verdieping gelegen kamers haar in gang hebben. 

Eene nauwkenrige beschrijving van al het beitelwerk, dot 
h i e r ( i v e n sm a a k vo I als o v e v v I oe d i g is a a n ge 1 j r a c h t , zoi i mee r 
plaats vorderen, dat dit bestek ged oogt er aan te wijden. 
De belangrijkste knnstgewroehten zijn de volgende: boven 
de voorname denr Amstels stedemaagd, op haar zetel rus- 
tende, met een palmtwijg in de rechter- en een olijftak in 
tie I inker hand ; het hoofd omkranst met tie muurkroon, 
waarboven een arend met keizerlijke Avrong getooid. Zij is 
omstuwd door twee leeuwen, De Wijsheid en de Kracht. De 
achtergrond wordt in genome n door de vier verpersoonlijkte 
hoofdstofl'en: Licht, Lucht, Vunr en Water, die de wieken 
naar haar schijnen uit te strekken. fiechts ligt, in gebogen 




Seyffardts Boekhandel, Damrak, 



108 

nouding, de Dood, met zeisen en uitgeloopen zandglasv 
Daarboven, in het verschiet, twee gevleugelde wichtjes: het 
eene met bliksemschichten in de hand, het andere met 
geelseltuig over den schouder. Hare rechterzijde wordt 
nekleed door de Straf, met van de Gerechtigheid afgekeerd 
gelaat, en beladen met ketenen en pijnigingstoestellem 

Boven deze groep, ter hoogte van de onderste kroonlijst t 
staat een reusachtig AtLas-beeld in mariner, eene were Id- 
kloot torsehende, ter halver grootte van die zijns metalen 
mededingers op de achterkap van den buitenbouw. 

Langs de zijbeuken verrijzen twee reeksen gegroefde ko- 
lommen. Ter wederzijde van schepenskamer en vervolgens 
ronclom de geheele galerij verheft zich eene zuilenrij in de 
korinthische orde, twee hoog boven elkander, waarop het 
koepeldak rust. De achtervieugels, die de bogen onder- 
schragen, zijn van blinkend wit manner, met bloemslingers^ 
lot- en lijstwerk, zoo kunstig uitgehouwen, dat men den 
blik er ter nauwernood van kan afwenden. 

Bijna ontelbare groepen, beelden en klein werk, meest 
aile zinspelende op de tafereelen. die de natuur en de fa- 
belleer voor den niet oppervlakkigen toeschouwer naar 
keuze aanbiedt, getuigen hier voor het overige van de kunst- 
vaardigheid hunner ontwerpers en de onbekrompenheid, 
waarmede de stichters van Amstels kapitool te werk 
gingen. 

Ook de schilderkunst heeft hier op voorbeeldige wijze hare 
geheimen ontsluierd, hetzij in een uitsluiterid grauwen 
tint, hetzij in levendiger toon, met aide schitterende kleuren 
die het palet oplevert. De gewelfde zoldering vertoont de 
Amsterdamsche Maagd, op haar door leeuwen getrokken 
karos door het luchtruim zwevende, omringd door figuren 
nit de fabeileer en aanschouwelijke voorstellingen van 
kunst en wetenschap. J. Goeree, de hoofdontwerper van 
dit gedeelte der versiering, heeft er indertijd eene eigen- 
handige beschrijving van gegeven. 

Tegenwoordig zijn tegen het achtergedeelte der omgaande 
lijst, vaandels en banieren gerangschikt, door onze voorva- 
deren grootendeels op de Spanjaarden veroverd en wel 
voornamelijk bij de veldslagen van Turnhout (Brabant) en 
Nieuwpoort ( Viaanderen). 



109 

De engelsche zeevlaggen zijn door de onzen genomen in 
de bloedige jaren 1605 en 1066. 

De fransche vlaggen zijn buit gemaakt in den oorlog met 
Frankrijk van 1702 — 1713, toen de Neder landers zich zoo 
dapper kweten bij Ramillies en Oudenaarden, maar vooral 
bij Malplaquet onder den prins van Oranje, Johan Willem Friso. 

De portugeesche vlaggen zijn wellicht medegebracht van 
onze toehten naar Brazilie 1025 — 1654. 

De russische vaandels, twee in getal, zijn bemachtigd in 
den slag bij Bergen op 19 Sept. 1799. 

De overige eereteekenen bestaan uit oostersche vanen en 
veldteekenen, die, zoo met alle dan toch ten deele, door den 
heldhaftigen Willem van Braam aan indische vorsten zijn 
at'handig gemaakt. 

Bij 't verlaten der groote zaal de galerij volgende, komt 
men 't eerst aan burgemeesterskamer, welker bestemming 
door onderscheiden zinspelingen in beeld- en schilderwerk 
duidelijk wordt aangeduid. 

De schoorsteenmantel wordt gedragen door marmeren 
pilaren, op welker fries, in half verheven arbeid, de zege- 
tocht van den romeinschen veldheer QuintusFabiusMaximus 
staat nitgehouwen. De zoldering dezer kamer, waarin wij 
slechts een zeer vluchtigen blik werpen, vertoont, tussehen 
lofwerk, de geslachtswapens der tijdens de inwijding regee- 
rende burgemeesters. 

Achter deze burgemeesterskamer, thans troonzaal, heeft 
raeji de zoogenaamde pui of afleesplaats, die, insgelijks met 
toepasselijke versierselen beladen, een soort van galerij 
vormt. 

De vierschaar, waar thans eene prachtige lichtkroon en 
een viertal marmeren beelden zijn geplaatst,- heeft geene 
andere bestemming dan om door hare kunstschatten van tijd 
tot tijd eenige oogenblikken van aangename verpoozing te 
verschaHen. De beide deurfriezen, w^aarop het bedriegelijk 
penseel van Jacob de Witt een groep met eikenloofspelende 
engeltjes heeft in Eleven geroepen, levert een verrassenden 
aanblik op. 

Dat men van den hoogen toren een verrukkelijk Am- 
sterdam bij vogelvlucht ziet, behoeft wei niet te worden 
aangestipt, evenals dat men een vruchtelooze poging zou 



110 



wagen tot schetsing van het vergezicht: de omstreken met 
liet schiprijk LI en de schildemchtige dorpen van Noord- 
Holland ter eenre, den Amstel met zijne heerlijke weiden 
ter and ere zijtle op den voorgrond, en de Xoord- en Zuider- 
zee met hare blonde duinzoomen in het verschiet. In wes- 
telijke richting ontwaart men o. a. de Sint I3avo kerk te 
Haarlem (3 unr afstand), in ooetetijke en een meer znideJijk 
oiiderscheidenlijk, bij helder weer, de toren van Utrecht 
(8 uur afstand) en Amersfoort. 

HET PANOEAMA. 

(Plan t age.) 

Dagelijks toegankelijk tegen f \. Op sommige da gen 
dagen tegen 50 ets. en 25 cts. voor kinderen. Zie de 
aankondiging in de dagbladen. 




Het doek stelt het beleg van Haarlem door de Spa njaarden 
in 1572 voor. De kleinste helft is geschilderd door den heer 



Ill 



P. Tetar van Elven. Aan het grootstc on sehoonste gedeeite 
van het tafereel zijn de namen verbonden van den lancl- 
sehapschilder \V. Koekkoek en de f iguurschilders E. fc\ Wit- 
kamp en X. van der Waay. Beide laatsten werkten naar 
nitvoerige schehsen van Charles Kochussen, Aviens rijp en 
veelzijdig talent het geheel ten goede kwain. 

Wat het under werp, aan de geschiedenis van den taehtig- 
jarigen oorlog ontleend, zelf betreft, zij hevinnerd dat de 
pogingen des prinsen van Oranje, die geen oogenbhk zijn 
plicht verzuimde en alles deed wat in zijn vermogen Avas 
oni Haarlem te hulp te koinen, schipbreiik leden op de 




zwakke middelen, die hem ten dienste stonden, en de over- 
much t van den vijand. Daarbij begon welhaasl het gebrek 
de stad te teisteren. In Juli L773 moest de burgerij zieh dan 
ouk op genade en ongenade overgeven. 

Op de grnweiijkste wijze wreekten de Spanjaarden dens 
sniaad dat zij zoo lang het hooi'd hadden gestooten voor 
cene zoo zwak bezette stad. Meer dan 231 X) mannen en 
vrouwen werden vermoord Cwaarondei* oOO die twee aan 



112 

twee gebonden in het Haarlemmermeer verdronken werden), 
en dagen lang was de Spaarnestad het tooneel vandemeest 
teugeliooze roofzucht. Toch leeft de herinnering aau de 
kloeke verdediging der stad in de herinnering voort alts 
een van de schitterendste feiten uit de geschiedenis der 
nederlandsche gewesten, die onmiddeliijk na de verovering 
van Haarlem mocht vermelden, dat dezelfde legerbenden, 
-die hier de zege behaalden, onder dezelfde bevelhebbers 
-bun hoofd stieten voor Alkmaar. 

In afwijking van de gewone voorstelling in panorama's, 
bebben de ontwerpers minder de verschrikkelijkheden van 
den krijg dan wel tafereelen uit het beieg in beeld gebracht. 
De handeling heeft plaats voor de muren van Haarlem, 
4at men in zijn geheelen omvang als bij vogelvlucht voor 
zich ziet iiggen, met duinreeksen aan de eene, landgezichten 
aan de andere zijde. Het Huis ter Kieef ligt op den voor- 
.grond rechts, het Karthuizerklooster op den achlergrond 
links van de stad., evenals het schiprijk Haarlemmermeer. 
Verspreide groepen krijgers en ;landvolk stoil'eeren het stout 
gepenseelde landschap, Het meerendeel dier groepen, hoewel 
schakels van een schoon geheel, vormt als het ware een 
schilderij op zichzelf en verraadt de meesterhand. Na den 
verrassenden aanblik van het geheel genoten te hebben, 
verzuime men niet de onderdeelen aandachtig te beschou- 
wen. De begoocheling wordt hoe langer zoo sterker, 

Aan het panorama zijn verbonden het diorama dat de 
bouwvallen van het kasteel Brederode bij Haarlem voorstelt, 
en eene kunstzaal met afwisselende tentoonstelling van 
beeld- en schilderwerken. Deze zaal prijkt met het borst- 
beeld van een burgerweesmeisje (in wit Carara en grijs BedilLe- 
marmer), een meesterstu'kje van den hoogieeraar F. Stracke. 

Het fraaie gebouw, ontworpen door den heer J. Gosschalk, 
heeft de volgende afmetingen : de voorhal of kunstzaal 10 
bij 23.50 M.; de rotonde heeft binnenwerks 40 M. middellijm 
De krooniijst van het gebouw ligt 12 M., die van het hoofd- 
gebouw 1G M. ? het kruis der keizerskroon, waarin het ijzereu 
koepeldak naar 't stelsel van den berlijnschen ingenieur 
Schwedler eindigt, 35 M. boven A. P. 



DE PARK-SCHOUWBURCt. 

(P 1 a n t a g e.) 



S^ J *^ m '* m -± m -\S^S\ t^-w-^,% 



Dit gebouw, hetwelk nog in den loop van het jaar gereed 
zal komen, vertoont zich op de teekening, dank zij den 
weelderigen veelkleurigen Indischen stijl, zeer rijk; terwiji 
met veel smaak partij is getrokken van de perspectivische 
doorzichten, welke in dergelijk gebouw met aangrenzenden 
iraaien wintertuin verkregen kunnen worden. Het tooneel 
heeft de afmetingen van dat van het Theatre de la 
M o n n a i e en is naar de eischen van den tegenwoordigen 
tijd ingericht, zoodat bijv. La Juive, Les Mille et une 
Xuit enz., de meesteischende opera's, er met alle pracht 
en praal kunnen worden vertoond. De zaal, met hare sier- 
iijke koningsloge, biedt tweeduizend ruime zitplaatsen aan, die 
door een aantal ingangen bereikt worden, zoodat het lastige 
dringen en voorbijschuiven zoo veel mogeiijk voorkomen wordt 

De achterstaande afbeelding geeft het gebouw in doorsnede 
te aanschouwen. Zoowel uit den wintertuin als den foyer 
ziet men door de ruime zaal op het tooneel. Dit komt vooral 
testade bij muziekuitvoeringen, waarvoor afzonderlijk deko- 
ratief aanwezig zal zijn. In den Parktuin zullen vermoede- 
lijk dagelijks koncerten worden gegeven. Bij al die zorg 
voor geestelijk genot, wordt natuurlijk ook een goede koffie- 
kamer met keuken niet vergeten. 

Het gebouw zelf is in drieen verdeeld door steenen brand- 
muren. Om dit duidelijker te maken, diene, dat het tooneel 
van de zaal door een dergelijken muur is gescheiden, en er 
behalve de noodzakeiijke opening voor een gordijn, slechts 
drie ijzeren deuren zijn, die van de zaal tot het tooneel 
toegang geven. De tooneelopening wordt steeds, behalve 
gedurende de uren van de voorstelling, gesloten door een 
gordijn van metaal, dat in zeer weinig tijds gemakkelijk 
op en neder kan worden gelaten. Een afzonderlijke post 
van de brand wee r zal steeds wacht houden bij het toe- 

8 



114 

stel, waarmede het gordijn in beweging wordt gebracht. 
Boven het tooneel bevinden zich twee water bakken, die in 
verbinding staan met een groote pijp, achter den zoogenaam- 
den harlekijnsmantel in het portiek, waardoor zich bij de 
opening van een kraan, die ook onder het toezicht van de 
brandweer wordt gesteld, een scherm van water kan ont- 
lasten. IHj een hevigen brand op het tooneel, is er dus be- 
halve de metalen afsluiting, ook een waterafsluiting, die 
den rook afhoudt. 

De tweede steenen muur scheidt de verschiliende lokalen r 
die niet tot den eigenlijk gezegden schouwburg behooren, 
van de zaal. Deze is verdceld in stalles d 'or chest re 
en parterre, eene rij b a i g n o i r e s, daarboven een 
galerie-promenoir met balkon er voor, en hooger 
een tweede galerij. 

De stalles staan in gemeenschap met de straat door 
vijf deuren, waarvan door de bezoekers van andere raiigen 
geen gebruik kan worden gemaakt, zoodat bij plotselinge 
outrunning gedrang haast tot de onmogelijkheden behoort. 
Ook de andere range n bebben hetzeifde voorrecht. De 
parterre, waarin slechts 150 piaatsen zijn, heeft een ge- 
heel afzonderlijken uitgang naar een vestibule en van daar 
drie deuren naar de straat. Voor de baignoires zijn ami 
elke zijde afzonderlijke deuren, gangen en trappen. 

Van de eerste galerij, Avaarop behalve het promenoir, 
zich het balkon bevindt, voeren twee breede steenen trap- 
pen, uitkomende in twee vestibulen, elk groot U.50 bij G 
meter, met vijf deuren naar de straat. 

De tweede galerij heeft wederom twee afzonderlijke trap- 
pen, die rechtstreeks naar de straat leiden en ook met geen 
enkelen anderen rang in eenige verbinding staan. 

Men heeft berekend, dat door deze indenting de schouw- 
burg in nog §een drie minuten kan ontruimd zijn. Voor elke 
afdeeling van het gebouw is een bijzondere gas- en water- 
leiding en behalve de gas- en elektrisehe verlichting is voor 
de noodige olieverlichting gezorgd. De stoommachine, waar- 
mede het elektrisehe licht wordt voortgebracht, staat tevens 
in verbinding met de waterbakken boven het tooneel, zoodat 
de schouwburg er een eigen stoomspuit op na houdt. Bo 
vemlien zijn in het gebouw zes-en-twintig brandkranen met 




Park-Schouwburg. 



i ^^m 



116 

bijbehoorende slangen enz. aangebracht, die aan de wa- 
ter ieiding zijn aangesloten. 

Het geheele gebouw wordt opgetrokken uit steen, ijzer.en 
een bijzonder soort onbrandbaar materiaal, zoodat slechts 
hier en daar hout noodig is. Het dekoratief zai worden 
gedrenkt met die middelen, welke volgens de laatste vin- 
dingen geacht mogen worden den noodigen waarborg tegen 
brandbaarheid te geven. 

Het algemeen karakter van den bouw is, dat de ruimte 
voor beweging toeneemt, naarmate de bezoeker meer de 
uitgangen nadert, 

Behalve al het genoemde worden nog in *t bijzonder voor 
hen, die op het tooneel werkzaam zijn, ijzeren balkons en 
trappen, zoowel aan de zijde van het Park als aan de Dok- 
laan, aangebracht. 

Het geheel is ontworpen door den ingenieur RatTalovich 
en de bouwmeester Chambon en Dumont, alien uitBrussel. 

Oprichters zijn de heeren : B. H. Strieker, J. A. Zaal, mr. 
J, Kappeyne van de Coppello, advocaat, E. Mendes da Costa, 
J. Barnasconi, B. D, Barendz, M. Raffalovich, mr. Kappeyne 
van de Coppello, nog ten deze optredende als gemachtigd bij 
moride van de heeren W. Stumpff, C. A. de Pesters, A. Du- 
mont en T. Sanders. 

Het kapitaal der vennootschap is groot zeven honderd 
duizend gulden, verdeeld in twee duizend a cht honderd aan- 
deelen, elk groot twee honderd vijftig gulden. 

HET PALEIS VOOR VOLKSYLIJT. 

(F r e d e r i k s p 1 e i n.) 

Dagelijks te bezichtigen van 10 — 4 uur; toegang 25 cts. 
Bij muziekuitvoeringen, opera's, balletten en tentoon- 
stellingen wissclen de toegangsprijzen. Men vindt ze 
vermeld in de dagbladen. 

Dit reusachtige gebouw (ingewijd 1864), voornamelijk uit 
ijzer en glas samengesteld, herinnert, wat zijne lijnen en 
versieringen betreft, den byzantijnschen stijl. Het is 1^6 M. 
lang, 80 M. (over het midden gemeten) breed en verheft zich 
met inbegrip van de Faam, die, met een fakkel in derech- 



117 



ter- en een lauwerkrans in de linkerhand, in zwevende 
houding op den kunstigen dakkoepel prijkt, t>2 H. boveii de 
grondvlakte, die '2.50 M. boven amsterdamsch peil ligt. 

Aan zijne oorspronkelijke bestemming, die van monster- 
halle, heeft het Paleis voor Yolks vlijt niet beantwoord. 
Zijn stichter, dr. Sarpbati, wien een welverdiende herinne- 
ring is gewijd door de naar hem genoemde straat, hadzich 
namelijk voorgesteld en eene doorloopende, telkens aan- 
groeiende en afwisselende, tentoonsteiling te houden van 




alio voortbrengselen der in- en uitheemsche nijverheid en 
kunst, met hare grondstoften, werktuigen en andere hulp- 
middelen. 

l>at denkbeeld bieek evenwel geen bijval te vinden; van- 
daar sinds 1368 de geheel veranderde bestemming. De 
kunst voile aanblik, welken het inwendige van ? t gebouw, met 
zijn trotschen koepel en verrassende gasverlichtinglangsde 
horizontal hoofdlijnen, biedt, is dientengevolge aanmerkelijk 
gesehaad. Het gebomv beantwoordde natuurlijk niet aan de 



118 

eischon van een concert- en sen ouwburgzaal, waaraan thans 
door bordpapier en linnen, met veinig smaak aangebracht, 
zoo goe*i en zoo kwaad a is 't ging, to gemoet is gekomen. 
Aan de nagedacbtenis van den bouwmeester, G. Outshoorn, 
zijn we deze verklnring verplicht. 

Intusschen was bet Paleis tot dusverre de aangewezen 
plaats voor groote tentoonstellingen, bij welke gelegenheden 
zijn tuin en bet tijdelijk voor een deel van hot verkeer 
onttrokken Frederiksplein insgelijks uitmnntende diensteu 
bewezen. 

ilet orkest, onder leiding van den komponist .Toll. M. Coenen, 
heeft te recht groote vermaardheid, en de zoogenaamde klas- 
sieke concerten (donderdagsavonds) bebooren tot de edelste 
geuietingeu op het gebied der toonkunsi. 

De baiietten en andere tooneelvertooningen bezitten een 
hooge mate van aantrekkelijkbeid door bet meesterlijk ge- 
scbiiderd dekoratief van de band der heeren J. D. G. G root- 
veld en zijn kweekeling J. G. Maandag. 

Sinds eenige jaren is bet Paleis daarenboven in bet bezit 
van een groot, schoon orgel, waarop eerste kunstenaars zieli 
van tijd tot tijd doen boor en. 

HET VONDELSPARK. 

Deze fraaie, openbare wandelplaats tusscben de Stadhou- 
derskade en den Amstelveenschenweg, besiaat een opper- 
vlakte van ongeveer vijftig beotnren. Zij dagteekent uit 
1805. Destijds besLoeg haar omvang ecbter nog slechts acht 
hektaren. Zij werd aangelegd, uitgebreid en wordt onder- 
houden uit vrijwiliige bijdragen der burgerij. De naam, 
»rij- en \vande!park« werd bij de ontbulling van Vondels 
standbecld, 1867, voor dien des dicbters verwisseld. 

Het park van de Stadbouderskade intredende, heeft men 
voor zieli den breeden rijvveg, links een opzichterswoning 
en een pad voor voetgangers; rechts een stroombaan, die 
zich in bevallige bocbten voorWlingert. Xa een honderd 
schreden, wordt de aanleg aanmerkelijk breeder. Derijweg 
kronkelend verder, om zicb eindelijk tusscben bet groen te 
verliezen. i)e laan splitst zich in een aantal zijwegen. De vijver 
voririt een wijde kom, in welker midden een eilandje prijkt met 




**&m. 



Pavilj oen-Vondelspark. 



120 

welig heestergewas en opgaand hout Aan derechterhand,nabij 
den in- en uitgang van 't Park aan de Vondelstraat, verrijst 

het Paviljoen, 

zoowei van binnen als van bniten een fraai gebouw met 
rnime zalen, biljartzaal en breede bordessen, van waar men 
een schoon uitzicht heeft op de omgeving. Geen gezelliger 
zitje dan hier, waar wandelaars van velerlei slag, rijtuigen 
en ruiters, elkander in bonte rij afwisselende, als op het 
doek eener tooverlantaarn voorbijzweven. Wat de verver- 
schingen betreft, is het Paviljoen ingericht op den voet 
onzer eerste koffiehuizen. Het is reeds 's morgens te zeven 
uur geopend en biedt ook gelegenheid voor vergaderingen 
en maaltijden. 

Op een tegenovergelegen heuveltje verheft zich het stand- 
beekl van onzen grootsten dichter, Joost van den Yondel. 
Het beeld is ontworpen door nu wijlen den heer Royer, het 
voetstuk door den boirvvmeester Guypers. 

Achter dit bekoorlijk plekje, waar menige i ustbank, vooral 
in de nabijheid der muziektent, de wandelaars tot een wijle 
vertoevens noopt, strekt zich het Park uit, in verschillende 
riohtingen doorsneden met overbrugde waterpartijen en 
Idmmerrijke lanen, die, nu eens evenwijdig loopende, dan 
weer elkander kruisende, naar heesterperken of bloem- 
bedden leiden. Een recht schilderachtis:en aanblik levert 
ook het boerderijtje op, omringd door weiland, met ver- 
spreide boomgroepen en grazend vee gestoffeerd. 

Weer iets verder aan den reenter zoom, is een breede 
baan aangelegd voor de in ons vaderland zoo zee r geliefde 
harddraverijen met paard en sjees of met paarden onder 
den man. Ten gevolge van den veenrijken ondergrond, is- 
de bodem echter voor dat doel telos. Deze omstandigheid 
verklaart tevens het schudden, dat zelf het kleinste rijtuig 
in het park teweegbrengt. 

Op deze hoogte vindt men de uitlokkendste wandelwegen 
aan de linkerhand, evenzoo de breede vijvers, waar 's win- 
ters de sehaatsenrijders zich bij voorkeur vermaken. 

Aan de uiterste grens, nabij clen Amstelveenschenweg 
wordt het zoogenaamde Willemspark aangelegd, waar plaats 
is voor een aantal villa's. Door het ijzeren hek, vlak voor 
onSj bereikt men, linksaf hondende, 



121 

HET BROEKER HUIS. 

(Amstelveenscheweg.) 
Dagelijks geopend van . . tot .. uur; toegang: 



De ontwerper van dit eigenaardig gebouwtje, de heer 
.1. Gosschalk, heeft zijne vormen en versiering grootendeels 
ontleend aan de duitsche Renaissance. »En dat voor een 

broeker huis!» zal men misschien glimlachend uit- 

roepen, — En inderdaad, bij den eersten oogopslag is voor 
dat glimlachje wel iets te zeggen. Bij eenig nadenken zou 
er even wel nog meer voor te zeggen zijn geweest, indien. 
de bouwmeester ons eens werkelijk met een huis in Broek- 
in-Waterlandschen stijl hadde opgeknapt. Te recht immers 
heeft hij de voorkeur gegeven aan een bevallig landhnisje 
boven een plomp getimmerte, met lichtgroene verf bestre- 
ken en roode pannen of riet afgedekt. Daarenboven, het 
komt voorai aan op den inhoud. . . 

Maar zie, dat is ahveer een zeer teeder punt; want het 
znl wel niet moeilijk vallen daar een en ander in aan te 
wijzen, wat nimmer het voorrecht had door de noordhol- 
landsche zon besehenen te warden. En ook daarvoor heeft 
men reden dankbaar te zijn; de stotfeering kon er niet 
a riders dan bij winnen. 

In ieder geval, het was den ondernemers niet te doen 
om een openbare les in de oudheidkunde te geven, maar 
om een mnseumpje te stichten, waar men, na een wande- 
ling of tramritje, een aangename verpoozing vindt. De 
grondslag voor dat museum werd gelegd door mej. Fregeres 
te Broek-in-Waterland, wier verzameling aan de opzettelijk 
gevormde maatschappij »het Broeker Huis» door verkoop 
overging. 

Het inwendige van het gebouw beantwoordt, wat de be- 
timmering betreft, geheel aan het uiterlijk. Die houten 
lambriseering, die betegelde wanden, die spiltrap met uit- 
gevverkte kuipstukken en balusters, die gekleurde ruitjes 
en hooge vensters versterken, zoodra men het voorhuis. 
binnentreedt, den indruk dat men zich in een woning nit 
het laatst der zestiende eeuw bevindt. Ongemerkt geraken 



122 

Ave daar weer op een terrein, waar voetangels en klemmen 
liggen! Laten we dus liever die tijdsbepaling sehrappen 
en spreken van: een ouderwetsche woning. Want die gang- 
klok bijv. is onmiskenbaar van Later dagteekening, terwijl 
dat kruikenrek. ... Maar, die jaartalien liever aan den 
oudheidvorscher overgelaten en eens verderop een kijkje 
genomen! 

Het biijkt dan, dat het Broeker Huis, »heeht, sterk en 
weldoortimmerd«, een ontvangkamer, huis- en slaapvertrek, 
benevens twee vvelingeriehte keukens heeft, waar hetkoper 
u onmiddellijk tegenbbnkt. J)e wanden zijn met bordeu, 
.schalen en verder keukengereedschap gestotfeerd en in bet 
aschkolletje van den open sehouw knettert een gezeHig 
vuiirtje van beukenblokken en turf; want zou Vondel zeggen : 

»WeL zalig : t land, 
»Waar 't kind zijn eigen moer verbrandta 

I)e slaapkamer prijkt natuurlijk met een fraai gebemeld 
ledikant, waar het kunstmatig snijwerk en liet fijne bedde- 
goed, met echte kant afgezet, om den voorrang dingen. He 
lichtkroon, spiegels, schilderijen, het tapijt, de zijden be- 
hangsels en het sjineeseh of japansch porselein of delftsch 
aardewerk, bier en elders verspreid, mogen natuuriijk 
evenzeer gezien worden. 

Een inderdaad schilderachtigen aanblik leveren, links 
van den ingang, de beide ineenloopende vertrekken op, 
waarvan het eene hooger ligt dan het andere, zoodat er 
gelegenheid kwam voor een trapje met balustrade en af- 
scheiding door zware gordijnen, die met breede plooigol- 
vingen afhangen. Het voorvertrek eindigt m een erkor of 
met gekleurd glas afgesehoten balkon, waaruit men een 
aardig kijkje heeft in het Park; het achtervertrek geeft 
uitzicht en toecfancr tot den doolhof, waar we straks den 
weir zullen tra elite n te vinden. 

Ondcf de meubelen trekken hier vooral de aandacht 
de zware gebeeldhouwde tafels, de stoelen, ingelegd met 
schildpad en ivoor, de kastjes met zilverwerk, de hang- 
klok en bovenal de groote, fraai besneden kast. Zij is 
in vier vakken afgedeeld en geeft in miniatuur eene aan- 
schouwelijke voorstelling van een oudorwetsch broeker 
huishouden. De kraamkamer, de pronkkamer, het voorver- 




Het Broeker Huis. 



124 

trek en de keuken zijn daar tot de fijnste puntjes in orde, 
dank zij vooral net filigraan zilverwerk en andere etagere- 
voorwerpjes, door kunstenaars en knutselaars met ouder- 
wetsch geduld vervaardigd. Het hier met kwistige hand 
tentoongestelde zal zeker menig oudheidlievend Engelschman 
heel wat slapelooze nachten bezorgen. Wat toch beteekenen 
bijv. die karakteristieke ganglantaarn, die bonte papegaaiin 
zijn zware koperen kooi bij zooveel schats, als hier tusschen 
vinger en duim door den eersten den besten wandaal fijn- 
geknepen zou kunnen worden? Wat hier bijeen isgebracht* 
zullen de fijne nufjes uit een mond «k nutter ig,» de vrouw 
uit de volksklasse, die op een kwartjesdag met haar echt- 
vriend gaat kijken, «piezelierig)> vinden. 

En toch wacht haar nog grootere verrassing. In den tuin 
namelijk. Daar zullen ze een ouden bekende terugvinden in 
den persoon van den heremiet, den onvermoeid knikkenden 
heremiet, die na jaren lang het gerammel der kettingbrug 
in Frankendaal getrotseerd te hebben, hier op zijn ouden 
< lag nog op den verkeerden weg is geraakt, want hij bevindt 
zich thans in een doolhof. 

Dat doolhof is door den tuinontwerper, Leonard Springer, 
aangelegd naar 't model van Hampton-Court bij Londen. De 
verdere aanleg van den tuin is in noordhollandschen trant 
of naar 't voorbeeld van Lenotre, den man die de kunst 
verstond van de natuur te kappen en haar op zijn zondags 
aan te kleeden. Vandaar die angstvallig gelijkgeschoren 
lieggen, die wiskunstig gevormde perkjes enz. Dat ook de 
palmfiguren niet ontbreken, spreekt vanzelf. Evenmin zoekt 
men vruchteloos naar den bekenden zonnewijzer, geflankeerd 
door groote en kleine beelden op rokoko-voetstuk. Het zijn 
Flora en nog twee meer dan levensgroote vrouwebeelden, 
twee minnegodjes, de een als jager, de andere als visseher 
uitgedost, alien van zandsteen, en een wit marmeren Mer- 
kurius, evenals het overig gezelschap, uit het laatst der 
zeventiende of het begin der achttiende eeuw. Eenturksche 
tent, vanonderen als schuitenhuis ingericht, zal wellicht 
later tot de vaste stolfeering van dit achteruitje aan de 
Schinkelzijde gaan behooren. 

Van T t dak des gebouws dat, wat de indenting en rang- 
scbikking betreft, bij het ter perse leggen van den «Gids» 



125 

nog met voltooid was, kan men den onbelemmerden blik 
laten wijden over de landelijke omgeving. Achter het Yon- 
delpark verhefl'en zich de veie torens van Amsterdam; aan 
gene zijde van de rivier de Schinkel en het Nieuwmeer, de 
meer bescheiden spitsjes der dorpskerken. Aan de linkerhand 
kijkt men, met het gelaat naar 't Park gekeerd, in de rich- 
ting van het IJ, aan de rechter in de richting van Amstel- 
veen. 

DE HOKTUS BOTANIGUS. 

(P 1 a n t a g e.) 
Alle werkdagen te bezichtigen tegen 25 cts. 

Geiijk in de meeste kruidtuinen meer bijzondere zorg 
wordt besteed aan eene bepaalde plantensoort, legt men 
zich ook in den onze voornamelijk toe op de verheerlijking 
van den kaapschen sagopalm (Euachalostos cafTer). Onder 
de talrijke schoone boomen vindt men er een, die, wat 
zijne afmetingen betreft, in Europa zijn wedergade niet 
he eft. 

Ook de waaierpalm prijkt er, te midden van zoovele an- 
dere prachtige uitheemscbe gewassen, in al zijn schoonheid. 
Terwijl wij voor 't overige deskundigen verwijzen naar den 
Catalogus Horti Botanici Amstelodamensis, vestigen we de 
aandacht nog op het aan de indenting verbonden museum 
botanicuai, de kassen en den reusachtigen Cypres bij den 
vijver, die, gewonnen in den drassigen bodem der boorden 
van den Mississippi, in onzen moerasachtigen grond welig 
is opgegroeid. De overlevering wil dat deze boom door 
den beroemden plantkundige Linnaeus, welke hiei eemgen 
tijd zijne onderzoekingen voortzette, is geplant. 

Wat des zomers een bezoek aan deze instelling vooral 
aanlokkelijk maakt, is de Victoria-regia-kas. De Victoria- 
regia is de koningin van den nacht, die, terwijl andere 
planten naar bloem in U koesterend zonlicht ontplooien, 
haar zeldzame bloeikracht eerst openbaart als de dagbodin 
ter kimme neigt, om haar miide geuren aan den stillen 
glans van 7 t maanlicht te huwen. 



126 

De reusachtige bioem, op den eersten avond van haar 

kortstondig bestaan melkwit, verheft ziQh op den tweecle 
in purpergloed uit het water, getooid met een oranjevervig 
hart. Reeds den volgenden ochtend heeft zij het luisterrijk 
voorhoofd voorgoed ondergedoken. 

De i'raaie knop heeft de grootte eener goedontwikkelde 
hloemkool; de zvvaargebouwde bladeren, van donkergroen 
cellenweeisel, verkrijgen een middellijn van achttien palm 
en zijn, dank zij ook hun zwaren Stengel, krachtig genoeg 
om een vijftien- of zestienjarigen knaap te dragen. 

De kunstmatig verlichte kas levert desavonds een be- 
tooverenden aanbiik op. 

HET BOOM- EN HEESTERPARK. 

(Plantage.) 

Dagelijks kosteloos toegangelijk. 

Op dit plekje gronds van een paar bunders oppervlakte 
dat, met vijvers doorsneden en bruggejes weer verbonden, 
iieel wat afwisseling van schoone gezichtspunten oplevert, 
vindt men eene rijke verzameling boomen en heesters, ge- 
sLachtsgewijs in groepen verspreid, met vermelding der 
wetenschappelijke en nederlandsche namen. De iucht- 
streek, waaruit zij afkomstig zijn wordt aangeduid door de 
kleur der bordjes, waarop die namen geschilderd zijn. 

Wanneer men uit de Parklaan binnentreedt, krijgt men 
links o. a. een bed Magnolia's en buiten haar vaderland 
zeer zeldzame Alpenrozen; rechts weelderige Araucaria's 
en een msgelijks weinig verspreiden Ceder van den Liba- 
non : het hout, dat koning Salomo bij den tempelbouw 
bezigde. 

Daarop volgen hulsten, koniferen, woud- en vrucht- 
boomen, bloem- en sierheesters. 

De nederlandsche vruchtboomen zijn hier talrijk verte- 
genwoordigd. Gelukkig dat de paradijsappel er tusschen 
groeit om oud en jong een stichtelijke waarschuwing voor 
oogen te houden. 



DE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK. 

(Sin gel bij het Spui.) 



V\^V>-> 



Dagelijks geopend van 10—3 uur; gedurende de va- 
kantien alleen donderdags en vrijdags op dezelfde uren.. 
Voor vreemdelingen dageiijks te bezichtigen; voor Am- 
sterdammers 's maandags na 12 uur. 

De Universi- 

teitsbibliotheek , 
eerie der oudste 
boekerijen van 
Nederland, ont- 
stonduitdeklei- 
ne boekverzame- 
lingen, die in de 
loe en ltie eeuw 
in de Oude- en 
Nieuwe- kerken 
waren bijeenge- 
braeht. Zij gin- 
i?en aan de stad 
over, toen Am- 
sterdam in 1578 
de spaansche zij- 
de verliet. De bi- 
bliotheek, die 
aanvankelijk in 
de Nieuwekerk 
berustte eii toen 
reeds vrij aan- 
zienlijk was, ge- 
lijk blijkt uit den 
oudsten kataio- 
gus (1612), werd 
bij de oprichting 
vandedoorluch- 
tige sebool naar 
het voormalige 
St.-Agnesklooster overgebracht, dat voor Athenaeum was- 




Scheltema's & Holkema's BoekhandeL 



128 

anger icht. In dien staat bleef zij ruim twee eeuwen. De 
uitbreiding, vooral in deze eeuw, maakte het noodig 
haar meermalen te verplaatsen totdat zij in 1881 haar 
tegenwoordige bewaarplaats vond. Dit gebouw is geheel 
naar hare behoeften ingericht, namelijk volgens bet stelsel 
van den bibliothekaris van het Britsch Museum, Panizzi, 
dat ook bij de verbouwing van de leidsche bibliotheek werd 
gevolgd. In het voorgebouw vindt men zeer ruime en nette 
lees- en studiezalen, terwijl andere vertrekken voor de 
bewaring van kaarten, handschriften en plaatvverken zijn 
■aangewezen. 

De bibliotheek, die meer dan honderdduizend boekdeelen 
bevat, is voor alsnog niet rijk aan wiegedrukken, ofschoon zij 
enkele bezit. welke zeer de aandacht verdienen, bijv. een bijbel 
in nederduitschen tongval met gekleurde houtsneden, om- 
streeks 1470 bij Quentel te Keulen gedrukt. Daarentegen vindt 
men vele uiterst zeldzame boekwerken uit later tijd, die men 
vruchteloos in andere bibliotheken hier te lande zalzoeken 
Om een greep te doen, kan gewezen worden op: de eerste 
uitgave van de reis van Mendez Pinto in 1614 te Lissabon 
■uitgegeven; — de eerste uitg. van N. Witsen's Noord- eu 
Cost Tartarije in 1692 te Amsterdam verschenen; — de 
eerste uitg. van Gerrit de Veer's Waaracht. Beschrijvinghe 
van drie seylagien naar O.-Ind., Amst. 1591; — Een Wijsgee- 
rige Commentaar op den Pentateuch van Bachja Ben Ascher, 
in 1492 te Napels gedrukt, waarschijnlijk eenig;— Symbola 
et Emblemata, op last van saar Peter uitgegeven te Amster- 
dam in 1705, met tekst bij de prentjes in het russisch en 
nog zeven andere talen; — Vertaiingen van den bijbel in het 
spaansch, armenisch enz., alle in de 17e oeuw te Amster- 
dam gedrukt; — eene tweehonderd nummers rijke verzu- 
meling boeken, platen en handschriften over de doodeu- 
dansen, waaronder hoogst merkwaardige titels. 

Be halve een aantal oude, keurige banden, bezit de 
i nstelling vele handschriften. Daaronder verdienen vooral 
genoemd te worden: De oudste codex van Julius Caesar : De 
Bello Gallico, handsclirift op perkament uit het begin derlOe 
eeuw; — Aristotelis Ethica handsclirift op perkament uit lie 
begin der 16e eeuw, met prachtige miniaturen; - Eene Vulgata 
in gr. fo. 7 din., handschrift op perkament uit de 14e eeuw met 



129 

keurige aanvangletters en randversieringen ; — al de hand- 
schriften der werken van P. G. Hooft; — al de handschr. 
van den hoogleeraar G. J. Vossius en zijne zonen Matthaeus, 
Dionysius en Isaac ; — een groot aantal brieven van binnen- en 
buitenlandsehe geleerden uit vroeger of later tijd, zooals van 
Salmasius, Seldenus, De Groot, Camper, Cuvier, Bildex dijk e, a. 

In de laatste jar en is de Bibliotheek verbazend in omvang 
toegenomen door de schenking en erfmaking van geheele 
boekerijen. Daaronder verdienen bijzondere vermelding: 

1o. de Bibliotheca-Rosenthaliana (alleen maandags en dins- 
dags geopend), de grootste verzameling voor joodsche letter- 
kunde na die van het Britsch-Museum en Oxford. Zij bevat 
een menigte uiterst zeldzame boeken, af komstig uit drukke- 
rijen in Turkije, Rusland en Polen. Merkwaardig is vooral een 
boek, in 1789 te Grodno gedrukt in de drukkerij van koning 
Stanislaus Augustus; 

2o. eene hoogstbelangrijke verzameling boeken en plaat- 
werken over kieederdrachten van verschillende volken en 
in verschillende tijden, alsmede over het tooneel (erfmaking 
van den heer Jons. Hilman). 

Voor verdere bijzonderheden raadplege men den kataloog 
en de «Geschiedenis der stedelijke Boekerij van 
Amsterdam)) door dr. H. C. Rogge, wien sedert 1880 het 
beheer der insteliing is toevertrouwd. De streng weten- 
schappelijke richting, door dezen geleerde gevolgd, verhin- 
dert niet dat de schatten der boekerij thans meer algemeene 
bekendheid verwerven dan ooit te voren. Aan zijn werkza- 
men geest immers hebben we bij voorkomende gelegenhe- 
den kleine tentoonstellingen te danken van onderdeelen der 
rijke verzameling, welke dan door de medewerking van 
derden tijdelijk nog worden aangevuld. De vijftigste jaardag 
van Van Speyk's heldenfeit en het tweehonderdvijftigjarig 
bestaan van het Hooger Onderwijs te dezer stede gaven 
aanleiding tot dergelijke tentoonstellingen, die te gelegener 
tijd door andere gevolgd zullen worden. 



HET ARCHIEF TEN RAADHUIZE. 

(0. Z. Voorburgwal bij de Hoogstraat.) 



Dagelijks, met uitzondering van zon- en feestdagen, 
kosteloos te bezichtigen, waartoe men zich aanmeldt 
bij den kamerbewaarder. 

Het archief, grootendeels geplaatst in de kamers boven 
de raadzaal en de daarmede gemeenschap hebbende ver- 
trekken in de aangrenzende gebouwen, doch waarvan geen 
gering deel ook op andere zolders ten stadhuize is verspreid , 
is de bewaarplaats van alle stnkken en registers, waarin 
de geschiedenis van Amsterdam als 't ware verstoken is. 

Door menigen stadhuisbrand is er veel van die schatten 
voor de geschiedenis verloren gegaan. Stadsrekemngen 
zijn er niet voor 1531. Resolutieboeken van de vroedschap 
niet voor 1536. lets ouder zijn de stedelijke keurboeken 
die met 1465 aanvangen. De bronnen voor de geschiedenis 
van vroegeren tijd zijn dan ook ten archie ve niet talrijk, 
vooral daar al de oude charters, uit den grafelijken tijd 
dagteekenend, in een kast in de njzeren kapel«, een klein 
vertrekje in de Oude Kerk dat met een ijzeren deur van 
de zoogenaamde katechisatiekamer isafgescheiden, worden 
bewaard, 

Het archief heeft uit dien hoofde voor den bezoeker, die 
alleen komt om een kijkje te nemen, weinig bijzonders; 
door fraaiheid munten de bewaarplaatsen niet uit; 't zijn 
bijna zolders met ruwgetimmerde rekken en nog ruwer ge- 
timmerde kasten, waar de boeken in perkamenten of ver- 
verschoten rood lederen banden naast elkaar staan, en de 
iosse stukken met een rood ltntje vastgebonden bij elkaar 
in laden liggen, 

Wie op *t archief echter wil werken moet met die onher- 
bergzaamheid wel genoegen nemen, en de inhoud der 
boeken zal hem — dat is ten minste een troost ! — meestal 
niet teleurstellen. Alle boeken en stukken van het archief zijn 



131 



geschreven en er bestaat slechts een handschrift van. 't Is 
daarom te hopen dat er nooit een brand op J t stadhuis zal 
uitbreken* In dat geval ware alies reddeioos verloren, want 
brandvrij zijn de vertrekken niet, — de hout- en timmer- 
zolders Hggen er juist boven, vele schoorsteenen loopen er 
doorheen, gasleidingen ondermij nen den grond en brand- 
bluschmiddelen heeft men op ons stedelijk archief niet. 




Zetterij van C. A. Spin & Zoon, Pijpenmarkt. 

Aan het archief is een bibliotheek verbonden, waarin veie 
werken betreft'ende Amsterdam aanwezig zijn en een ver- 
zameling van kaarten en plattegronden, die door dr. Schel- 
tema werden bijeengebracht. Door den adjunct-archivaris, 
mr, N. de Roever wordt sedert eenige jaren aan een atlas 
voor geschiedenis en plaatsbescbrijving gearbeid, die echter 
nooit datgene kan worden wat ze in andere plaatsen van 
ons land is, omdat door beschikking van den heer Louis 
Splitgerber, de door hem aan de stad vermaakte atlas 



132 

van Amsterdam, op het Museum-Fodor moet blijven be- 

rusten. 

De stedelijke verzameling van zeldzaamheden, een onder- 
deel van het archief, wordt geherbergd in een viertal ver- 
trekken naast de zoo even genoemde. 

Het eerste vertrek, dat men binnentreedt, is de zooge- 
naamde modellenkamer. Aan den wand hangen eenige der 
oudste schuttersstukken. Modellen van sluizen en bruggen 
nemen de grootste ruimte in. In 't midden vindt men 
kunstig in hout nagemaakt de groote sluis bij Vreeswijk, 
waaraan de stad belangrijke sommen heeft bijgedragen, 
en de Oosterdoksluis. Niet minder fraai bewerkt zijn twee 
modellen van torens. 1 let eene is van den zoogenaamden 
onvolmaakten toren, die de Nieuwekerk had moeten ver- 
sieren ; het andere van een toren die aan een ontworpen 
kerk op de vroegere Botermarkt, thans Rembrandtsplein, 
zou hebben komen te staan. 

Rechts van den ingang geeft een deur toegang tot de 
wapenkamer, de bewaarplaats van een menigte oude borst- 
harnassen en helmen nit den spaanschen tijd en allerlei 
soorten van zwaarden, hellebaarden en vuurwapenen be- 
nevens een aantal vlaggen van de vijf schutters vendelen 
in de vorige eeuw. In 't midden staat een glaze n kastmet 
modellen afkomstig van de voormalige stadsgeschut- en 
klokgieterij, waarop een bronzen busschieter in de kleedij 
van het laatst der zeventiende eeuw prijkt. 

Vervolgens komt men in de kamer, waar de modellen 
van 't voormalige stadhuis, van de beurs en van de Muider- 
poort zijn gepiaatst. Het eerste moet nog uit den tijd der 
stichting van dit gebouw dagteekenen. Aan den wand hangt 
een in 1633 vervaardigde uitvoerige schilderij van Adriaan 
van Nieuwland, den Dam in 1604 voorstellende met deu 
omgang der Leprozen, die in dat jaar het laatst plaats had. 

Eigenaardig is het dat bij het model van het stadhuisook 
de modellen zijn van een deel der beeldhouwwerken die 
het in- en uitwendige versieren. Ze zijn van de hand van 
den beroemden beeldhouwer Artur Quellijn. 

Het is echter te betreuren dat de verzameling, die in 
't begin dezer eeuw nog volledig was, thans deerlijk is ge- 
plunderd en ergelijk geschonden. Bij de oprichtingj der 



13H 



stadsteekenakademie heeft het gemeentebestuur ze aan de 
hoede van het bestuur dier instelling toevertrouwd en bij 
hare opheffing gingen ze aan de Koninkl. Akad. van Beel- 
dende Kunsten over. Daar heeft men echter, zonderling 
genoeg, de waarde dier kunstwerken niet begrepen en toe- 
gelaten dat ze beschadigd en gestolen werden. Dit is wel 
een der grootste bewijzen voor het verval der kunst in 




Drukkerij van C. A. Spin & Zoon, Pijpenmarkt. 

de eerste helft dezer eeuw. 

Door een deur in den binnenmuur bereikt meri de eigen- 
iijke »rariteitskamer((. Daar worden in een afschuwelijke, 
vanbuiten rood en vanbinnen blauw geschilderde kast de 
heerlijkste voortbrengselen van de zestiendeeeuwsche goud- 
smidskunst bewaard, naast den beruchten intkoker van 
Kegout. 

Ken kleine vermelding van sommige dier schatten, een 
betere uitstalling waardig, mag hier niet ontbreken. 



134 

De oudste zijn wel de drie ketens en de koningsstaf, 
met een pagegaai versierd, waarmede de schutterkoningen 
zich tooiden, wanneer de lustige wapenbroeders liunne 
feesten vierden. 

Van die drie halsketens dagteekent die van den keizer 
van 't St.- J oris of voetboogschuttersgild reeds uit hetlaatst 
der 15* eeuw, en de beide andere, die van *t St.-Sebastiaans 
of handboogschutters en van 't Kloveniersgilde mogen voor- 
zeker tot denzelfden tijd worden gerekend. Ze zijn meester- 
lijk gesmeed in den laat-gotischen stijl en rijk met blad- 
werk versierd. Die van 't handboogschuttersgild is nog 
opgeluisterd met edelgesteenten en paarlen en heeft wel 
eenige overeenkomst met de ordeketen van 't Gulden 
Vlies. In die van de Kloveniers is de klauw — het zinnebeeld 
van 't gild — zichtbaar. De schepter van 't Sebastiaans- 
gild, die uit de eerste helft der 10 e eeuw herkomstig sehijnt 
te zijn en met opengewerkte zilveren versierselen in go- 
tischen stijl prijkt, heeft de schepters van de beide andere 
gilden overleefd. Ze prijkt op den top met een vergulden 
vogel, het zinnebeeld van den oorsprong der maclit des 
schutterkoningri. 

Niet minder kunstig zijn de bodenbussen, de draagteekens, 
waarmede de stadsboden ten teeken hunner bediening de 
borst versierden. Ze bestaan uit keurig drijfwerk, waar- 
binnen eene afdeeling van de amsterdamsche kogge met 
de wapens van de stad en van den Keizer. Ze moeteu in 
15i8 gemaakt zijn. 

In dezeifde kaat staan nog twee zilveren lampetkannen 
met de daarbij behoorende schotels. De zilveren werd in 
1055 hij de plechtige inwijding van 't Amst. stadhuis ge- 
bruikt f de andere die verguld is en het in schoonheid van 
lijnen van de eerste wint, is een meesterstuk van den be- 
roemden utrechtschen drijver Adam van Vianen en be vat, 
evenals de kan, in verschillende scliiiden feeder bewerkte 
gedreven voorstellingen van gewichtige feiten uit den tachtig- 
jarigen oorlog. In 't midden van den schotei is bijv. de 
slag van Nieuwpoort afgebeeld. Hoe het meesterstuk in 
het bezit der stad is gekomen, weet men niet. Het jaartal 
1014 doet vermoeden dat het omstreeks dat jaar gemaakt is. 

Meer merkwaardig dan mooi, zijn de twee stellen verguld 



135 

zilveren sleutels, die in de onmiddellijke nabijheid zich be- 
vinden. Het eene daarvan werd aan Napoleon het andere 
aanWillem I bij hun intocht binnen de stad als teekenvan 
hulde en gehoorzaamheid aangeboden. 

In de middenkast staan een menigte glazen in de vorige 
eeuw met slijpwerk versierd en af komstig van versehillende 
Uchamen. Slechts een daarbij heeft kunstwaarde; het is 
een groen glazen roemer, die sierlijk met een vers is be- 
sneden en bij gelegenheid van de inwijding van 't stadhuis 
schijnt geschonken te zijn, waarbij weldra die van a S wye lit 
Ytrecht)) zal worden gevoegd. De drie drinkhoorns van de bo- 
vengenoemde gilden vindt men terzelfde plaatse bijeen. Die 
van de kloveniers en van handboogschutters, uit 1571 en 
1565 dagteekenende, bestaan uit buffelhoorns, met zilveren be- 
slag en rusten op schoon gedreven zilveren voetstukken. 
Die van de voetboogschutters is in 't model der andere, 
doch geheel van zilver, hij werd in 1566 gemaakt en is een 
voortreflelijk stuk werk, dat de bewondering van landgenoot 
en vreemdeling gaandemaakt. Bij de bekers en drinkhoorns 
maken we ook even gewag van de schoone bekersehroeven, 
die uit het begin der XVHe eeuw dagteekenen. 

Langs den wand staan in deze kamer windwijzers van afge- 
broken gebouwen, houten beelden van 't oude stadhuis en een 
tientalvijftiende-eeuwschebronswerken, de zoogenaamde gra- 
venbeeldjes, die waarschijnlijkeen graftomde versierd hebben. 
Merkwaardig zijn nog de groote tinnen wijnkannen met het 
stadswapen, de roede van gereehtigheid, het beulszwaard, het 
model der guillotine en de van vernuft getuigende yerktuigen, 
waarmede de beruchte huisbreker Sjako op zijn rooftochten 
uitging. Eenige oude wapensenaardenpottenenkruiken, die 
op versehillende plaatsen zijn opgegraven, trekken mede de 
aandacht. Penningkundigen kunnen zich verlustigen in het 
gezicht van eenige glaslessenaars met kostbare penningen 
op de stad betrekking hebbende, waaronder verscheidene, 
waarvan hier de eenige afslag berust. De wanden worden 
bedekt door eenige groote schilderstukken, die den naam van 
Flinck en Sandrart, Bol en Willeboords eer aandoen. 

Voor de overige schilderijen, hier en daar in de vertrekken 
van het stadhuis zelf verspreid, moeten we naar den af- 
zonderlijken katalogus verwijzen. 



D E W A A G. 

(Nieuwmarkt.) 



Dit schilderachtig gebouw uit het laatst der vijftiende 
eeuw bekleedde eenmaal een voorname plaats in het ver- 
jdedigingsstelsel der stad, waarvan het, van 't oosten gere- 
kend, de hoofdtoegang was. 

Na als poorthuis uitgediend te hebben, kreeg het de 
hoofdbestemming van waag, onder welken naam het nog 
altijd in eere wordt gehouden. Thans doet het dienst als 
brandweerpost. 

Tot de opheffing der gilden in 't laatst der vorige eeuw 
hielden er, gelijk de beide gebeeldhouwde vrouwtjes nog 
herinneren, verschillende van die vereenigingen hare ver- 
gaderingen o. a. ook het St. -Barbara-gild, waartoe de 
metselaars, steenhouwers, leidekkers, loodgieters en pom^ 
penmakers behoorden, een der oudste amsterdamsche 
broederschappen van dien aard. 

De kamer van het metselaarsgilde 

is dagelijks, met uitzondering van zon- en feestdagen y 
te bezichtigen van 10 — 3 uur. Men heeft zich daartoe 
te vervoegen aan den brandweerpost. Fooitje naar goed- 
vinden. 

De eigenaardige indenting en versiering dezer kamer is 
te danken aan de omstandigheid dat de vroedschap in 1681 
een besluit uitvaardigde, waarbij aan gilden of bijzondere 
personen, die in stedelijke gebouwen waren gevestigd, de 
verplichting werd opgelegd om die voor eigen rekening te 
onder ho uden. 

Langs een steile steenen trap bereikt men eerst het ver- 
trekje van den gildeknecht. Boven de deur ishetwapen der 
broederschap aangebracht, Dit vertrekje vormt zooveel als 
het voorportaal tot de eigenlijke kamer met haar uit witte, 
bruine en blauwe steen samengestelden vloer. Boven de 



137 



binnenzijde der deur is een kleine schilderij in den muur 

gemetseld, een viertal overlieden voorstellende en vermoe- 
delxjk afkomstig van Lodewijk Van der Elst. Vlak 
over de deur staat een breede schouw, vanboven met het 
stadswapen aan weerszijden met een koperen kroontje- 
versierd. 




Behalve eenige gedichten op den wand, vindt men ernog 
wat tafelgereedscbap en rookbenoodigdheden. Van den ge- 
meenschappelijken beker is helaas slechts het matten om- 
hulsel overgebleven. 

De kamer zelf is in tweeen gescheiden door een hekje. 
De tafel en stoelen aan 't boveneinde zinspeien door hun 
snijwerk op het bedrijf der gildebroeders. Zoowel de wanden 
der beide kamers ais de muren der wenteltrap, die tot de 
spits des torens doorloopt, zijn bedekt met buitengewoon 
kunstig metselwerk, waarvan elke steen gesiepen en als 't 
ware gepolijst is. 



DE HANDELSKADE. 



Onder de belangrijkste openbare werken, weike in de 
laatste jaren van gemeentewege werden uitgevoerd, neemt 
de Handelskade, een reuzenarbeid die ruim drie en half 
millioen gulden vorderde, eene eerste plaats in. 

Over de schilderachtige gezichten, welke zij op menig 
punt aanbiedt, zullen we niet uitweiden; evenmin over de 
afwisselende tooneelen van bedrijvigheid, welke het oog er 
overal waarneemt. Liever beantwoorden wij eenige vragen, 
welke zich vanzelf bij den belangstellenden bezoeker op- 
doen betreft'ende de inrichting zelf. 

Al aanstonds wordt de aandacht getrokken door den tachtig 
tons ijzeren rnastbok op den kop der kade. Hij is een on- 
misbaar medehelper bij het laden' en lossen van zware 
voorwerpen in en uit de hier onmiddellijk aan wal ko- 
mende schepen. 

De kade, waarop hij staat, vormt een landtong, waarvan 
het oostelijk einde over 700 M. lengte aan het goederen- 
station in de Rietlanden is verbonden, terwijl het westelijk 
einde op een afstand van 70 M. van den spoorweg verwij- 
derd blijft, waardoor eene binnenhaven van =t 1200 M. 
lengte wordt gevormd, en de buitenmuur langs de noord- 
zijde, bestemd voor ligplaats der zeeschepen, 1882 M. 

lang is. 

Hare doorgaande breedte is 59 M., aan het westelijk einde 
echter tot 85 M. verbreed. Zij is langs drie verschillende 
landwegen bereikbaar. 1°. door een draaiburg; 2°. door de 
langste tot hiertoe gebouwde klep-baskule-brug, die 10 M. 
spanning heeft; 3°. door een weg, aan het oosteinde, die het 
landeinde der kade met een goederenstation in de Riet- 
landen en, over het voormalige Funen, met de stad verbindt. 

De Ubodem, ter plaatse waar nu de kade is gebouwd, 
bestond over ongeveer 1500 M. lengte uit een modder- en 
veenlaag, reikende van 1.60 — A.P. tot 12.50 M. — A.P. 
(bovenkant zandbank). 

Teneinde genoegzame vastheid aan de muren te geven, 




Sigtenhorst & Co., Koningsplein, 8. 



140 

zijn vooraf in de richtingen dier muren zanddammen ge- 
stort. Deze dammen zijn in de buitenlijn opgehaald tot 5,50 
M. + A.P. en in de binnenlijn tot 2.50 M. + A.P. In den 
eerste drong dientengevolge net zand van 6.00 M. tot 9.00 
M. — A.P. door. Het eerst was dat het geval aan het 
oostelijk einde met eene lengte van ongeveer 200 M. Daarop 
werd overgaan tot het besteden van het bouwen der buiten- 
muren over die lengte, 

De munr langs de noordzijde is van twee verschillende 
doorsneden, n.l. een met 10 M. breeden en eenmet 5.50 M. 
breed en vioer. De laatste is daar aangebracht, waar, door 
eene koppeling aan den muur der binnenhaven, de stevig- 
held van den buitenmuur vergroot wordt. Deze buitenmuur 
bestaat uit eene onderheiden 3.25 M. breeden betonkofter, 
reikende van 6.00 M. — A.P. tot 2.50 — A.P., terwijl de 
damklampen (buiten 20 en binnen 15 cM. dik) tot 9.00 M. — 
A. P. -komen. Ter hoogte van 2.50 M. — A.P. is de stevig 
met den betonkoffer verbonden vloer aangebracht. De kes- 
pen van den smallen vloer zijn op elke 7.50 M. doormiddel 
van 35 mM. ijzeren ankerkabels aan den binnenmuur verbon- 
den. De f'undeeringpalen kwamen tot 2.5 a 3 M. in denna- 
tuurlijken zandbodem. 

Op de betonlaag is de eigenlijke muur (van bazalt koud 
gestapeid) aangelegd; deze is hoog van 2.50 M. — tot 1.50 
M. + A.P. ter gemiddelde dikte van 2.15 M. De afdekking 
van den muur geschiedde door middel van noorsche gra- 
nietplaten, breed 1.00 M., dik 0.30 Al. Zij werden verbonden door 
gegoten ijzeren stoelen, die tevens geschikt zijn ora als draag- 
en bevestigingspunten van derails der loopkranen te dienen. 

Langs de buitenzijde van den muur is een renaming aan- 
gebracht, bestaande uit 7.5 M. van elkaar verwijderde eiken 
paien (=fc 300 in getal), welke onderling door eene gording 
verbonden zijn; terwijl ieder voor zicli nog weder door 
middel van onkerkettingen aan de achter de fundeering 
staande ankerpalen bevestigd is. 

De binnenmuur bestaat uit eene 2.50 M. breede fundeering 
ter diepte van 1.00 M. — A.P. waarop een muur van dijk- 
steen tot 1.20 M. + A.P. gestapeld is. 

De loodsen tot opslag van goederen hebben een lengte van 
honderd bij een breedte van twintig meter. 




Kalverstraat 112. 



142 

Xabij de ligplaats der reusachtige Suez-booten vindt men 

een steiger der havenstoombootjes, het aangename vervoer- 
middel naar 

ZEEBUR6 

met zijne prachtige vergezichten over de stad, de haven- 
werken en de Zuiderzee. Een kleine wandeling naar het 
nabijgelegen Gemeentelandshuis van Diemen biedt in alle 
richti ngen eveneens fraaie gezichtspunten aan. Bij helder 
weer onderscheidt men zelfs vrij duidelijk het Muiderslot 
en den stomp en kerktoren van het liefelijk Mulder berg. 

In de laatste jaren heeft Zeeburg echter nog eenebijzon- 
dere belangrijkheid gekregen door den aanleg van het 
stoomgemaal (240 Pk.) ten behoeve der waterverversching 
van Amsterdam. 

De waterverversching is in eene stad met zoo vele grachten, 
waarin (de nieuwe wijken uitgezonderd, waar eene proeve 
met het Liernurstelsel of lediging der buizen door luchtdruk 
wordt genomen) de riolen uitloopeu, een zaak van het 
hoogste gewicht. Vroeger geschiedde zij door het spuien met 
de Ooster- en Westerdoksluizen. Bij vloed namelijk werden 
de deuren geopend om het versche LTwater in te laten, ten 
emde het bij eb weer langs denzelfden weg te loozen. 

Sinds de afsluiting van het IJ bij Schellingwoude moest. 
daar echter op andere wijze in worden voorzien. Dienten- 
gevolge werd aan het einde der nieuwe vaart bij Zeeburg 
eene siuis aangelegd, die dezelfde diensten verrichtte, tot 
voor weinig tijds, toen het stoomgemaal aldaar gereed kwam, 
bestemd zoowel voor waterontlasting als verver- 
sching. Om op afdoende wijze in die beide behoeften te 
voorzien, behoort het echter nog een belangrijke uitbreiding; 
te ondergaan. 

Om zich intusschen een min of meer aanschouwelijke 
voorstelling te vormen van hetgeen mi reeds gedaan wordt, 
neme de welwillende iezer de volgende cijfers voor lief,. 
ontleend aan een verslag over 4880. 

In de maand Augustus van dat jaar is elken dag na 7 uur 
'savonds meestal gedurende 8 uren water ingetapt. De 
stadsboezem werd daardoor 12 — 23 centimeter, gemiddeld 



143 

17.1 cM., opgezet; de ingetapte hoeveelheid water over 250 
hectaren boezemvlak was van 300 tot 575,000 kub. meters, 
gemiddeld 427,500 eiken dag. Elken vrijdag en zaterdag 
werden alle sluizen dicht gehouden; op de overige dagen* 
stonden die van het westerkanaal en beurtelings andere 
open. 

De verversching over dag had dagelijks plaats van 9 tot 
5 uur door afmaling van het water met de werktuigen te 
Zeeburg, onder toestrooming van IJwater. Meestentijds werd 
met 4 of 6 raderen gewerkt. De boezem werd daardoor 
1 — 10 cM. verlaagd, gemiddeld 5 cM.; de van en over de 
stad afgemalen hoeveelheid water was gemiddeld 425,000 
kub. M. daags. Open stonden tijdens deze bemaling de slui- 
zen van het Westerkanaal, het Westerdok, de Eenhoorn- 
en de Oude en Nieuwe Haarlemmersluizen; gesloten wearer* 
de keersluizen te Zeeburg en in den Oosterdoksdijk, de 
Oosterdokssluizen, Kalkmarkt-, St. Anthonie- en 0. Z. Kolk- 
sluizen, de beide duikersluizen Beurs en Nieiwmarkt,, 
alsmede de Amstelschutsluis. 

Te Zeeburg^werd dus in 31 nachten gemiddeld gedurende 7 1 /* 
uur telkens eene schijf versch water op cle stadswaterea 
ingetapt ter hoogte van 17.1 cM, of ongeveer 427,500 M 3 .,. 
ongerekend de hoeveelheid water, die door de sluizen is- 
gestroomd, welke tijdens de intapping openstonden. 

Het stoomgemaal werkte 8 uren daags en verwijderde 
daardoor van en over de stad uit het Noordzeekanaal ge- 
middeld 425,000 M 3 . daags. 

'SRIJKS WERF. 

(Kattenburg.) 

Alle werkdagen te bezichtigen van 9—12 en van I 1 /, 
uur. Fooi naar goedvinden. 



a 



Hoewel het ouderwetsch uiterlijk het niet doet vermoeden, 
vindt men hier eene werkplaats, geheel naar de eischen des 
tijds ingericht. Het wapen boven den ingang is dat der 
vroegere Admiraliteit, wier kenspreuk was: P(ugno) P(ro 
P(atria) of «ik strijd voor het vaderland.» In de voorkap van 
't gebouw, dat bij een lengte van 63 een breedte van 57 meter 



Vt4 

heeft, ziet men een zinnebeeldige groep, aan scheepsbouw, 
handei en zeevaart gewijd. De talrijke vertrekken der vijf 
verdiepingen dienen tot berging van leeftocht, kleeding, \va- 
penen enz. De binnenplaats is ruim genoeg om tot oefenings- 
terrein te strekken van een geheel bataljon mariniers, wier 
kazerne zoo goed a Is aan 't gebouw grenst. 

De geheele inrichting beslaat, met inbegrip van net vrijgele- 
gen kogelpark,eene oppervlakte van ongeveer zestien bunders. 
Op de werf heeft men, behalve woning van den schout-bij- 
nacht en andere ambtenaren, onderscheidene bureelen en 
werkptaatsen en zoogenaamde kappen, waaronder de sehepen 
op stapel worden gezet en die plaats genoeg aanbieden om 
te gelijk aan veertien vaartuigen van groote afmeting de hand 
te slaan. Opmerkelijk vooral zijn de beide omvangrijke kap- 
pen voor ramtorenschepen. De reusachtige torens worden in 
afzonderlijke werkplaatsen gebouwd en eerst in 't schip ge- 
braeht, als dit te water is gelaten, door middel van een 
kraan met een draagvermogen van honderd duizend KG. 
AlLeen in Kngeland en Noord Amerika wordt tot dusver de 
wederga van dit hijschwerktuig gevonden. De torens, die 
wat liun omvang betreft, vrij wel vergeleken kunnen worden 
met het renperk van een paardenspel, kunnen, eenmaal in 
het schip opgesteld, door stoomkracht zesmaal in de minunt 
Avorden omgewend tot richting van het geschut; terwijl, bij 
afwezigheid van stoom, slechts twaalf rappe handen ge- 
vorderd worden om ze diezelfde be weging tweemaal in gelijk 
tijdsbestek te laten inaken. 

Niet minder bezienswaardig is de pantserinrichting, met 
haar dubbel spoor voor stoomwagens, die de grondstoilen 
aanbrengen, en haar stoomhamer, die, met inbegrip van zijn 
aambeeld en zijstandaards, vijf duizend KG. weegt. Het spreekt 
vanzelf, dat hier, zoomin ais in de smederij een ijzerschaaf, 
schaar enz. ontbreekt. 

Het te water laten van zoo'n nieuwerwetsch zeekasteel 
met zijn ijzeren binnenhuis van drie voet en teakhouten 
buitenhuis van een voet dik, levert een grootsch schouwspel 
op. Het van stapel loopen geschiedt echter ten gevolge der ver- 
nuftige inrichtingzoo gemakkelijk,dat gewoonlijkeenvrouwe- 
of kinderhand op het beslissend oogenblik 't werk doet. 

De toestel, welke er voor wordt gebezigd, uoemt men 




Kousenmagazijn van G. W. von Schmit & Zoon, Heerengracht, 329. 



146 

wieg naar het cradle der Engelschen, wien de eer der 
uitvinding toekomt Hij bestaat uit twee gedeelten of z ware 

houten sleeden. De onderste rust op den grond ; de bovenste 
is aan 't schip bevestigd en dermate naar het beloop daarvan 
uitgehakt, dat het er juist in past. Daar het vaartuig tot 
het. iijdstip der tewaterlating op stutten rust, wordt de toe- 
stel er eerst bij de voltooiing ondergebracht, Het onderste 
deel, dat schuins afloopt, wordt dan met een dikke laag 
groene zcep en vet belegd. Vervolgens worden de stutten 
weggenomen, zoodat het vaartuig zakt en als 't ware op een 
helling komt te staan. Aan weerszijde blijft het intusschen 
nog door een klink bevestigd, waardoor het afglijden wordt 
belet. Boven elk dezer klinken hangt een zwaar gewicht. 
De koorden, waaraan die gewichten bevestigd zijn, worden 
vereenigd over een blok gespannen en met behulp van een 
bijltje doorgehakt. De beide gewichten vallen nu geiijktijdig 
op de klinken, en het reusachtig vaartuig, door niets meer 
tegengehouden, glijdt statig te water, doch heeft toch zooveel 
gang dat het een aantal zware balken, neergelegd om het 
Xe stuiten, te pletter loopt, zoodat de spaanders zich in de 
hoogte vereenigen met de schuimende watervlokken. 

Oudergewoonte draagt dergelijke tewaterlating nog altijd 
een zeker feesfelijk karakter. Vooral ten tijde van Peter 
den Groote, die zich hier als gewoon werkman in *t scheeps- 
timmeren bekwaamde, werd er een ware vreugdedag van 
gemaakt. 

Men verzuime ook niet een kijkje te nemen in een der 
bergplaatsen, waar de zoogenaamde Koningssloep wordt be- 
waard, welke bij Z. M. verblijf in de hooldstad te water 
wordt gelaten. Dit rijkgebeeldhouwde vaartuig vereischt 
achttien roeiers of pagaaiers. 

De Kijkswerf heeft een eigen politie, die toezicht houdt 
op de gangen der ongeveer tweeduizend werklieden. 




Becht & Dyserinck, Stadhcmderskade, 54. 



KWEEKSCHOOL VOOR DE ZEEVAART. 

(Prins Hendrikkade hoek Schippersgracht.) 



Met uitzondering van zaterdag en zondag, dagelijks 
kosteloos te bszichtigen. 

Deze insteliing dagteekent uit 1785, Het nieuwe gebouw. 
ontworpen door de heeren \V, en J, Springer, werd in T t 
begin van 4880 in gebruik genomen, De bebouwde opper- 
vlakte beslaat ongeveer duizend vierk. meter. De gevel- 
lengte en hoogte bedragen onderscheidenlijk 05 en 23 M. 
Het geheel rust op ruim duizend heimasten van 13 M. lengte. 

De voorgevel aan de Prins Hendrikkade bestaat uit een 
midden- en twee zijpaviljoenen. Het boogvormig tympanum 
van het middenpaviljoen is gevuld door een gebeeldhouwde 
groep, welke eene zinnebeeldige vooi^stelling van de zee- 
vaart geeft met den slag van Doggersbank op den achter- 
grond. 

Ten behoeve der verminkten en de weduwen en weezen 
der gesneuvelden bij dien roemvol onder Zoutman en Kins- 
bergen beeindigden zeeslag, werd namelijk een «vaderlandscb 
fonds tot aanmoediging van 's Lands zeedienst» gesticht. 
waaruit vter jaar later ook de kweekschool is opgericht, 

Het denkbeeld daartoe werd geopperd en met medewer- 
king van eenige vermogende Amsterdammers uitgevoerd 
door een Haarlemmer. Vandaar dat naast het Rijkswapen 
de wapens van de Amstel- en Spaarnestad zijnaangebracht. 

Het gebouw kan een zeventigtal kweekeiingen herbergen. 
Hun gemiddeld aantal bedraagt vijftig. Zij worden opgeleid 
zoowel in de behandeling van het stoomschip als van het 
zeilschip, 

Zij , die als kweekeiingen verlangen aangenomen te wor- 
den, moeten een proeve afleggen dat zij het onderricht met 
vrucht kunnen volgen. Zij mogen niet jonger dan 12, niet 
ouder dan 15 jaar zijn. Bij hunne toelating worden zij,j'oor 
rekening der insteliing van onder- en bovenkteedingjvoor- 
zien. Ter bestrijding van de verpleegkosten, die vQor elk op 




Kweekschool voor de Zeevaart 



150 

ongeveer duizend gulden worden geschat, behoeft slechts 
lionderd gulden 'sjaars door ouders of voogden worden 
bijgedragen. 

De leertijd duurt drie jaren, waarna de kweekeling, be- 
hoorlijk uitgerust, door bestuurders op een koopvaardijschip 
wordt geplaatst. Van de reis teruggekeerd, moet hij, na ' 

ontslag van boord, zich weer ter beschikking van bestuur- ' 

deren stellen en zijne uitrusting verantwoorden. Na aldus 
twee reizen volbracht te hebben — tenzij hij reeds gedurende 
de eerste reis den ouderdom van negentien jaar bereikt 
hebbe — wordt hij ontslagen; vooraf echter moet hij vol- 
doende blijken van bekwaamheid geven of, zoo noodig, nog 
gedurende drie maanden het onderwijs volgen. Al hetgeen 
hem op zijne reizen als maandgeld of anderszins wordt toe- 
gekend, moet hij aan bestuur deren verantwoorden. Ken 
derde vloeit in de kas der instelling als tegemoetkoming 
voor de eens of tweemaal verstrekte uitrusting; hetoverige 
wordt* bij zijn ontslag aan ouders of voogden uitbetaald. 

In het gebouw bevindt zich, behalve eene verzameling ^ 

hulpmiddelen voor het onderwijs, eene g e d e n k ka m e r, die 
o. a. te aanschouwen geeft: eene voorstelling van hetbeleg 
van Cadix (159(3); twee uitvoerige stukken van W. Sehe 1- 
linx, den tocht naar Ghattam ten onderwerp hebbende; de 
beeltenissen van De Ruyter en Diet Hein door Ferd. Bo I: 
die van De Witte en de beide Trompen, Heemskerk, Evert- 
sen en Zoutman door La Croix; eene zinnebeeldige hulde 
aan Tromp (den vader) ; borstbeelden in marmer, pleister, 
olteverf of krijtteekeuing van eenige bekende vlootvoogden* 
en de grondleggers der instelling; de ridderorde van St.- 
Michel, waarmee De Ruyter in 16(50 door Lodewijk XIV werd 
begiftigd, en den gouden eerepenning, welke hem door de 
Staten werd geschonken; een zoogenaamde fluit (champag- 
neglas), waarmede hij, na zoo menigen roemrijken slag, op 
*s Lands welzijn lieeft gedronken, en eindelijk ookdenkogel 
die hem doodelijk verwondde; twee ketenen van dukaten- 
goud met eerepenning, door Van der Zaan gedragen; den 
aan Zoutman vereerden degen, met kostbaar gevest, bene- 
vens een roemer met portret ; den gedenkpenning, ter eere 
van Kinsbergen na den slag van Doggersbank gestagen ; een 
gouden en zilveren gedenkpenning van baron Bentinck; 



151 ^ 

wijders een ivoren en een edel-metalen beker, eveneens van 
geschiedkundige waarde, en ten slotte een vier meter lang 
model van een driemaster, dat den naam De Zeven Provin- 
vincien op den Spiegel draagt en bij overlevering voor eerie 
afbeelding van De Ruyter's admiraalschip, dat dienzelfden 
naam voerde, wordt gehouden. Op grond van vorm en tuig 
mag men echter veilig aannemen, dat de overlevering hier 
dwaalt en men eenvoudig te doen heeft met de nabootsing 
van een schip der voormalige Oostindische Kompagnie ? wel 
bekend door hare grootsche ondernemingen. Op de binnen- 
plaats ligt een omvangrijk driemastschip op steenen voet; 
het is van volledig tuig voorzien, zoodat de kweekelingen 
■er hunne praktische oefeningen in kunnen voltooien. 

Ook de leefwijze der kweekelingen binnenshuis iszooveel 
mogelijk op scheepsvoet ingericht. Zij eten bijv., evenalsdat 
van oudsher aan boord geschiedt, uit den bak, en dat ver- 
dient bier aangestipt te worden, omdat er nog een aardige 
geschiedkundige herinnering aan verbonden is. 

Toen Alexander, keizer alter Russen, in 1814 de inrichting 
bezocht, werd er juist geschaft. Bij zijn binnentreden in de eet- 
xaal legden de kweekelingen natuur lijk aanstonds hun tafelge- 
reedschap neder, ten einde hem den verschuldigden eerbied 
te bewijzen. Doch de vorst beduidde hun lachend voort te gaan 
en verzocht voor dien middag hun gast te mogen zijn. Men bood 
hem daarop een zilveren bord en tafelgereedschap aan ; maar 
Zijne Majesteit, die zich waarschijnlijk herinnerde, hoe een- 
voudig zijn doorluchtige voorzaat Peter de Groote, vlak 
tegenover de Kweekschool, op de Admiraliteitswerf, had 
geleefd, gaf de voorkeur aan den houten bak met tinnen 
lepel, en nuttigde heel smakelijk soep, vleesch en rogge- 
brood. dk heb meerrnalen met mijne soldaten gegeten,» 
seide hij, pen stel er ook eer in, eens met zulke flinke 
jongens aan te zitten.» En dat de vorst niet veinsde, bewijst 
nog heden zijn eigenhandige brief, waarin hij later zijne 
hooge ingenomenheid met de instelling betuigde. 



HET OPLEIDINGSSCHIP DE „WASSENA.ER«. 

fsRijks Werf.) 



* "V "N. *\J % iJ**J\ir r ^ 



Te bezichtigen door tusschenkomst van een der officie- 
ren of op aanvrage bij den overste. 

Wanneer men langs onze schilderachtige Prins-Hendrikkade 
wandelt, trekt nabij 's Rijks werf een statig oorlogsfregat 
de aandacht, waarvan desnoods de eerste de beste straat- 
bengel u met zekeren eerbied zal vertellen dat het de «\Vas- 
senaer» is; «u weet wel, de jongens van de Wassenaer»* 

Uit den vorm zijner mededeeling blijkt al aanstonds, dat 
de jeugdige bevolking van het opleidingsschip aan den wal 
zeer bekend en gunstig bekend is, — zelfs bij de straatjeugd. 
En geen wonder I Iedere hollandsche jongen, wien het hart 
op de rechte plaats zit, houdt veel van den zeeman. Die 
rondborstigheid, die roemvoile bladzijden uit de geschiede- 
nis, die guitenstreken als janmaat eens recht aan 't passa- 
gieren is, lachen hem aan; en wat nu in 'tbijzonder «de 
jongens van de Wassenaera betreft, hij benijdt hun dat 
kranige pakje, dat handige geweertje, die muziek, dat vaan- 
del, kortom, hij benijdt hun alles, wanneer ze daar onge- 
dwongen en toch zoo ordelijk voorbijtrekken op hunne 
wandelingen door de stad, volstrekt niet onbewust dat die 
losse plunje hun zoo'n karakteristiek voorkomen geeft en 
onze straten zoo geestig helpt stoileeren. Bij de een vorm ig- 
beid in de kleeding onzer dagen maakt zoo'n zeemanspakje, 
met losse, breede kraag en eigenaardige muts dan ook 
dubbel opgang. 

In de buurt, waar hij thuis hoort, geldt een «jongen van 
de Wassenaer» onder zijne oude makkers bepaald voor een 
heer. Dank zij der moederlijke zorgen van den baksmeester 
is hij altijd even rein enzindelijk; eenvoudig, maar krachtig 
gevoed, heeft zijn gelaat een heel anderen tint gekregen ; 
daarenboven heeft hij een paar centen op zak om een 
sigaartje te koopen. Hoe gunstig steekt dat alles af bij de 



153 

omstandigheden, waaronder zoo menige andere knaap in 
zijn vroegere omgeving opgroeit 

Zoowel zijn uiterlijk als zijne verhalen van het levenaan 
boord mogen vermoedelijk dan ook wel als de aanleiding' 
beschouwd worden, dat de opleidingsschepen hier en te 
Rotterdam, ondanks nun kortstondig bestaan, in zulk een 
goeden reuk staan bij ons volk, dat de aanvragen tot plaat- 
sing voor de voorbereidende kweekschool, te Leiden, in den 
laatsten tijd de beschikbare ruimte overtreften. Van Regee- 
ringswege is men er reeds op bedacht eenige uitbreiding 
aan de bestaande gelegenheden te geven, zoodat het hier 
geankerde opleidingsschip, thans met 270 jeugdige koppen 
bemand, er weldra vierhonderd zal herbergen. Dank zij 
dien maatregel, kan in met ver verwijderd tijdsbestek 
geheel in de behoefte aan matrozen en onderofficieren van 
Zijner Majesteits schepen worden voorzien uit de daar ge- 
vormde keurbende. 

Dat laatste woord bevatinderdaadgeenoverdrijving; want 
het gehalte der jongelui is natuurlijk beter dan dat der 
ouderwetsche «oorlogsbonken», wier geestelijke enlichame- 
lijke opvoeding dikwerf zoo goed als geheel verwaarloosd 
was. Het steekzinnetje «als de jongen nie*t wil oppassen, 
moet hij maar naar 't oorlogschip» begint dus gelnkkig zijn 
.kracht te verliezen; want ook daar kan men bij de aan- 
monstering thans kieskeuriger te werk gaan. 

De jongelui onzer opleidingsschepen, die zijn ingericht 
volgens het voorbeeld der engelsche tradingships, wor- 
den, na te Leiden ontbolsterd te zijn, onderwezen in lezen, 
schrijven, rekenen, geschiedenis, aardrijkskunde, het kompas, 
de behandeling van het tuig en de wapenen, zang en gym- 
nastiek. 

De inrichting is in vier afdeelingen gesplitst. Zij biijven 
zes maanden in elke afdeeling, zoodat zij na verloop van 
twee jaar als ontwikkeld en meer beschaafd zeeman op 
's lands vloot kunnen overgaan. In dien tusschentijd is hun 
geest vatbaar geworden voor edeler ontspanning dan zoo 
menige goedhartige maar rauwe varensgast kent. Schier 
ongemerkt hebben zij krijgstucht geleerd en, dank zij der 
beschavende omgeving aan boord, waarin zij als knaap 
worden opgenomen om die als jongeling te verlaten, ook 



154 

de kunst om zich gemakkelijk te bewegen. Ieder, die de 
Wassenaer bezoekt, ontvangt spoedig die overtuiging. 

Met gepaste vrijmoedigheid weet de jongen zijn offlcieren 
te woord te staan of zijn belangen bij hen voor te dragen. 
Zijn geheele houding maakt eenallergunstigsten indruk, wat 
-zeker niet minder voor den uitstekenden geest der offlcieren 
a Is voor hem zelf pleit. 

Het leven aan boord, de voeding, ligging, de stratfen, alios 
is op de gewone zeemanswijze ingericht. De jongen eet uit 
den bak, schiet zich op in zijn hangmat enz. Zijn spijzen 
bepalen zich tot snert, grau we er wten en groentesoep ; twee- 
maal 's weeks krijgt hij, behalve eenige kleinere hoeveelhe- 
den, een pond vleesch en spek. Zijn ontbijt en avondmaal 
bestaat onderscheidenlijk uit kommiesbrood en gort, die hij, 
bij gemis aan boter, weet toe te bereiden op eene wijze, 
waarvan de beste huismoeder of de zuinigste keukenmeid 
zeker nog nooit gedroomd heeft. Hij geurt en kleurt ze 
met . . . koffie en maakt er «koeskoes» van door bijmenging 
van . .. azijn en suiker. Dat koeskoes vooral moet een ware 
versnapering wezen! Door twijfelaars is deproef gemakkelijk 
genoeg te neraen. 

Bijzondere zorg wordt gew r ijd aan de reinhouding des 
lichaams. Voor den winter is het noodige aantal badkuipen 
voorhanden, terwijl des zomers gebruik wordt gemaakt van 
de zweminrichling, ten behoeve van de jongelui achter de 
Werf opgericht. 

Voor de uitspanning wordt niet minder gedaan. Een 
aantal gezelschapsspeien en een kleine boekerij staan hun 
ten dienste. De officieren of andere weldenkenden bieden 
nu en dan een goochelpartij of schouwburgavondje aan, 
Wedstrijden op schaatsen, in 't zwemmen, roeien, in de 
gymnastiek enz. behooren evenmin tot zeldzaamheden. 
Zondags en om de veertien dagen 'swoensdags kunnen de 
jongens op eigen gelegenheid uitgaan; terwijl zij een paar 
maal in 't jaar veertien dagen verlof kunnen krijgen. Met 
ouderlijke zorg wordt op hun zakboekje voor die dagen 
een »tegoed« voor hen gemaakt van de soldij, die /8 
'smaands bedraagt. 

Bij zijn tijdelijk verblijf in de ouderlijke woning zal de 
knaap voorzeker als een model van netheid kunnen gelden 




MIMW? 



J. P. Kluyskens, Nieuwendijk, 116—118. 



156 

want dat het er aan boord onberispelijk uitziet, behoeft 
wel niet verzekerd te worden. Een toevallige of onbeschei- 
den blik in een officiershut leert hem onmiddelijk, hoe ge- 
zellig een man van ontwikkeling en goeden smaak zelfs- 
een kleine ruimte weet in te richten. Tusschen dedubbele 
glazen beschuttmg der tamelijk groote patrijspoort in een 
dier vertrekjes kan hij zeLfs de bevallige groeiwijs van 
't klimop leeren bewonderen. En wordt hem een kijkje in 
de »longroom« der officieren verleend, dan ziet hij den 
wand gestofTeerd met omlijste platen; dan slaat hij even 
aan voor de beeltenis van onzen beminden Prins Hendrik; 
dan beschouwt hij een fraai zilveren tafelmiddenstuk en 
glaswerk, beide met een adellijk wapen, een geschenk der 
nakomelingen van den beroemden zeeman, wiens naam het 
schip draagt. 

In de school, waartoe het kuildek gedeeltelijk is ingericht, 
rust zijn oog op het borstbeeld van De Ruyter, dathijieder 
jaar op 29 April (den sterfdag) met eennieuwenkranshelpt 
versieren, evenals het graf in de Nieuwekerk, waarbij de 
overste dan tot leering en stichting der jeugd een hartig 
woordje spree kt. 

In het thans ontruimde machineruim vindt hij alles bijeen 
wat voor het praktisch gedeelte van 't onderwijs noodig is. 
Ken volgetuigde driemaster en een paar onderdeelen (een 
groote mast en bramsteng) van wat meer afmeting, touw- 
•\verk, rekstokken, brng, ringen enz. De batterij, die, toen 
het schip nog in werkelijken dienst was, uit vijftig stukken 
bestond, telt er thans acht, namelijk vier 12 cM. achterlaad- 
en even zoovele middelbare dertigponders voorlaad. Ookde 
oude ziekenboeg is in stand gebouden voor zeer tijdelijk 
verblijf, daar bij ernslige gevallen 's Rijks hospitaal openstaat. 

Kortom, voor lichaam en geest wordt op voortrell'elijke 
wijze gezorgd, en de jongelui weten dat zeer te waardeeren. 
Er heerscht voortdurend een uitmuntende geest, en ernstige 
straflen behooren tot de hooge uitzonderingen. 




Kalverstraat, 67 



HET DRIJVEND MATROZENINSTITUUT. 

(Oosterdok tegenover den Schreierstoren.) 

Te bezichtigen op aanvrage bij den Kommandeur. 

Deze stichting van de Kon, Ned. Zeil- en Roeivereeniging 

dagteekent uit 1849 en stelt zich ten doel jongeiieden op te 
leiden tot matrozen voor de koopvaardij. Van den beginne 
af was net gevestigd in een of arider vaartuig, nu laatstelijk 
de «Ajax,»daarvoor door de regeering, ter ohdersteuning van 
de goede zaak, kosteloos in bruikleen afgestaan. 

De voorwaarden ter opneming zijn; 13- tot IG-jarige leef- 
tijd voor eerstbeginnenden, en tot 20 jaren voor hen, die 
een of meer reizen hebben gedaan. Eerstbegiimenden, die 
om een of andere reden niet in de militie vallen, worden 
bijwijze van uitzondering ook na zestienjarigen ouderdom 
aangenomen. 

De jongelingen verbinden zich voor vier jaren en ter 
waarborging dezer overeenkomst wordt door ouders of 
voogden een geringe som gestort, die later, met bijvoeging 
der rente tegen vijf ten honderd, wordt terugbetaaid. 

In dat vierjarig tijdsbestek varen de jongeiieden veertig 
maanden buitengaats onder toezicht der instelling. Over de 
eerste dertig maanden wordt hun alsdan 10 en over de 
laatste tien maanden 25 procent van hun verdiensten toe- 
gekend, terwijl zij bij eervol ontslag nog een belooningvan 
f 30 ontvangen. 

Voor J t overige wordt door de instelling voorzien in huis- 
vesting, voeding, kleeding, onderwijs en een volledige zee- 
mansuitrusting. 

In hoofdzaak wordt onderwijs gegeven in de kennis en 
behandeling van het tuig, benaming der rondhouten, de 
zeilen, sphtsen, knoopen, hangmatten, naaien, schiemans- 
garen, platting- en mattenmaken, het roeien met sloep en 
jol, lezen, schrijven, rekenen, het kompas en verdere kun- 
digheden, al naarmate van aanleg en ontwikkeling» 



159 

Ue instelling vraagt niet naar geloofsbelijdenis en stelt 
ieder barer kweekelingen in staat zijn godsdienstpiichten 
naar eisch waar te nemen. Zij waakt zelfs voor de behoor- 
lijke vervulling daarvan. 

Ook voor ontspanning wordt zorg gedragen. Aan boord 
bevindt zich een kleine boekerij en eenaantalspeLen, waar- 
van het kaartspel naar oud scheepsgebruik is uitgezonderd.. 
De jongelieden krijgen zaterdags en zondagmiddags vrijheid 
om naar wal te gaan en bezoeken b. v. geregeld, onder 
geleide van den stuurman, de volksvoordrachten, waarbij 
him door het bestuur een eereplaatsje, in de onmiddellijke 
nabijheid des sprekers, wordt toegekend. 

Het verblijf aan boord is natuurlijk geheel op zeemansvoet 
ingericht. Het «overal-maken» (opstaan) geschiedt al naar 
gelang van het jaargetij te 5, 5Vj, 6 en 6*/a uur, terwijl men 
\s winters om 8, zomers om 9 uur naar kooi gaat. Om 81/?,. 
12 en 7 uur wordt geschaft. Iedere jongen krijgt driemaal 
's weeks een half pond rundvleesch en even zoo dikwijls 
een gelijke hoeveelheid spek. Vrijdags wordt, ten behoeve 
der Katholieken, gevast . . . met stokvisch. 

Het dagelijksch beheer is, onder toezicht van kommissa- 
rissen, opgedragen aan een kommandeur, stuurman, boots- 
man en kok. 

Het lager en godsdienstonderwijs wordt op bepaalde urea 

door daartoe afzonderlijk aangestelde onder wijzers gegeven, 

"voor zoover daarin, wat het laatste betreft, niet op andere- 

wijze door het kerkgenootschap, waartoe de jongelieden be- 

hooren, moet worden voorzien. 

Onder de jongelui aan boord heerscht een prettige geest r 
en 't is opmerkelijk hoe gauw menige knaap, die soms ta- 
melijk verwaarloosd wordt opgenomen, tot een handig 
bakzeuntje en kloeken varensgezel wordt hervormd. Trou- 
wens, bij de wedstrijden der Zeil- en Roeivereeniging, a Is- 
de «Ajax» wordt verhaald om feestelijk getooid op stroom 
te liggen en de saluutschoten te lossen, heeft men gelegen- 
heid de jongens van het matrozenschip gade te slaan. Dan 
immers kampen zij, kranig uitgedost, om een opzettelijk 
voor hen uitgeloofden prijs en uit de krachtige en sierlijke 
manier, waarop zij roer en roeispaan hanteeren, blijkt dan 
voldoende, dat men met jongens van Jan de Wit te doen heeft. 



160 

Sinds 1 Mei 4875 heeft het Matrozeninstituut een eigen 
©ndersteuningsfonds. V66r dien tijd bestond in dit opzicht 
een overeenkomst met het Weldadig Zeemansfonds van Zee- 
manshoop, doch de tegenwoordige inrichting levert bij ge- 
lijke waarborgen meer voordeelen op. Zoo zijn kommissa- 
rissen bij voortduring bedacht op het welzijn hunner 
kweekelingen. 

De instelling telt er thans een twintigtal. Gedurende haar 
30-jarig bestaan vonnde zij reeds ongeveer 1100 flinke zeelui, 
die aan tucht gewend waren en het voornaamste geleerd h ad- 
den voor zij het ruime sop kozen. Menig hunner bracht het 
dan ook, door getrouwe aankweeking van de goedgelegde 
kiemen, tot stuurman, jatot gezagvoerder. Hun namen staan 
met eere in de jaarboeken der instelling vermeld, en bij 
voortduring leenen kommissarissen en leden der vereeni- 
ging, voor een groot deel zelf reeders, gaarne de hand om 
hen, die vooruit willen, ook vooruit te helpen. 

HET ZEEMANSHUIS. 

(K a d ij k.) 

Dit omvangrijke gebouw werd in 1856 opgericht door 
.eenige vrienden van Janmaat, met het doel om het verblijf 
aan wal zoo gemakkelijk en aangenaam mogelijk temaken. 

Het huis geeft een vroolijk uitzicht op het IJ, de Prins 
Hendrikkade en het Dok, en bevat ruime zalen, badinrichting 
•enafzonderlijke slaapkamers, benevens biljart, kegelbaan, boe- 
kerij en andere middelen van tijdverdrijf. 

Het is opengesteld voor alle zeelieden, tegen eenkostgeld 
van : eerste, tweede en derde stuurlieden en scheepsdokters 
y 1.25; boots- en timmerlieden, matrozen, lichtmatrozen en 
jongens f\ daags. 

Hiervoor geniet men Kost en inwoning, eene afzonderlijke 
kamer, waarin bed met kussens, dekens en lakens, eene 
tafel, stoel, waschgereedschap en gaslicht. 

Viermaal daags wordt er geschaft. leder kan tegen bilhjk 
tarief zijn goed gewasschen krijgen. 

Goed, geld en andere waarden kunnen aan den bestuurder 
in bewaring worden gegeven ; evenzoo bestaat er gelegen- 



161 

heid om goederen, die men op reis niet wenscht mede te 
nemen, tegen behoorlijk bewijs achter te laten, terwijl over- 
geschoten gelden, desverlangd, op rente worden uitgezet. 

Aan zeelieden, die van de reis terugkomen en hunne 
afrekening nog niet ontvangen hebben, kan de bestuurder 
een voorschot geven. 

Ten alien tijde, hetzij dag of nacht, kunnen de gasten 
het huis in- en uitgaan, wanneer en zoo dikwerf zij dat 
verlangen. 

In de inrichting is een zeevaartkundige school gevestigd 
ten dienste van alle zeelieden, zoowel in- als uitwonenden. 
Leergeld / 4 's maands met inbegrip van het onderwijs 
in de kennis van het stoomwerktuig, waarvoor model-ma- 
chines aanwezig zijn. 

DIAMANTSLIJPERIJEN. 

Te bezichtigen op aanvrage bij de eigenaars. 

De bewerking der diamant vormt hier ter stede een tak 
van kunst-nijverheid, door geen stad of land ter wereld 
overtroffen; daarom wezen de beoordeelaars der eerste 
parijsche wereldtentoonstelling van Amsterdam een gouden 
eerepenning toe voor hare diamantslijperijen. Het vak bloeit 
hier reeds van oudsher. Mogen de eenmaal beroemde mijnen 
van Golkonda in Hindostan nog slechts weinig opleveren, 
uit Brazilie en Borneo vindt de aanvoer geregeld plaats. 
De hoofdbron echter is »de Kaap.« Vandaar dat de diamant- 
bewerkers, wier beste hoop door de Kaap de Goede Hoop 
is verwezenlijkt, door de spraakmakende gemeente een- 
voudig als »kapers« worden aangeduid. En fluistert men 
u in den omtrek van Berlijn, in een uitgebreid met lusthoven 
gestofl'eerd park, iets in het oor van »Grunder,cc hier ter 
stede, voornamelijk in de buurt van de Sarphatistraat kan 
men u vrijelijk op menige fraaie woning wijzen, door den 
nijveren Kaper eerlijk verdiend. Vooral de jaren 1870— 
1876 waren bijzonder voorspoedig. Geen wonder derhalve 
dat het vak allengs meer beoefenaren trok, en het aantal 
fabrieken hand over hand toenam. 

Amsterdam bezit tegen woordig niet minder dan twintig 

11 



-162 

stoom-diamantslijperijen, waar ruim tweeduizend personen da- 
gelijks werkzaamzijn. Aanvankelijk geschiedde de bewerking 
der diamant bij den werkman aan huis, die dan eenjongen 
in zijn dienst had om zijn molen — slijpschijf — in be- 
weging te houdem Thans zijn de groote diamantkooplieden 
tevens eigenaars van fabiieken, waar de werklieden een 
molen huren. 

De inrichting van de hrma M. E. COSTER in de Zwanen- 
burgerstraat, dagteekent van het jaar 1852. Daar werden 
net eerst de verschillende bewerkingen van den diamant, 
— het kloven, snijden en slijpen — in een gebouw vereenigd^ 
Het achter gebouw, op ons plaatje afgebeeld, bevat plaats 
voor 210 slijpers. De schijven worden in bew T eging gebracht 
door een stoommachine van middclbare drukking en veer- 
tig paardekracht. In het jaar 1805 werd door dezelfde 
lirma een tweede fabriek geopend, waarin meisjes onderwijs- 
ontvingen in het snijden en slijpen van fijne roosjes, — een 
poging die met den besten uitslag is bekroond, doordien 
een aantal vrouwen zoodoende het middel werd verschaft 
om in haar onderhoud te voorzien. 

Aan cleze fabriek werd, op aanwijzing van den engelschen 
natuurkenner Brewster, het slijpen van den wereidberoem- 
den koh-i-noer (berg des lichts) opgedragen. De toenmalige- 
eigenaar der inrichting, nu wijlen de heer M. E. Coster, 
zond twee meesters in 'tvak, met name Tedder en Voor- 
sanger, naar Londen, w r aar de bewerking ten huize van den 
hofjuwelier Garrard plaats vond. Xa ailoop van dien arbeid 
werd beiden een zilveren sieraad vereerd, met een afbeel- 
ding van den koh-i-noer in : t midden en het opschrift : 
«Aana;eboden door den heer Garrard aan de heeren Fedder 
en Voorsanger ter herinnering aan het slijpen van 6en 
koh-i-noer, begonnen 16 Juli en geeindigd 7 Sept. 1852. » 

Was tot dusver sprake van een der oudste fabrieken, een 
der nieuwste is de diamantslijperij der firma METZ & 
CITROEN in de Rapenburgerstraat n°. 53. Opmerking ver- 
dient hetgeen hier gedaan is voor de veiligheid van perso- 
nen en goederen. In de eerste plaats heeft elke verdieping 
een brandkraan met slang, w r elke zoo noodig terstond in 
werking kan worden gebracht. De assen en raderen zijn 
alle met ijzeren bedekkingen voorzien, zoodat ongelukken 




Diamantslijperij. 



164 



hier bijna tot de onmogelijkheden behooren. Bij de ma- 
chinerieen heeft men de nieuwste vindingen toegepast. 
Zij verzekeren een Snellen en geregelden gang aan de 
schijven, waarop de diamant geslepen wordt. Ook is in deze 
slijperij eene groote ijzeren brandkast aanwezig, waarin de 
werklieden, ieder in afzonderlijk gesloten binnenkastjes, 
hunne kostbaarheden kunnen bergen. 

Als bijzonderheid zij hier nog bij vermeld dat een groot 
gedeelte van den ruwen diamant in deze inrichting wordt 
verwerkt, waaronder zeer vele kostbare steenen van|zeer 
zuiver water, bijzondere vorm en grootte. 

WELDADIGE INSTELLINGEN. 

De armenzorg is te verdeelen in: a. gemeentelijke ; 
if>. diakonale; c. partikuliere. 

a. GEMEENTELIJKE ARMVERZORGING. 

Het Burgerlijk Armbestuur, door den Gemeenteraad be- 
noemd, bestaat uit tvvintig leden onder voorzitterschap van 
den wethouder voor de zaken van het armwezen. 

Kommissien uit het Burgerlijk Armbestuur zijn belast met 
het beheer der stedelijke instellingen van .weldadigheid, t. 
w.: 1°. het Weduwenhof; 2°. het Armenhuis; 3°. de gasthui- 
zen; 4°. de inrichting voor stadsbestedelingen, 

De eerste kommissie heeft tevens de bedeeling der lmis- 
zittende armen tot haren werkkring. Het gebouw, waar het 
voormaiige Huiszittenhuis was gevestigd (Prinsengracht 
bij de Leliegracht) en dat in 1649 werd gesticht, bestaat 
nog wel, maar is in Juni 1873 in gebruik genomen 
als hoofdwacht voor de brandweer. In overeenstemming 
met de letter en den geest der wet tot regeling van het 
armbestuur, wordt ondersteuning verleend aan behoefti- 
gen, die geen onderstand van kerkelijke of bijzondere 
instellingen van weldadigheid kunnen erlangen, en slechts 
bij volstrekte noodzakelijkheid. De personen, die daar- 
toe in aanmerking komen, ontvangen, naar gelang van 
de behoeften, geld, voedsel en kleedingstukken, beddegoed, 
brandstoffen, genees-, heel- en verloskundige hulp, dood- 
kisten en begrafenis. 




Diamantslijperij. 



igg 

Op het Weduwenhof, Ivarthuizerstraat, achter hei voorma- 
lige Karthuizerskerkhof, een gebouw in. 1650, onder toezicht 
van Daniel Stalpaert, stadsbouwmeester, opgetrokken, 
wordt kostelooze woning, benevens turf, brood en geld, ver- 
strekt aan vijftigjarige of oudere weduwen en aan zestigjarige 
ongehuwde vrouwen hier ter stede geboren. In den regel 
is het getal bewoonsters honderd. 

Het Armenhuis, Nieuwe Kerkstraat bij de Plantage, is bet 
voormalige Werkhuis, clat kraclitens besluit der vroedschap 
van 5 Januari 1779 gesticht en in 1782 in gebruik genomen 
werd. Deze instelling is een van sladswege geopend toe- 
vluchtsoord voor alien, die, tijdelijk van middel van bestaan 
en huisvesting beroofd, daar dak, voeding en kleeding, be- 
nevens arbeid vinden, zooals weven, breien, pluizcn. (paar- 
denhaar), pluksel maken, vlechten (strooien fleschomhulsels), 
sorteeren (rijst, suiker enz.). Gemiddeld driehonderd zielen 
is de bevolking sterk. 

Onder de benaming «gasthuizen» worden verstaan alle 
lokalen van gemeentewege tot ziekenverpleging aangewezen : 
het Binnengasthuis, het Buitengasthuis, de kraaminrichting, 
het hospitaal in de Lange Leidschedwarsstraat. 

Het Binnengasthuis bevindt zich op de plek, waar tot 1578 
de kloosters der oude en nieuwe nonnen stonden, en beslaat 
vooral na de uitbreiding van de laatstverloopen jaren een 
zeer groote oppervlakte, ingesloten tusschen den Kloveniers- 
burgwal en de Oude Turfmarkt. Jaarlijks worden indie twee 
gasthuizen 5000 lijders verpleegd. 

Het Buitengasthuis, in 1630 gcbouwd, in April 1732 ver- 
brand en daarna herbouwd, zal, indien de daartoe betrek- 
kelijke raadsbesiuiten niet een doode letter blijven, worden 
opgeheven en door een nieuw gasthuis vervangen, dat ver- 
rijzen zal op de plaats, waar thans de stadstimmertuin zich 
bevindt, Achtergracht bij het Weesperplein. 

De kraaminrichting bevindt zich in een ne vengebouw va n 
het binnengasthuis. 

De inrichting voor stadsbestedelingen is in 1828 tot stand 
gekomen na de opheffing van het Aalmoezeniersweeshuis. 
Bit gebouw stond terpiaatse, welke thans door het paleis van 
justitie is ingenomen, Prinsengracht bij de Leidschestrant. 
Belendende dit paleis bevinden zich de lokalen voor de stads- 




£2&&g 



Kalverstraat, 97. 



168 

bestedelingen. Deze zijn: kinderen nog geen 17 jaar oud > 
ouderloos (hetzij de ouders doodzijnof hen verlatenhebben), 
of te vondeling geiegd. De ter opneming toegelaten kin- 
deren worden verpleegd of in het gesticht, of bij minnen 
alhier, of bij familien of bekenden, hetzij met een toelage 
aan deze, hetzij kosteloos, of ten platten lande uitbesteed. 
Bij ontslag, in den regel wanneer de bestedelingen meer- 
derjarig zijn geworden, zijn de meesten in staat door het 
uitoefenen van een ambacht of bedrijf een middel van le- 
vensonderhoud te vinden. Het getai kinderen onder beheer 
dezer administratie is ongeveer vijfhonderd. 

Het Burgerweeshuis is insgelijks een gemeentelijke instel- 
ling van weldadigheid, maar staat niet onder het beheer 
het Burgerlijk Armbestuur. De regenten worden echter 
door den Gemeenteraad benoemd. Dit gesticht heeft zijn 
oorsprong te danken aan een gift, ten jure 1520, door Haasje 
Claeszdochter in 't Paradijs geschonken, welke eenige haar 
in eigendom toebehoorende huisjes in de Kalverstraat afstond 
om tot huisvesting en opvoeding van acht arme weeskinderen 
te dienen. Na 1580 werd het gesticht overgebracht naar het 
voormalige St.-Lucien-klooster, het nog bestaande gebouw r 
Kalverstraat. In dit weeshuis worden opgenomen behoeftige, 
wettige, ouderlooze kinderen, wier ouders of de langstle- 
vende hunner door inschrijving in het door regenten ge- 
houden register, het reeht hebben verworven om hunne na 
te laten kinderen te doen opnemen. 

b. DIAKONALE EN PARTIKULIERE ARMVERZORGING. 

Elk kerkgenootschap heeft zijn gesticht voor weezen en 
oude lieden, doch enkele, zooals de israelietische en eenige 
katholieke, zijn niet diakonale, maar partikuliere instel- 

iiimen. 

1. Diakenie- weeshuis der Nederduitsche Hervormde ge- 
nieente: Amstel, hoek Zwanenburgerstraat, gebouwd in 
1657. Met behoud van dit gesticht is eentweede vangelijke 
strekking en voor dezelfde diakenie in aanbouw op de 
Stadhouderskade bij het Yondelpark. 

2, Diakenie oude mannen- en vrouwenhuis der Neder- 
duitsche Hervormde gemeente: Amstel tusschen de Heeren- 
en de Kcizersgracht, gebouwd in 1681—1683* 




Kalverstraat, 1. 



470 

3. Diakenie bestedelingenhuis der Nederduitsche Hervormde 
gemeente: Nieuwe Heerengracht bij de Weesperstraat, ge- 
bouwd in 1789—1791. Daar worden gehuisvest enverpleegd 
ongehuwde mannen en vrouwen en gehuwden zonder kin- 
deren, welke met zoodanige ongeneeslijke kwalen zijn be- 
zocht dat zij volstrekt buiten staat zijn in hun onderhoud 
te voorzien. 

4. Diakenie-Corverhof, van meergenoemde gemeente, voor 
gehuwde oude lieden die nog een inkoinen van/ 3 per week 
hebben. Nieuwe Heerengracht bij de Weesperstraat, 1721. 

5. Wees- en oude mannen- en vrouwenhuis der Waalsche 
Gereformeerde gemeente: gebouwd in 1669 — 1671, Vijzelgracht 
hoek Prinsengracht. 

0. Evanselisch-Luthersch diakenie wees-, oude mannen- en 
vrouwenhuis, Muidergracht bij de Plantage, gebouwd in 
1769—1772. Het voornemen bestaat een nieuw gesticht te 
bouwen voor de weezen; de oude lieden en de zieken zullen 
in het bestaande verpleegd worden. 

7. Diakenie wees-, oude mannen- en vrouwenhuis der 
Hersteid Evangelisch Luthersche gemeente, Heerenmarkt, 
gebouwd in 1826. 

8. Oude vrouwenhuis der Vereenigde Doopsgezinde ge- 
meente: Kerkstraat bij de Reguliersgracht, gebouwd in 1759. 

9. Weeshuis der Doopsgezinde Gollegianten, genaamd »l)e 
Oranje-appel,« Huidenstraat bij de Heerengracht, gebouwd 
in 1675. 

10. Weeshuis der Remonstransch Gereformeerde gemeente., 
Keizergracht bij de Prinsenstraat, gebouwd in 1801. 

11. Wees-, oude mannen- en vrouwenhuis der Christelijk 
Gereformeerde gemeente, Bloemgracht bij de tweede Lelie- 
dwarsstraat, 18G4. 

J 2. Roomsch-Katholiek oude mannen en vrouwenhuis 
St.-Jaeob, Plantage, gebouwd in 1865, uit een daartoe be- 
stemd iegaat van baron van Brienen. 

13. Roomsch-Katholiek burger oude mannenhuis, onder 
de zinspreuk ((Brentano's steun des ouderdoms», Heerengracht 
bij de Utrechtschestraat, opgericht in 1821 — 1825. 

14. Roomsch-Katholiek burger oude vrouwenhuis Vreden- 
burgh, Oudezijdsvoorburgwal bij de Vredfenburgsteeg, ge- 
JDouwd in 1836. 



17!. 

15. Roomsch-Katholiek gesticht van Liefde St. Bernardus, 
Oude Turfmarkt, 18 i3, voor oude mannen en vrouwen. 

16* Roomsch-Katholiek jongensweeshuis: Lauriergracht 
1701. 

17. Roomsch-Katholiek maagden- of meisjesweeshuis, Spui, 
1570, herbouwd in 1787. 

18. Gesticht van Weldadigheid : Aloysius gesticht, ELand- 
straat bij de Raangracht, 1846. 

19. Nederlandsch-Israelietisch jongensweeshuis, Zwauen- 
burgerstraat, 1862, (ter vervanging van in het vroegere 
gesticht, 1836, in dezelfde straat.) 

20. Nederlandsch-Israelietisch meisjesweeshuis, Rapenbur- 
gerslraat, 1861. 

21. Nederlandsch-Israelietisch oude mannen- en vrouwen- 
huis. Nieuwe Kerkstraat, 1879 (na van 1833 op de Nieuwe 
Keizersgracht te hebben gestaan). 

22. Nederlandsch-Israelietisch ziejcenhuis: ter .vervanging 
van het oude, in aanbouw op de Nieuwe Keizersgracht bij 
de Muidergracht. 

23. Portugeeseh-Israelietisch jongensweeshuis, Joden-Rree- 
straat 1817, herbouwd 1862. 

24. Portugeeseh-Israelietisch meisjesweeshuis: Nieuwe 
Prinsengracht bij den Amstel, 1872. 

25. Portugeeseh-Israelietisch Oude Mannenhuis, Nieuwe 
Heerengracht, 1798. 

26. Portugeesch-Israelietiesch Oude Vrouwen- en Zieken- 
huis, Rapenburgerstraat, 1834. 

Zeer groot is het aantal hofjes voor belijders van ver- 
schillende gezindten, alwaar aan ouden van dagen huisves- 
ting en verzorging of geheel kosteioos of tegen voldoening van 
een kieine tegemoetkoming, verschaft worden. Tot de oudste 
behooren: a. voor protestantsche kerkgenootschappen ; 
Anslo's hofje, Egelantierstraat bij de Prinsengracht, 1626 ; — 
Trompettershofje, Anjelierstraat, 1629; — Rapenhofje, Palm- 
graeht, 1648 ; — de huisjes van Rosch, Boschhofje, Palmgracht, 
1645 ; — Venetia, Maarloopshofje, Elandstraat, 1650; — 
Konijnenhofje, Konijnenstraat, 1660; — Suykerhofje, Linden- 
gracht, 1670; — Grillshofje, Weteringdwarsstraat, 1680; — 
Deutzenhofje, Prinsengracht, tusschen de Spiegel- en de 
Yijzelstraat, 1695; — van Rrantzen-Rushofje, Nieuwe Keizers- 



17-2 

gracht, 1733; — van Beeckshofje, Sehuiermakersgang, An- 
jelierstraat 1734; — Rijpenhofje, Rozengracht, 1737; — 
Zwaardvegershofje, Tuinstraat, 1738; — Rozenhofje, Rozen- 
gracht, 1744; — Fontaineshofje, Keizersgracht bij de Brou- 
wersgracht, 1753, enz. ; — b. voor het roomsch-katholieke 
kerkgenootschap: Lindenhofje, Lindengracht; — Zevenkeur- 
vorstenhofje, Tuinstraat, beiden in het begin der 17e 
eeuw gesticht ; — St. Andrieshofje, Egelantiersgracht, 1617; — 
Swigtershofje, Amstel bij de Halvemaansteeg 1746; — Nieuwe 
Suikerhofje, Prinsengracht' tusschen de Ree- en de Beren- 
straat, 1755; — Gebouw van Barmhartigheid, Nieuwe Kei- 
zersgracht bij de Weesperstraat, 1774; — Brienen's gesticht 
«De Ster,» Prinsengracht over de Noordermarkt 1804. 

Ook bevindt zich te Amsterdam een erkend geneeskundig 
gesticht voor krankzinnigen, aan de Nieuwe Keizersgracht 
bij de Muidergracht, bestemd voor Israeiieten. 

Voorts behooren tot de rubriek instellingen van welda- 
digheid : 

Genootschap ter bevordering van de koepok-inenting aan 
minvermogenden, opgericht 20 September 1803. De behoeftigen 
die hunne kinderen daar laten inenten, ontvangen een toe- 
lage in geld. 

Amsterdamsche Vereeniging tot het bomven van arbeiders- 
woningen, opgericht 1 Mei 1875. Zij stelt zich ten doel: het 
bouwen, het verhuren en het zoo mogelijk verkoopen van 
woningen voor den arbeidersstand. 

Vereeniging ten behoeve van de arbeidersklasse, opgericht 
in 1855. Haar doel is, goede en gescliikte woningen, tegen 
biliijken huurprijs, te verschail'en aan deze klasse. 

Vereeniging «Salerno>> tot verbetering van de huisvesting 
der mingegoede volksklasse; 1852. Met gelijk doel als de 
« Amsterdamsche Vereeniging)) boven genoemd. 

Gesticht ter behandeling van ooglijders, 1873. Spinozastraat, 
met stationaire kliniek en ambulatorisclie kliniek. Verple- 
ging van inzonderheid onvermogenden in het gesticht, 
en behandeling van de zoogenaamd uloopenden», a lie en 
minvermogenden. 

BischofTsheimsvereeniging, 13 Nov. 1867. Door wijlen den 
heer L. R. BischotVsheim opgericht ter blijvende herinnering 
van het verwerpen, in Juni 1863, door de Tweede Kamer der 




C. Cossa, Kalverstraat hoek Olieslagersteeg. 



174 

Stnten-Generaal, van het traktaat met Zwitserland, -\velke 
verwerping een gevolg is geweest van het niet gelijk stellen 
van alle gezindten in dat land. Dezeinstelling verstrekt aan 
de mindere klasse, zonder onderscheid van geloofsbelijdenis, 
voorschotten tegen een rente van 4 pCt. 's jaars, en "ver- 
huurt woningen tot eenmatigen huurprijs. Kantoor: Passage 
Wijnand Fockink. 

Zedelijk lichaam Charitas, 21 Januari 1852, opgericht door 
wijlen mr. S. P. Lipman. Werkkring: 1°. jaarlijks aan drie 
weduwen, eene Katholieke, eene Protestantsche en eene Israe- 
lietiscbe, uitkeeren / 50 ; 2°. jaarlijks aan zes jongens en vier 
meisjes, verdeeld naar de kerkgenootschappen en die van 
stadswege lager cnderwijs genieten, premien van f 20 a / 30 
ieder, toekennen; deze premien worden op de spaarbank 
geplaatst; de begiftigden ontvangen op bun 21 ste jaar het ka- 
pitaal met de rente, en biijven tot dien tijdonder het patro- 
naat van leden der vereeniging; o°. beurlelingsaan een katho- 
lieken, aan een protestantschen en aan een israelietisehen 
jongeling, die onbemiddeld zijn, de middelen verscbaffen om 
in een der geleerde vakken, godgeleerdheid uitgezonderd, te 
worden opgeleid ; 4°. jaarlijks aan drie beboeftige huisgezin- 
nen, uitmnntencle door zindelijkheid, nelheid en orde, een 
premie van / 50 toekennen. 

Noord-Hollandsche Vereeniging «Het Witte Kruis,» ter 
afwering van epidemische ziekte en tot hulpbetoon tijdens 
epidemien. 

Floralia. Deze Vereeniging heeft ten doelbij dearbeidende 
klasse den lust tot het kweeken van planten op te wekken 
en daardoor tot hare ontwikkeling mede te werkcn. Jaar- 
tijksche tentoonstelling met prijzen, premien en kinder- 
fees ten. 

Volksgaarkeukens: Spuistraat, Utrechtsche Dwarsstraat^ 
Pijlsteeg, Wittenburgergracht, opgericht door de Maatschappij 
tot Nut van het A I gem een. 

Xoord- en Zuid-Hollandsche Berdingmaatschappij, opge- 
richt 18 Nov. 1824, met het doel: door het plaatsen van ge- 
scbikte middelen op het strand, de kustbewoners in staat 
te stellen pogingen tot redding van schipbreukelmgen aan 
te wenden. Zij beloont die pogingen met premien, getuig- 
schriften en medailles, en vergoedt de gemaakte kosten. 




Kleedermagazijn van Fischer & Co., Nieuwendijk, 213. 



176 

«Liefdadigheidnaarvermogen», opgericht in 1S76. Met strifcte 

onzijdigheid op het gebied van den godsdienst, stelt dit genoot- 
schap zich ten doel de armoede te bestrijden. Het geeft on- 
derstand in geld, steunt of richt op instellingen ter voorko- 
ming van armoede, verschaft werkaanhehoeftigen, verstrekt 
rente looze voorschotten, enz, 

Kosthuizen, opgericht door de Maatschappij voor den wer- 
kenden stand: Korte Leidsche Dwarsstraat en Rapenburg. 

Sarepta, instelling welke het ondersteunen van Prote- 
stantsche weduwen ten doel heeft. 

Talitha Kumi. Protestantsche vereeniging, door welke ver- 
waarloosde en verlaten meisjes, zonder onderscheid van 
godsdienst, in het gesticht te Zetten, in Gelderland, geploatst 
Avorden om gedurende eenigen tijd daar verplegingenchris- 
telijke opleiding te ontvangen. 

Weldadigheidsfonds, eenigszins van gelijke strekking ais 
Liefdadigheid naar Vermogen. Het is opgericht door l)r. Pun- 
ner, opperrabbijn, en voor Israelieten bestemd. 

Maatschappij tot redding van drenkelingen, opgericht 1767, 
Rokin. 

Instituut tot onderwijs van blinden, Heerengracht over de 
Romeinsarmsteeg, 1808; — gesticht voor volwassen blinden, 
Stadhouderskade bij de (Jtrechtschepoort, 1843;— inrichting 
tot werkverschaffing aan hulpbehoevende blinden, Heeren- 
gracht over de Warmoesgracht, (zie «Blindeninrichtingen»), 
1865 ; — sticnting voor den ambachtsstand, « Van Eik-stichting, 
<Constantiawoningen,» 1863; — Tenuis voor vrouwelijke dienst- 
boden, Prinsengracht bij de Reestraat; — Toevlucht voor 
fcehoeftigen, Passeerdergracht, 1863; — Kinderziekenhuis, 
Sarphatistraat, 1873. — Havenloozen-School, Boomsloot. 

Voor uitvoeriger bijzonderheden raadplege men het werk 
van den heer N. S. Calisch: «Liefdadigheid te Amster- 
dam,)) dat, hoewel reeds in 1851 verschenen, nog veel we- 
tenswaardigs be vat, voornamelijk wat de oorsprong en eer- 
ste lotgevailen der gestichten betreft. 



K E R K E N. 

DEOUDEKERK. 

(Warmoesstraat) 



Dagelijks te bezichtigen op aanvraag bij den koster 
(oostzijde van het gebouw) ; fooi 25 cts. 

Dit gebouw, de oudste kerk onzer stad, dagteekent reeds 
nit 1300. In spijt barer wanstaltige omgeving, levert zij, van 
verschillende zijden gezien, nog een schilderachtigen aan- 
blik op. Zij is een bezoek overwaard om hare schoone 
glasschilderingen, die voornamelijk be trekking hebben op net 
leven der Maagd Maria. Evenals hare jongere zuster op 
den Dam was zij namelijk tot de Hervorming aan den 
roomschen eeredienst gewijd. Onder de ongewijde tafereelen 
behooren: de bezegeling van het munstersche verdrag door 
Philips IV van Spanje, waarbij de Nederlanden voor vrij 
worden erkend, en de wapens der amsterdamsche burge- 
meesters van het jaar 1578 (toen de stad zich aan de spaan- 
sche heerschappij onttrok) tot in de laatste helft der acht- 

tiende eeuw. 

Zij omsluit tevens de grafsteden van den beroemden 
Noordpoolvaarder Jacob van Heemskerk, den vice-admiraal 
Van der Hulst, de admiraals Sweers, Van der Zaan en Cor- 
nells Jansz., den veldmaarschalk der Republiek PaulWirtz, 
en de dichteres Lucretia Wilhelmina van Winter geb. Van 
Merken. 

DE NIEUWERERK. 

(Dam.) 

Dagelijks te bezichtigen op aanvrage bij den koster 
(zuidoostelijken uithoek der kerk) ; fooi 25 cts. 

Bouwde Amsterdam, toen het in de volheid van macht 
troonde, zijn elders besproken Raadhuis; toen het nog 

12 



178 

in zijne opkomst was, stichtte het zijne Nieuwekerk. Nau- 
welijks kon het gebouw echter voltooid zijn geweest of het 
werd door een brand (1421), die een derde der stad in puin 
legde, vernield. Zij werd betrekkelijkerwijs spoedig her- 
bouwd, om andermaal in 1645 een prooi der vlammen te 
worden. 

Het tegenwoordige gebouw, in laat-gothieken stijl opge- 
trokken, dagteekent uit K>i8. Uitwendig levert het ten ge- 
volge der wanstaltige ombouwsels een treurigen aanblikop. 
fielukkig bestaat er ten minste een flauw vooruitzicht dat 
daar te eeniger tijd verbetering in gebracht zal worden. 
Op 't oogenblik veroorloven de kerkelijke fondsen nog niet 
do huurpenningen, door afbraak der omgeving, prijs te 
geven. Ook de voorgenomen bouw van den toren, eerst 
in 1847 tot het dak opgehaald, is blijven steken. Het model 
kan men op de Rariteitskamer van het Raadhuis (Prinsen- 
hof) leeren kennen. 

Vanbinnen is de Nieuwekerk bezienswaardig om hare 
fraaie glasschilderingen ; het voortreflelijk orgel met vier 
deurschilderingen van Jon. Bronkhorst; den uitvoerig be- 
werkten spreekstoel, een meesterstuk van Albert Vincken- 
brink; het met lofwerk getooide koperen hek op marmeren 
voet, dat Viet hooger gelegen koor afsluit; het model van 
een koepelvormig gebouw (boven den zuidelijken ingang), 
ontworpen door Nikolaas Listing en bestemd om er eene 
Ilerv. kerk naar op te trekken op het tegenwoordige Rem* 
brand tplein, waartoe in 17()0 het plan bestond, en de praal- 
graven. Zij zijn onderscheidenlijk gewijd aan De Ruyter^ 
»Immensi Timor Oceania (»denschrikdesonmetelijken 
Oceaans«) en de zeehelden Van Galen, David Sweers, Van 
Kinsbergen, Bentinck en Van Speijk, die 5 Febr. 4831 het 
leven lie't voor Antwerpen. Om de vlag niet in 'svijands 
handen te laten vallen, stak hij de lont in de kruitkamer 
zijner kannonneerboot. Hij had zijn opleiding genoten in 
*t burgerweeshuis (Kalverstraat), waar nog menige zichtbare 
herinnering aan hem wordt bewaard. 

Ook het stottelijk overschot van onzen beroemden Vondel 
en den dichter Da Costa ligt in de Nieuwekerk begraven. 



179 



D E \V E H T E R K E U K 



(WestermarkL) 



Dagelijks te bezichtigen op aanvrage bij den koster 



aan bet gebouw. Fooi '2b cts. 



Deze dubbele kruiskerk, dagteekenende nit 1631, is ont- 
worpen door den talentvollen bouwmeester liendrik de 
Keijzer, uit wiens school 
ook de onbekende bouw- 
meester van het merk- 
waardige Uuis-met-de- 
Hootden (thans gedeelte- 
lijk School museum) is 
voortgesproten. 

Het gebouw, met zijn 
sierlijken tor en, is een 
meesterstuk van stijl. De 
toren, die een hoogte be- 
reikt van runn 85 meter 
is de hoogste van Amster- 
dam, doch wordt door 
zeven mededingers inons 
vaderland overtrofleu, na- 
me lijk door den Dom te 
Utrecht (110 M.), den 
Lieve-Vrouwetoren te 
Amersfoort (100 M.), den 
Marti nitoren te Gronin- 
gen (95 M.), den Ursula- 
toren te Delft (93 M.), den 
Eusebiustoren te Arnhem 
(91 M,), den Lieve-Yrouwe- Westeftoren. 

toren te Breda (89 M.) en den Abdijtoren te Middelburg (86 M.) 

De Westerkerk wordt evenals hare zuster de \ttonde 
Luthersche kerk (Singel bij den Haarlemmerdijk), een model 
van den protestanschen eerediensU genoemd. Beide onder- 
scheiden zich door eigenaardige vormen in het grondplan. 




180 

Door soberheid en deugdelijkheid worden zij gerekend zich 
bijzonder te eigenen aan de leerstellingen der geloovigen, 
waarvoor deze tempels werden opgericht. 

De toren verdient de bijzonder e aandacht om hare ge- 
lukkige afmetingen en de even vernuftige als doelmatige 
omvlechting der spits met de keizerlijke kroon, die, als 
een hulde van keizer Maximiliaan, den srrootvader van 
keizer Karel V, der stede wapen dekt. 

Het inwendige der kerk is weer uiterst sober. Het orgel 
met fraaien onderbouw verdient echter de aandacht van 
belangstellenden. Het prijkt met beitelwerk en de deuren 
zijn versierd met schilderingen van Gerard de Lairesse. 

Blijkens het begrafenisboek rust in deze kerk het stoffelijk 
overschot van onzen Rembrandt; doch het graf weet men 
niet aan te wijzen. 

DE SINT-ANTONIUSKERK. 

(Houtgracht.) 

Dit gebouw met zijne beide hoektorens is een der sier- 
lijkste roomsche kerken van Amsterdam. Het herbergt 
eene uitgebreide boekerij, waarin zich zeldzame uitgaven 
der »Kerkvaders« bevinden en menige schoone schilderij, o. a. 
»het aisterven van den II. Antonius van Padua« door Ch. van 
Beveren, »de Gekruiste Heiland« van Jacob de Wit en een 
meesterstuk der italiaansche school »Sint Franciscus in 
Geestverrukking,« door sommigen aan Correggio toege- 
schreven. 

De kerk bezit daarenboven een fraai orgel en geoefend 
koor zangers. De hoogmissen hebben daardoor, ook bij 
niet-Katholieken, zekere vermaardheid gekregeu. 

DE HEVE-VROUWEKERK. 

(Keizersgr. bij de Westermarkt.) 

Het gebouw, in gothieken stijl opgetrokken naar het 
ontwerp van den heer T. Molkenboer, prijkt vanbinnen met 
veelkleurige verven, welker werking nog wordt verhoogd 




Kalverstraat, 25. 



182 J 

door het getemperd licht, dat door de beschilderde glas- 
vensters dringt. Altaar, preek- en biechtstoelen zijn evenals 
de zitbanken met snijwerk versierd. 

De boekerij, welke ruim drieduizend deelen telt, bezit 
menig belangrijk werk, o. a. «Patrologiae cursus com- 
pletus,» «Acta Sanctorum,» «Th. Aquinae Opera 
Omnia» en de zeldzame «De servorum Dei beatific a- 
tione et beatorum canonisatione» van pausBenedic- 
tus XIV. 

De kerk is het eigendom der paters Redemptoristen. Toen 
de bisschop van Haarlem in 1857 de verschillende roomsche 
bedehuizen te dezer stede in negen kerspelen indeelde, werd 
zij a Is de algemeene hulpkerk aangewezen. 

DE SYNAGOGEN. 

(Jonas-Daniel Meijer pie in.) 

Behalve eenige kleinere bedehuizen, hebben de amster- 

damsche Israelieten een drietal synagogen aan te wijzen, in 
elkanders onmiddellijke nabijheid gelegen. 

De grootste (portugeesche), die in 1875 het tweede eeuw- 
feest barer stichting vierde, herbergt, in spijt van haar 
onaanzienlijk uiterlijk, eenaantal even kostbare als zeldzaam 
schoone voorwerpen, benoodigd voor den kerkelijken dienst, 
als rijk versierde waschvaten, schriftrollen en boeken-Mozes- 
Het drijfwerk, waaraan de naam van den utrechtschen 
kunstenaar Adam van Vianen, benevens die van spaansche 
en portugeesche meesters verbonden zijn, verdient de aan- 
dacht van ieder kunstkenner. 

De oudste van het drietal is gelegen aan den hoek van't 
plein en de Amstelstraat. Met Paschen van het jaar 5431, 
April 1671 naar de kristelijke tijdrekening, werd zij in ge- 
bruik gesteld. Hare sieraden, hoewel minder kostbaar en 
talrijk dan de evengenoemde, getuigen toch van den vromen 
zin der stichters. 

De derde of nieuwe synagoge, evenals de pasbesprokene, 
nederlandsch, wint het in omvang enbewerking. Zij werd in 
1729 als bidzaal gesticht en ruim dertig jaar later tot haar 
tegenwoordige grootte gebracht. 



183 



HERVORMDE KERKEN. 



NOORDerkerk (Noordermarkt). 
zuiderkerk (Zandstraat). 
oosterkerk (Oosten burgergracht). 




Nieuwendijk 141. 



amstelkerk (Amslelveld). 
eilandskerk (Bickersplein). 
oude zijdskapel (Zeedijk). 
njeuwe ztjdskapel (Kalverstraat). 



184 

knglish reformed ghurch (Groenburgwal). 
grande eguse wallone (0. Z. Achterburgwal b/d Hoogstr). 
nouvelle eguse wallone (Keizersgracht b/d Reguliersgr). 
remonstr. geref. kerk (Keizersgracht b/d Prinsenslraat). 

christelijke gereformeerde gemeente. 

nieuwekerk (Keizersgracht b/d Leidschestraat). 

oudekerr (Bloemgracht). 

plantagekerk (Doklaan). 

schotsche zendingskerk (Binnenamstel b/d Halvemaanst) 

evangelisch-luthersche gemeente. 

oudekerk (Spui). 

nieuwekerk (Stroomarkt). 

hersteld evang. luth. gemeente (Ktoveriiersburgwal b/d 

Spinhuissteeg). 
vereenigde doopsgez. gemeente Singei b/hKoningsplein). 
ENGELSCHE episcopale kerk (Begijnhof, Kalverstraat), 
episcopale zionskapel (Barridesteeg). 
evang. gem. weteringkerk (3e Weteringdwarsstraat). 
Oljd-geref. gemeente (Vijzelstraat b/d Reguliersdwarsstr). 
kerkgebouw nazereth (Barndesteeg). 
vrije evangelische gemeente (Willemstraat). 
evang. vrije gemeente (Rozengracht.) 
DE vrije gemeente (Weteringschans). 
skandinaviske kirke, met des avonds kosteloos toegan- 

kelijke leeszaal (Prins-Hendrikkade 116). 

roomsch-katholieke kerken. 

st.-nicolaus (O. Z, Voorburgwal b/d. Niezel). 
ST.- anna (Prins Hendrikkade b/d Schippersgracht). 
st.-franciscus van assischien (kalverstraat b/h Sopiapleinj. 
st.-catharina (Singei b/d Heiligenweg). 
st.-willtbrordus (Prinsengracht b/d Reguliersgracht). 
o. l. v. onbevlekte ontvangenis (Maarlemmerstraat b/d. 

Eenhoornsluis). 
st.-ignatius (Keizersgracht b/d Brouwersgracht). 
st.-franciscus xaverius (Singei b/h Koningsplein). 




Kleedermagazijn van J. Cahen jr., Kalverstraat, 37. 



186 

st.-dominicus (Spuistraat b/d Korsjespoortsteeg), 
st.-thomas van aquine (Singel b/d Bergstraat), 
st.-augustinus (Rusland). 
apostelen petrus en paulus (N. Z. Voorburgwal b/d 

Rosmarijnsteeg). 
st.-joseph (Kalverstraat b/d St.-Luciensteeg). 
allerh. hart van jesus (Vpndelstraat). 
st.-willebrordus (Utrechtschezijde). 

ST.-JOANNES EN URSULA MET GEZELINNEN (BegLJnhof). 

st.-hubertus (Stadhouderskade b/d Frans Halstraat. 

KINDERSPEELTUINEN. 

(Schans bij de Wetering- en Zaagpoorten.) 

Dagelijks toegankelijk, op aanvrage bij den opzichter, 
tegen een kleine gift naar eigen verkiezing, ten bate 
der inrichting. 

Deze uitspanningsoorden zijn sinds een paar jaar aange- 
legd ten behoeve der kinderen, zoowel jongens als meisjes, 
uit de volksklasse, die de openbare school bezoeken. Zij 
hebben onderscheidenlijk vierduizend en vijf-en-twintighon- 
derd vierkante meter oppervlakte. 

Zoodra de geldmiddelen het toelaten, zullen ook op andere 
punten der stad dergelijke inrichtingen verrijzen, waartoe 
(ie Gemeente den grond weer zoo goed als kosteloos heeft 
toegezegd. 

Thans is de gemeente, voor zoover de verdeeling der 
toegangsbewijzen betreft, in twee wijken gesplitst. De onder- 
wijzers der openbare scholen belasten zich bereidwillig met 
het beheer dezer toegangsbewijzen en houden beurteiings 
een wakend oogje op het terrein zelf, welks bezoldigde op- 
zichter echter in den regel geen reden tot klagenheefl. Dit 
bewijs van waardeering, door de jeugd gegeven, is een aan- 
gename voldoening voor de Vereeniging tot Veredeling van 
het Volksvermaak, aan wie de eer van 't moederschap dezer 
instellingen toekomt. 

BelangsteLlende stadgenooten helpen deze welkome kin- 
dertuinen in stand houden, door voor luttel penningen 's jaars 



187 



als begunstiger op te treden. De jongens van de Ambacht- 
school hebben hun goede hart getoond door kosteloos de 
omrastering en de toestelien te timmeren. De voornaamste 
speeltuigen bestaan uit schop, wip, zweefmolen, tonnen, 
hoepels, draagburries, rekstokken, bruggen, ringen, balspelen 
enz. Ook een drinkwaterfonteintje, dat tevens gelegenheid 
geeft om de handen te wasschen, ontbreekt niet. Boomen en 
bloemperken veraangenamen den aanblik van het geheel. 

HET ONDERWIJS 

staat in. de hoofdstad des Rijks zeer hoog aangeschreven. 
Gemeente en partikulieren wijden er bij voortduring liunne 
beste zorgen aan, gelijk uit onderstaande cijfers genoegzaam 
blijkt. De gemeente telde: 

LAGER ONDEHWIJS. 

Openbaar. Op 31 Dec. 1881: 31 scholen le klasse, kos- 
teloos (gewone vakken met handteekenen en gymnastiek) 
5731- jongens en 5483 meisjes. 

15 scholen 2e kl. (voorheen tusschenscholen, dezelfde 
vakken) 2290 jongens en 1959 meisjes. 

6 scholen 3e kl. voor jongens (/ 20, dezelfde vakken met 
fransch) 1210 jongens. 

8 scholen 3e kl. voor meisjes {/ 20, vakken als voor jon- 
gens) 1620 meisjes. 

4 scholen 4e kl. voor jongens (/70, vakken als 3e kl.) 
577 jongens. 

4 scholen 4e kl. voor meisjes (/70, gewone vakken en 
fransch, duitsch en engelsch, beg. wiskunde en algemeene 
geschiedenis) 663 meisjes. 

Wegens het groot getal ongeplaatsten, is besloten dat er 
zullen komen: 37 scholen 1e kl.; 17 id. 2e kl. ; 9 id. 3e kl. 
voor jongens; 11 id. id. voor meisjes; 5 id. 4e kl. voor jon- 
gens; 6 id. id. voor meisjes; te zamen 85 scholen. 

Herhalingsscholen aan 7 lagere scholen le en 2e klasse, 
's avonds, 460 jongens en 130 meisjes; aan twee jongens- 
scholen met teekenonderwijs, wat het bezoek zeer heeft 
bevorderd, aan 1 voor meisjes met handwerken. 

Openbare werk- en leerschool (naaien en knippen), 40 meisjes. 



188 

Openbare kweekschool voor onderwijzers en onderwijze- 
ressen. Afd. A (opleiding voor eerst examen), 49 jongens en 
107 meisjes in 4 studiejaren; afd. B. (avondlessen voor 
hoofdakte enz.), 75 manneUjke en 77 vrouwelijke leerlingen. 

Er war en 21 m. en 48 vr. kweekelingen voor hun oefe- 
ning op scholen werkzaam. 

Aan de scholen le en 2e klasse worden allengs voorbe- 
reidende klassen verbonden, waar kinderen op vijfjarigen 
leeftijd worden aangenomen. 

Aan de overige duurt elke cursus 9 maanden en zijn 8 
klassen. De kinderen kunnen tot 14 jaar blijven. 

Bijzonder. Yerder zijn er een groot aantal scholen van 
vereenigingen en gestichten, 5412 jongens en 6169 meisjes, 
en van bijzondere onderwijzers 3258 jongens en 2457 meisjes. 
Voorts: avondschool voor volwassenen. 

MIDDELBAAR ONDERWIJS. 

Openbaar. 1°. Handelsschool met 3-jarigen cursus, die 
veranderd wordt in een 2-jarigen cursus, aansluitende aan de 
middelbare jongensscholen met 3-jarigen cursus. Schoolgeld 
thans /180, wordt /100. 

2°. Hoogere Burgerschool met 5;arigen cursus voor jon- 
geds, schoolgeld /(50. 

3°. Twee idem met 3-jarigen cursus voor idem, /30. 

4°. II. B. S. voor meisjes met 3-jarigen cursus, aansluitende 
aan lagere meisjesscholen 4e kl., /60. 

5°. Burgerdagschool en burgeravondschool, de laatste 
kosteloos. 

B ij z o n d e r. Middelbare school voor meisjes, 5 jaar. / 300. 

Ambachtsschool (theoretische en praktische vorming voor 
werklieden). 

Roomsch-katholieke H. B. school; Bijzondere scholen 
van vereenigingen. 

Quelliuusschool. 

HOOGER ONDERWIJS. 

Openbaar. Gymnasium; Universiteit. 

Bijzonder. Universiteit op gereformeerden grondslag; 
Seminaria van doopsgezinden, lutherschen en israelieten. 

Als instellingen van bijzonder en aard verdienen de aan- 
dacht: Industrieschool voor Vrouwelijke Jeugd (Schans 




C.HECHLEX.tc 



Meubelmagazijn, Kalverstraat, 122 



190 

bij de Leidschepoort), Handwerkschool (Heerengracht, 40), 
Tooneelschool (Marnixstraat bij de Raampoort), de Am- 
bachtsschool (Schans bij de Weteringpoort), de Rijksin- 
stelling (opleidingsschool) voor kunst-nijverheid en de 
Rijksopleidingsschool voor teekenonderwijzers bij het mid- 
delbaar onderwijs (beide in het nieuwe Rijksmuseum aan 
de Stadhouderskade), de Quellinus-school (opleiding voor 
kunst-nijverheid) en de school voor het kunstambacht, on- 
derscheidenlijk in de Frans Halsstraat bij de Stadhouders- 
kade en de Van der Helststraat hoek Jacob van Campenstraat. 

INRIGHTINGEN VOOR BLINDEN. 

Onder de merkwaardigheden der hoofdstad, welke geen 
belangstellend bezoeker verzuimt te gaan bezichtigen, 
behooren de inrichtingen tot onderwijs en werkverschaffing 
aan blinden. 't Zijn alle bijzondere instellingen, daar in 
de zorg voor deze misdeelden geheel door de particuliere 
weldadigheid wordt voorzien. De orde der Vrijmetselaren 
trok zich dat liefdewerk net eerst aan en stichtte in Nov. 
1807 het Instituut tot Onderwijs van Blinden, bestemd 
tot verpleging en opleiding van geheel blinde kinderen van 
iedere geloofsbelijdenis tusschen den leeftijd van 6 en 18 
jaar. Zij worden er namelijk opgenomen van 6 — 12 en 
kunnen er blijven tot nun 18e jaar, terwijl hun meestaL 
nog een of twee jaar verlenging van hun leertijd wordt 
toegestaan, wanneer hun belang of de omstandigheden dat 
wenschelijk maken. Klein en bescheiden begonnen, heef't 
de Inrichting zich allengs uitgebreid en na op verschillende 
plaatsen der stad korter of langer bestaan te hebben, is zij 
thans sedert 1823 gevestigd in het statige gebouw op de 
Heerengracht tusschen de Harten- en Wolvenstraten KK 270. 

Het bestuur berust in handen van zes der aanzienlijkste 
inwoners der stad, waarvan, volgens de voorschriften der 
stichters drie moeten behooren tot de orde der Vrijmetse- 
laren, ofschoon overigens de Inrichting volkomen zelfstandig 
en onafhankelijk is. Het Instituut bezit door erflatingen 
en schenkingen een eigen kapitaal, dat echter niet vol- 
doende is om uit de renten daarvan in de kosten voor jonge 
en volwassen blinden te voorzien, zoodat het den steun 
van vele weldenkenden in den iande niet ontberen kan. 



191 

Deze wordt gegeven in den vorm eener vaste bijdrage van: 
minstens / 5 *s jaars, waarvoor men een »Bewijs van Lid- 
maatschap« erlangt, 'twelk tevens als toegang dient, met. 
een gezelschap van hoogstens vier personen tot de openbare 
les, welke iederen woensdag van 10—12 ure gehouden en 
met muziekuitvoering besloten wordt. Van I Juli tot 15- 
Aug. is 't Instituut echter wegens de jaarlijksche vacantie 
der kweekelingen gesloten. 

Niet tevreden met voor de kinderen gezorgd te hebben,. 
meenden vroegere bestuurderen ook op de belangen der 
volwassen blinden te moeten letten, en werd in 1870 te 
dien einde een doelmatig gebouw gesticht aan de Stadhou- 
derskade, Y Y 55. Deze Inrichting in de eerste plaats die- 
nende voor eervol ontslagen kweekelingen, die geen tenuis- 
komen hebben en voor hen die op later leeftijd blind 
geworden, nog gaarne een handwerk willen leeren, wordt 
afzonderlijk beheerd; het dagelijksch toezicht daarover is 
aan twee der zes bestuurderen opgedragen, en wat aan 
eigen middelen tekortschiet wordt door de kas van het 
Instituut aangevuld, een last welke daarvoor echter op den 
langen weg te zwaar zal vallen, daar gemiddeld zeventig 
personen boven de 20 jaar in 't Gesticht voor volwassen 
blinden verpleegd d. i. gehuisvest, gevoed, geleid en bezig- 
gehouden worden. 

Het Instituut tot Onderwijs van Blinden is een bezoek 
overwaardig. De gelegenheid daartoe bestaat voor vreem- 
delingen op vertoon van hun naamkaartje elken Woensdag, 
doch in dringende gevallen of bij een korter verblijf zal 
ieder belangstellend bezoeker zeker gaarne worden toege- 
laten op een door den direkteur te bepalen uur, wanneer 
men daartoe vooraf verlof vraagt 

Wetenschappelijk staat het hier gegeven onder ijs be- 
paald veel hooger dan aan eenige Inrichting van d, i aard, 
daar het steeds het streven des bestuurs is sr^wei l . de 
verschillende direkteuren in de gelegenheid tt jtellen de 
beste der buitenlandsche instellingen te bezoeken en te 
Amsterdam toe te passen, wat zij daarvoor elders geschikt 
vonden. De lange leergang van 12 jaar, in verband met den 
meestal zeer ontvankelijken geest der blinden en hun 
doorgaanden buitengewonen ijver, maakt het mogelijk hen 



192 

degelijk te ontwikkelen, tot goede handwerkslieden te 
vormen, hun een groote mate van muzikale kennis eigen 
te maken, de jongens tot geoefenden organisten te vormen 
en hun behalve *t gewone schoolonderwijs ook les in de 
fransche en duitsche taal te geven en dit zonder taalkundige 
vorming, zoo verre op te voeren dat het een lust is de 
leerlingen der hoogste klasse in die talen te hooren lezen 
en 't gelezene te vertalen. Behalve het thans algemeen 
aangenomen internationale Braille of pun tschrift, 
passen deze blinden de fransche methode van Poucaud 
en de deensche van Guldberar met merkwaardi^e 
juistheid toe en schrijven zij met veel vaardigheid een 
voor de zienden volkomen leesbaar schrift, waarvan het aan- 
leeren voor dezen de grootst mogelijke inspanning zoude 
vereischen. 

In de aardrijkskunde toonen velen op de relief-kaarten 
-een verwonderlijke vlugheid niet alleen, maar in verband 
met de geschiedenis een zeer groote mate van kennis. Daarbij 
zijn zelfs jongere blinden uitstekende rietvlechters en 
stoelenmatters, ondernemen zij het knoopen van visch- en 
andere netten, waartegen zienden te recht opzien en is de 
kunst om keurige jachttasschen, met naamcijfers, jaartallen 
enz. daarin gemerkt, zelfs in 't buitenland erkend en be- 
kroond. Een beurs door de meest gevorderde meisjes uit 
gekieurde zijde zeer kunstig vervaardigd is een werkelijk 
artikel van weelde voor een heer, en menig salon prijkt 
met een antimacassar, op welker vervaardiging een meisje 
met de beste oogen zich bescheidenlijk zoude mogen beroemen. 

De aard der opvoeding en van het onderwijs is er zooda- 
nig dat de meer gegoede vindt wat zijn stand vereischt en 
de arme er niet boven zijn stand verheven, doch degelijk 
ontwikkeld wordt. Niet alieen in Nederland, maar ook daar 
buiten staat het Instituut zeer gunstig bekend, en tal van 
gekroonde hoofden en vorstelijke personen vereerden het 
met een bezoek. Wij vermelden o. a. slechts denkeizervan 
Brazilie, den groothertog van Mecklenburg, de koningin van 
Rumenie, den hertog van Nassau, de prinses zu Wied om 
niet oris eigen Vorstenhuis het eerst te noemen. Z. M. de 
Koning heeft zelfs een bijzondere voorliefde voor deze in- 
richting, welke hij vroeger dikwijls en in den laatsten tijd 



m 

telkens met een bezoek vereerde en nimmer zonder zijne 
hooge tevredenheid betuigd te hebben of bewijzen van 
vorstelijke welwillendheid of koninklijke gunstbewijzen achter 
te laten. Zoo schonk Z. M. o. a. aan *t Instituut de «groote 
gouden medaiile van verdienste,» bij gelegenheid van 't 
eerste bezoek met H. M. onze tegenwoordige Koningin, welke 
sedert in stilte eene zijner grootste weldoensters is gewor- 
den in 't bevorderen der bijzondere belangen van enkele 
verdienstelljke kweekelingen. 

Toen in 1878 te Parijs een internationaal kongres werd 
gehouden tot verbetering van 't lot der* blinden, werd de 
tegenwoordige direkteur, de heer J. H, Meijer, tot eerevoor- 
zitter daarvan benoemd en leidde hij een paar gewichtige 
zittingen, waarvan *t gevolg was het stichten eener Afdee- 
ling in ons land van de Internationale Yereeniging 
tot verbetering van het lot der Blinden, welke 
steeds meer bijval wekt en dan ook reeds een aanzienlijk 
getal leden telt. 

Het ontstaan van de prins Alexander stichting te Benne- 
kom, een toevluchtsoord voor jonge blinden van iedere geloofs- 
belijdenis tusschen 4—8 jaar, vloeide daaruit weldra voort. 

De broederschap der Vrijmetselaren gaf ook hier den 
eersten stoot en door hare krachtige hulp gesteund, werd 
deze nieuwe inrichting in Nov. 1880 geopend en telt thans 
reeds een dozijn inwonende kweekelingen, zoodat het ge- 
bouw reeds eene groote uitbreiding heeft ondergaan en er 
thans gelegenheid bestaat om 25 jonge blinden uitstekend 
te verzorgen. De Prins Alexander Stichting staat niet inon- 
middellijk verband met het Instituut, maar kan toch als eene 
voorschool daarvan beschouwd worden, daar de kleinen er 
voor het aldaar gegeven onderwijs worden voorbereid en 
geschikt gemaakt. Zij is met het Rijnspoor (station Ede) en 
verder met den stoomtram in een paar uur te bereiken en 
een bezoek overwaardig, daar zij als ee.ne werkelijke model- 
inrichting van dien aard beschouwd mag worden en een 
allervriendelijkst karakter heeft. Haar bestuur zetelt in de 
hoofdstad. 

Nog verdient bijzondere vermelding de werkinrighting 
voor hulpbehoevende blinden. (Heerengracht K K 192), 
Zij wordt ook uit giften en bijdragen onderhouden en voor- 

13 



194 

ziet in eene behoefte, welke buiten het bereik tier beide 
andere instellingen Hgt. Menschen op gevorderden leeftijd, 
die het ongeluk hebben hun gezicht te verliezen, vinden 
hier eene uitnemende gelegenheid om nuttig bezig te wezen 
en naarmate hunner vaardigheid een zeker weekgeld te ver- 
dienen. Ongeveer tachtig personen van beideriei geslacht 
worden er van 9—4 uur dagelijks beziggehouden en ver- 
rieliten er allerlei nuttigen arbeid, welke onder hun bereik 
valt en die vrij gereeden aftrek vindt. 

Zoo mag de hoofdstad zich beroemen op eene geheel vol- 
doonde, uitsluitend door de partikuliere weldadigheid in. 
het leven geroepen en onderhouden gelegenheid om ookde 
blinden te doen deelen in de weldaden der ontwikkeling en, 
beschaving. J)e kleinen worden op een heerlijk gelegen 
villa «Midden Eng» opgeleid voor 't Instituut. Wie van, 
daar eervol ontslagen worden, kunnen woning, eigen ver- 
diend voedsel en geheele verpleging vinden in 't Gesticht 
voor Volwassen Blinden. De gehuwden worden nuttig bezig 
gehouden en voorzien gedeeltelijk in hunne behoeften in 
de Werkinrichting en wie nog buitendien hulp behoeft, of 
wie met in staat is op eenigerlei wijze te voorzien in de 
bijdrage, welke tot opneming in eene der inricbtingen tot 
verpleging bestemd, volstrekt noodig is, volgensden wilder 
stichters, voor dezulken zorgt de «Vereeniging tot verbete- 
ring van het lot der blind en. » 

KUNST- EN BOEKHANDEL. 

FRANS BUFFA EN ZONKN. 

(Kalverstraat, 39. Zie afbeelding biz. 55). 

Het jaartal van de vestiging dezer firma kan niet met 
juistheid worden opgegeven ; 't zal ongeveer honderd jaar 
geleden zijn dat zij door Frans Buffa is gesticht. Aanvan- 
kelijk was de handel in oude en nieuwe gravures haar 
vooruaamste bedrijf, maar langzamerhand liet zij den handel 
in oude prenten varen, om zich geheel aan de hedendaag- 
sche kunst te wijden en tevens de vaderlandsche kunst, 
zoowel oude als nieuwe, door naald en stift vertolkt, meer 
en meer ingang te doen vinden. Onder de beste gravures, 
door deze firma uitgegeven, behooren Rembrandts 



195 

«Nachtwacht,» «Staaimeesters,» <(Anatomische les» en «Jan 
Six, » Van der Heist's (cschuttersmaaltijd;» voorts de 
meesterstukken van net Rijks Museum, door prof. W. 
W. Cnger geetst; gravures en etsen naar en van heden- 
daagsche meestersals: Israels, Rochussen, Ten Kate, 
Bilders, Jamin, Cunaeus, Roelofs, Greive en an- 
dere, Portretten van net vorstelijk huis. Werken over 
Indie, kleede rd rac lit en van Nederland; Kaarten 
en plannen. Aan een en ander is nog de handel verbonden 
in aquarellen en schilderijen (van hedendaagsehe holland- 
sche meesters), die er tevens omlijst worden. In net kunst- 
zaaltje achter liet magazijn is gelegenheid tot bezichtiging. 

C. M. VAN GOGH. 

(Leidschestraat, 38. Zie afbeelding biz. 59). 

De kunst- en lettervriend, die een wijle tie drukte der 
woeiige Leidschestraat wenscht te ontvlieden, vindt een 
rustig zitje in de kunstzaal achter dit magazijn. Denieuwste 
en belangrijkste boek- en plaatwerken, vooral die Frank- 
rijk, Duitschland en Engeland opleveren, zijn er voor- 
Jianden. De uitgebreide leesbibliotheek, aan deze zaak 
verbonden, geniet onder de eerste standen der hoofdstad 
gunstige bekendheid. 

Hetzelfde algemeene karakter, dat dezen boekhandel on- 
derseheidt, is ook liet kenmerk der kunstverzameling. Een 
aantal schilderstukken van nederlandschej en vreemde 
meesters waarborgt er eenigegenotvolle oogenblikken, even- 
als de uitgebreide keuze van ^amsterdamschestadsgezichten, 
namelijk photographieen naar schilderijen en teekenino-en 
van bekende meesters. 

PAPPELENDAM EN SCHOUTEN. 

(Wolvenstraat, 19. Zie afbeelding biz. 87). 
De kunstzaal in het gebouw «Pictura» geniet bij de 
nederlandsche kenners en liefhebbers eene gunstige be- 
kendheid, zoowel om haar inhoud als de uitstekende ver~ 
lichting. De veilingen worden er druk bezocht, Hetzelfde 
geidt van de doorloopende tentoonstelling, die zich onder- 
scheidt door gedurige afwisseling. Men vindt er schilderijen 
en teekeningen van nederlandsche en vreemde meesters. 



m\ 



'm 




FREDERIK MULLER EN C 

De magazijnen dezer firma, opgericht 
in 1843, door nu wijlen Frederik Muller, 
waren langen tijd gevestigd aan deHee- 
rengracht bij de Oude Spiegelstraat, doch 
werden seder t een paar jaar o verge- 
bra cht naar het ruime perceel in de 
Doelenstraat, 10. Wie naar eenig oud 

in den nieuwen boek- 
handel niet meer te krijgen is; wie over 
eenig onderwerp schrijven wil en het 
raadzaam vindt vooraf nog eens alle 
mogelijke bronnen bij elkaar te krijgen; 
in 't kort, wie over een of ander, met 
boeken in betrekking staande onderwerp, 
eenige inlichting verlangt, trede daar 
gerust binnen. 

De eerste deur ter reenter hand brengt 
u ter plaatse waar gij alle mogelijke be* 
scheiden zult vinden. De menigte boeken, 
in de zij- en binnenkamer uitgestald, 
vormen evenwel nog ;slechts een klein 
gedeelte van het magazijn. Wilt ge 



197 

daarin naar hartelust grasduinen, vraag dan toegang totde 
over het geheele perceel loopende reusachtige zolders. Daar 
staan de boekenkasten laansgewijze opgesteld; ze vormen 
een doolhof, waarin ge u niet ongestraft zonder geleider 
kunt wagen. Uit goede bron hebben wij wel vernomen van 
boekensnulfelaars, die, na het «bouquineeren,» tevergeefs 
den terugweg zochten. 

Van schier nog grooter beteekenis is de kunsthandel dezer 
firma. Wilt ge met dien tak kennismaken, richt dan uw 
schreden de lange gang door naar de vertrekken, welke op 
den Amstel uitzicht geven. Daar vindt ge het gezeiiige 
verkooplokaal waar menigmaal vrienden van aquareilen, 
oude teekeningen, etsen, gravures, portretten, enz., zieh 
vereenigen, om hunne portefeuilles met het schoonste op 
dit gebied te verrijken. Vooral des avonds, wanneer de 
aquareilen van hand tot hand gaan, zlt ge daar zoo recht 
genoeglijk als bij een kunstbeschouwing. 

Zoekt ge een of ander portret, hetzij van een beroemd 
voorvader, of van een of andere notabiliteit, op weik gebied 
ook, of wel hebt ge voor uw studien een of andere typogra- 
phische of historische gravure noodig, ge zult daar zelden 
tevergeefs aankloppen. Die groote voorraad is helaas nog 
niet geheel en al gekatologiseerd. Van slechts enkele af- 
deelingen verscheen een katalogus. Wanneer wij nu mede- 
deelen dat de portretten der doktoren en natuurkundigen 
een tienduizend vormen, dan zult ge ons wel willen 
gelooven, dat wij het geheel op een honderdvijftigduizend 
stuks mogen schatten. Komt u dat cijfer te hoog voor, tel 
het gerust maar eens na. 

Nog verdient vermeld te worden dat de firma ook gere- 
geld veilingen houdt van oude en nieuwe schilderijen, 
teekeningen, gravures, antiquiteiten en boeken. 

seyffardt's boekhaxdel. 
(Bamrak bij den Dam. Zie afb. biz. 107) 

Sinds 1849 was deze zaak gewijd aan het debiet van 

buitenlandsche (vooral duitsche) boekwerken en muziek, 
deze laatste zooveel mogelijk in de goedkoope uitgaven. 
Van beide is een ruime keuze voorhanden. 



198 

Ook op aardrijkskundig gebied (Insulinde) verwierf de 
firma zich, blijkens hare bekroning, in 1875 te Parijs, door 
de Societe de Geographic, een goeden naam. De voor- 
raad atlassen, globes, kaarten, gidsen enz. is inderdaad 
merkwaardig. In de vak-katalogussen, door de firma samen- 
gesteld, vindt men een gemakkelijk ingericht overzicht van 
een en ander. 

SCHELTEMA EN HOLKEMA'S BOEKHANDEL, 

(Beursstraat bij den Dam. Zie afb. bl. 127) 

Deze sinds jaren gevestigde boekhandel van algemeenen 
aard, bij den aanvang van dit jaar overgegaan aan den beer 
K. Groesbeek, is vooral gewijd aan de medische wetenschap. 
Al wat het binnen- en buitenland op dat gebied oplevert 
vindt men er onmiddellijk voorhanden. 

Ook de vruchten der letterkunde, op eigen bodem en in 
den vreemde gekweekt, zijn er te verkrijgen. Wijders 
vindt men er eene ruime keuze reisgidsen, kaarten en 
plattegronden. 

A. L. S N E K. 

(Kal v erstraat 191.) 

Dit atelier artistique voorziet in velerlei opzicht 
in de behoefte aan voorwerpen, welke vroeger gewoonlijk 
voor een groot deel nit den vreemde werden betrokken. 
ImmerSj daargelaten de zegels, stempels, cachetten, zoo op 
metaal a Is op edelgesteenten, gravures op kristal, ivoor 
en manner, verguldstempels voor boekbanden, naamplaten, 
cliches, onderscheidingsteekens, enz. welke er met kunst- 
vaardige hand worden bewerkt, — vindt ge hier een bij- 
zondere inrichting tot het verkrijgen van m ono gramme n , 
familiewapens, vignetten enz., welke zoowel op het papier 
als op andere voorwerpen worden gedrukt of gegraveerd. 

Tevens is het hier een adres voor fraai drukwerk als: 
visitekaarten, de zoogenaamde cartes en billets de cor- 
responda nee, bloc -notes, menus, fijn briefpapier en 
enveloppen met naamcijfers, wapens en namen in relief- 
en k leu rend ruk. 



DAGBLADBUREELEN. 

NIEUWE AMSTERDAMSCHE COURANT. 
ALGEMEEN HANDELSBLAD. 

(N. Z. Voorburgwal bij de Paleisstraat.) 



Het Algemeen Handelsblad is ouderdande Nieuwe 
Amsterdamsche Courant. Het vond zijn oorsprong in 
den bescheiden vorm van gedrukte handelsberichten, waarin 
het huis J. C. Wachter & Go. sedert Juli 1825 tweemalen 
's maands een overzicht gaf van de prijzen der voornaamste 
handelswaren. Een beursprijslijst werd daar weldra aan 
toegevoegd. Hoofd der firma was de heer .1. W. Van den 
Biesen, de stichter en leider van het Handelsblad ge- 
durende de eerste twintig jaren. 

Op 5 Jan. 1828 verscheen namelijk, als voortzetting dezer 
handelsberichten, het eerste nommer van het Algemeen 
Handelsblad bij de uitgevers P. den Hengst & Zoon, en 
wel tweemaal 's weeks, op woensdag en op zaterdag. Het 
bleef hoofdzakelijk voor handels- en scheepvaartbenchten 
bestemd. Aan het handelsrecht werd tevens een piaats in- 
geruimd, en allengs ook aan korte nieuwsberichten en we- 
tenswaardigheden uit alle deelen der aarde. 

Reeds in Juli 1828 moest het formaat eenigszins vergroot 
worden; het blad besloeg toen iets minder dan twee biacl- 
zijden der tegenwoordige krant in tweeen gevouwen. 

Met den jaargang 1830 werd, aan bet hoofd, het blad om- 
schreven als een «staatkundig, wetenschappelijk, letterkun- 
dig tijdschrift, dat alle binnen- en buitenlandsche aangele- 
genheden van algemeen financieei beheer, handel, landbouw, 
fabriekwezen, nijverheid en kunstvlijt, met een woord alle 
takken van staathuishoudkunde omvat.» De prijs bedroeg 
toen /■' 4.50 in 't kwartaal en die der aankondigingen 30 
cents den regel. 

De belangrijke gebeurtenissen van het jaar 1830 gaven 
aanleiding, dat in de drie laatste maanden van dat jaar het 
blad elken werkdag werd uitgegeven. Na 1 Jan. 1831 ver- 



202 

sen een liet driemalen *s weeks, tegen den prijs van /5.25 
in de drie maanden. 

Door de moeitevolLe dagen, die ons vaderland in 4830 en 
1831 had doorleefd, was de volksgeest ontwaakt en had de 
behoefte aan een dagelijksch orgaan, dat uiting gaf aan 
de eisehen van den tijd op elk gebied, niet het minst inde 
hoot'dstad van Noord-Nederland, zich dringend doen gevoelen. 

«De algemeene belangsteiling in de openbareaangelegen- 
heden — aldus luidde het — is de oorzaak geweest, dat er in 
het laatste jaar verscheidene nieuwe dagbladen in het licht 
gegeven werden, gelijk in Breda, Gorinchem en elders. Ook 
te Amsterdam werd door eenige staat- en letterkundige 
.stad- en landgenooten het on twerp gevormd, om eene nieuwe 
dageiijksche krant uit te geven. Zij meenden, dat het publiek 
..gaarne een dagblad zoude zien verschijnen, waarindestaat- 
kundige nieuwstijdingen en de handelsberichten met den 
meesten spoed en nauwkeurigheid werden medegedeeld. 

«Boven het Algemeen Handelsblad, dat slechts drie 
malen in de week uitkwam, meenden de ontwerpers der 
nieuwe krant het voordeei der dageiijksche uitgave vooruit 
te hebben. Die dageiijksche uitgave is in iedere groote 
handelsstad, om het belang, dat de inwoners bij de spoedige 
mededeeling van allerhande berichten hebben, hoogstnood- 
zakelijk, maar zij is vooral onmisbaar in ons Amsterdam, 
betwelk eene groote effektenbeurs bezit: een effektenbeurs, 
die door haar ontzettenden rijkdom een bijna ongelooflijken 
invloed op het groote europeesch Quincampoix uitoefent, en 
voor welker leden niets gewichtiger is, dan zoo snel moge- 
lijk aile nieuwstijdingen te ontvangen, 

«Om aile deze redenen hoopte de Redaktie, dat hare 
Nieuwe Amsterdamsche Courant gunstig zoude ont- 
vangen worden; reeds was de dagbepaald waarop het eerste 
nommer in het licht zou komen, toen de geiegenheid zich 
aanbood om den eigendom van het Algemeen Handels- 
blad te verkrijgen. De Bedaktiemaakte van die geiegenheid 
;gebruik en trok het blad aan zich, hetwelk lhans met de 
Nieuwe Amsterdamsche Courant slechts een geheel 
zal uitmaken, en uitgegeven worden onder den titel van 
Nieuwe Amsterdamsche Courant en Algemeen 
Ha ndelsblad.» 




Mf *hwT\ 



Kalverstraat 123, 



204 

Met deze woorden geeft op 1 Nov. 1831 de nieuwe Re- 
daktie, van welke de heer Van den Riesen het hoofd 
bleef, rekenschap van haar optreden, en daarin vindt men 
tevens de verkiaring van den dubbelen naam, dien het blad 
draagt. De jongste naam, die ook nu nog bovenaan staat, 
heeft evenwel geen burgerrecht gekregen; onder den oor- 
spronkelijken titel bleef het bijna uitsluitend bekend,endie 
titei heeft dan ook allengs den andere geheel in de scha- 
dmv gesteld, 

De veranderingen, die met 1 Nov. 1831 werden ingevoerd, 
waren aanmerkelijk. Elken werkdag verscheeneennommer, 
en reeds in het volgende jaar werd ook des zondags een zoo- 
genaainde Tweede Editie (later: Zondagseditie) uit- 
gegeven, die het vorig nommer met de laatst on t van gen 
berichten aanvulde, maar sedert 1869 bij de gewone krant 
werd ingelijfd. Als uitgever trad de iirma Gebrs. Diederichs 
op, die zich reeds door hare omvangrijke ondernemingen 
op het gebied van den boekhandel een eerste plaats onder 
de nederlandsche uitgevers had verworven; als drukker de 
heer C. A. Spin, wiens firma, dank zij der toepassing van 
tie nieuwste uitvindingen op haar gebied en der merkwaar- 
dige verzamehng europeesche en oostersche iettersoorten, 
thans onder de eerste in den lande behoort en nog hare 
diensten aan het blad bewijst. <Zie afb. bl. 131 en 133). 

De prijs werd verhoogd tot /7.50 in het kwartaah De 
uitgave gesehiedde 'smorgens te 7 uur voor den prijs van 
10 cent het nommer, maar bij degenen, die voor 3 maanden 
inteekenden, werd het blad reeds den vorigen avond aan 
huis bezorgd, 

Wat zijn staatkundige richting betreft, de Redaktie van 
1831 heeft die reeds op zeer besliste wijzealdus gekenmerkt, 
dat zij »niet voornemens is reeds a priori partij te kiezen 
voor het bestuur of voor de oppositie.« Het stelsel, dat zij 
zicli voorstelde te volgen, omschrijft zij aldus: »Goed te 
keuren en aan te prijzen wat rechtvaardig en nuttig, en 
te laken wat onreehtvaardig en schadelijk is, onverschillig 
of zij haar oordeel te geven hebbe over de handelingen van 
het bestuur of over daden en gevoelens der tegenpartij. 
Zij zal de maatregelen van het bestuur verdedigen, wanneer 
die met de Grondwet bestaanbaar en den lande nuttigzijn ? 



205 



maar zij zal ook, ortafhankelijk zijnde en alleen der waarheid 

hulde doende, zonder schroom hare stem verhetten tegen 
alle misbruik van macht, tegen alle voor het welzijn des 
lands gevaarlijke misgrepen.« 

Aan die fiere taal kon gestand worden gedaan, doordien 
het blad geheel in eigendom behoorde aan den hoofdredak- 
teur en de uitgevers, zoodat het onafhankelijk was van 
vreemde invloeden. Toen na het overlijden van den heer 
Van den Biesen in 18i6 zijn helft in aandeelen werd ge- 
spiitst, ging ook het beheer over opdeGebi\ Died eric hs, 
onder bepalingen die de volkomen onafhankelijkheid der 
redaktie bleven waarborgen: bepalingen die ook nog heden 
ten voile gelden. 

In de moeitevolle jaren, die ons land in het tijdvak der 
»volharding« en na het aftreden van koning Willem I 
door de financieele beslommeringen en de pogingen tot 
grondwetsherziening heeft doorleefd, was het Hand e Is - 
blad het hoofdorgaan der gematigde liberate partij, een 
richting dis, — met de Arnhemsche C our ant, het blad 
der «geavanceerden» van die dagen, als voorhoede, — zich 
allengs baan brak. Aldus mag het blad zich zeker ook 
een deel toeeigenen van de eer, in ons land zonder groote 
schokken een vrijzinnig regeeringsstelsel te hebben voor- 
bereid en daaraan ingang te hebben verschaft. 

Allengs nam het blad in omvang toe. De uitbreiding werd 
eerst gevonden in bijvoegsels, later, na 1867, in vergrooting. 

In 1868 verscheen het blad voor het eerst in breeder 
formaat over vijf kolommen ; in 1869 na de afschaffing van 
het dagbladzegel werd ook in de lengte eenstuktoegevoegd 
en de prijs tevens met een vierde deel verlaagd. Met 1 
Jan. 1880 werden de bijvoegsels bij het hoofdblad ingelijfd 
en de bladzijden doorloopend genommerd. 

Van de beide leden der fir ma Gebr. Diederichs van 
het jaar 1831, is de oudste, de heer G. F. Diederichs^ 
reeds in 1862 aan het blad ontvallen. De jongste, de heer 
P, A. Diederichs, overleed in 1874 en werd opgevolgd 
door zijn zoon, den heer W. G. A. Diederichs. 

Als hoofdredacteur werd de heer Van den Biesen ver- 
vangen door mr. L. Keyzer, die, vroeger reeds geruimen 
tijd aan het blad verbonden, de leiding slechts weinige 



206 

jaren mocht voeren. Kort na zijn overlijden werd de leiding 
opgedragen aan mr. S. A. Vening Meinesz, later wet- 
houder van Amsterdam en lid der Tweede Kamer en thans. 
burgemeester van Rotterdam. Omstreeks vijftien jaar ge- 
leden trad de tegenwoordige hoofdredaktie op, die in 1875 
het verlies had te betreuren van den trouwen raadsman r 
sedert ruim veertig jaren namens het bestuur aan de redak- 
tie toegevoegd, mr. A. C. Cosman. 

Kan men in de geschiedenis van buitenlandsche dagbladen 
op stormachtige dagen wijzen, op schorsingen, vervolgingeiv 
veroordeelingen, — in het leven van het Handelsblad 
komen zulke schokken gelukkig niet voor. ftij het streven 
naar vrijheid en ontwikkeling bleef tevens gematigdheid 
der redaktie tot richtsnoer strekken en daardoor hieldzij 
zich binnen de perken eener wei onbeschroomde, maar be- 
hoorlijke kritiek, waarmede de stral'rech ter niets heeft nit 
te staan. 

Toch was haar pad niet altijd zonder doornen. De ge- 
beurtenissen van 1830, die van 1848 en 1853 brachten haar 
zorgeiijke dagen, omdat zij aan hare overtuigingen onbe- 
sehroomd tegenover de openbare meening getrouw bleef. 
In het laatstgenoemde jaar, dat der Aprilbeweging, verloor 
het blad een groot gedeelte van zijn inteekenaren, omdat 
het de houding van Thorbecke verdedigde en de vrije in- 
denting van het roomsch-katholiek kerkgenootschap, trots- 
het drijven der Aprilmannen, als grondwettigen eisch bleef 
beschouwen. Men weet hoe die vrije indenting toch haar 
beslag kreeg, ook onder het konservatief ministerie, dat uit 
de Aprilbeweging opdook. Het Handelsblad zag zijn 
lezerskring weldra nog grooter omvang verkrijgen dan ooit 
le voren en had aldus den storm ongedeerd doorstaan. 

AMSTERDAMSCHE COURANT. 

* (Rokin, hoek Duifjessteeg). 

De maand Mei van het jaar 1619 vormt het oudste tijd- 
stip, waarop men met zekerheid weet dat er, en wel 
vrijdags een krant uitkwam, »ghedruckt tot Amsteldam by 
broer Jansz. out courantier in 't legher van zijn princel. 
Excel., woonende in St. Niclaesstraet, naest den Ver gul- 
den Os.)> 




Het drukken van "Het Nieuws v. d. Dag", 



208 

De, lotgevallen van dat blad, waaruit zich vermoedelijk 
de Amst. C t. onder opvolgende eigenaars ontwikkeld heeft, 
heeft mr. W. P. Sautyn Kluit met zijn gewone nauwkeurig- 
heid beschreven in Xijhoffs <fBijdragen» (nieuwe reeks, 
vijfde deelj. 

Zoo'n ouderwetsch uitgever ging recht gemoedelijk met 
zijn lezers om. Bij gel)rek aan nieuws, drukte hij zijn blad 
slechts voor een deel vol en teekende daarbij aan: »dewijle 
dese weke geen Posten nocii Brieven van Neurenbergh, 
Augsburgh, Frankfoort, Ceulen etc. zyn aengecomen, isser 
weynich V adviseren voorghevallen.» 

De hartader van de tegenwoordige dagbladpers, de «ad- 
vertentie,» ziet men te dier tijde schoorvoetend enmetzeer 
kleine letter aan het eind van 't blad verschijnen. Zij betreft 
bijna uitsluitend nieuwe boekwerken. Een drietal dergelijke 
aankondigingeu is al zoo wat de ruimste oogst Ken eeuw 
later is er echter aanmerkelijke vooruitgang. In 1742 be- 
droeg de opbrengst der aankondigingen /8S99; in 1775 was 
zij gestegen tot / 18070. De gewoonte, om geboorte-, trouw- 
en doodberichten te doen plaatsen, dagteekent van 1795. 

De tegenwoordige titet van het blad prijkte het eerst op 
17 Aug. 1776 aan het hoofd, dat vroeger bij afwisseling 
■«Dingsdagsche,» «Donderdagsche,» «Zaterdagsche Courant» 
luidde. 

Van 1734 tot 1852 geschiedde de uitgave vanwege het 
stedelijk bestuur en werden de berichten nu en dan aan 
vrij kieskeurig toezicht onderworpen. Natuurlijk bleef ook 
de wiilekeur daarbij niet buiten spel. In Sept. 1847 werd 
de redaktie bijv. »op strafi'e van afzetting» door * Burge- 
meester en Wethouders gedwongen om een ingezonden 
stuk over de stedelijke verkiezingen op te nemen, waarvoor 
zij zelven de verantwoordelijkheid niet wilden dragen. Ook 
de vrijzinnige richting der redaktie baarde haar menigwerf 
doornen. Zij haalde haar o. a. het verwijt op den hals dat 
zij »de partij koos van hen die zich tegen het bestaande 
gezag en tegen de bestaande orde van zaken verzetten en 
met den geest van omkeering bezield waren.» Mr. S. Visse- 
ring, die in 1847 de hoofdieiding aanvaardde en mr. J. T. 
Buys tot medewerker had, moest dan ook 1 Dec. 1849 zijn 
ontslag nemen. 




De verzending van //Het Nieuws v. d. Dag". 



210 

In 1852 ging het recht van uitgave, onder zekere voor- 
waarden, bij Raadsbesluit over aan de heeren J. VanBonga 
en A. J. De Bull. Naar aanleiding daarvan en met het oog 
op het konservatief karakter van het blad, teekent de 
heer Sautyn Kluit aan: »Zoo is ook met betrekking tot de 
richting van het blad alle Iwijfel weggenomen ofdenieuwe 
redaktie vrij was in de keuze van hare staatkundigekleur.» 

Het stedelijk bestuur nam daarentegen de verplichting 
op zich »de officieele stukken en kennisgevingen in geen 
ander blad, hier ter stede uitkomende, te doen opnemen», 
waarvoor de uitgevers eene vergoeding van /1000 's jaars 
betaalden: — eene bepaling, die sinds 1 April dezes jaars, 
volgens Raadsbesluit, is vervallen, zoodat het blad geen 
officieel karakter meer draagt. 

Sedert het overlijden van den heer Van Bonga (Aug. 1804) 
is het beheer geheel overgegaan aan den heer A. J. De Bull. 

HET NIEUWS VAN DEN DAG. 

{Nieuwe-Zijds Voorburgwal 487.) 

Ongeveer tegenover het welbekende bureel van 't H a n d e 1 s- 
blad valt het perceel No. 187 spoedig in 't oog. 

Daar, in dat ruime gebouw, het omvangrijkste van de 
aloude Pijpenmarkt, heeft de koningin der aarde ook een 
barer zetels gevestigd en is het »tehuis« van 't blad, dat 
zich in weinige jaren tijds een eigen plaatsje in den familie- 
kring van het nederlandsche volk heeft zoeken te verwerven, 

Daar is een van de machtigste hef boomen onzer moderne 
maatschappij, de pers, aan den arbeid. 

Het Nieuws is bij uituemendheid 't kind van zijn tijd. 

De afschaffing van het dagbladzegel in 1869 deed alle 
destijds bestaande bladen herademen en tot krachtiger bloei 
herleven. Zij was te gelijk oorzaak, dat de kleinere en 
goedkoope dagbladpers in ons land ontstond. Haar invoe- 
ring was het sein tot oprichting van honderden goedkoope 
en plaatselijke nieuwsbladen, waarvan er thans nog een 
200-tal in leven zijn. Vooral het welslagen van Het N. v. d. D. 
bewees, wat een zaakkundig bestier op dit terrein vermocht. 

In Maart 1870 met een oplage van 2500 exemplaren aan- 
gevangen, zag het deze in een jaar tijds aangroeien tot 



211 

9600 abonnementen. Met elk jaar vermeerderde dit cijfer, 
totdat het thans (Maart 1882) alreeds een oplage van 29000 
exemplaren heeft bereikt, en zonder overdrijving mag voor- 
speld worden, dat dit jaar het achtbaar cijfer van 30.000 
exemplaren daags ruimschoots wordt behaald. 

De logica dezer cijfers toont de groote kracht van de 
publiciteit aan, waarover deze zoogenaamde kleine courant 
beschikt. 

Stelt men het aantal lezers per exemplaar gemiddeld op 
5, wat zeker niet overdreven is, dan komt dit blad elken 
dag onder de oogen van niet minder dan 150,000 personen. 

Ook de vermeerdering van de advertentien, telken jare 
aangroeiend naar verhouding van de oplage, bewijst dat Het 
N. v. d. D. een der meest gelezen kranten in Nederland is. 
Zes jaar geleden, in 1875, plaatste het blad b. v. 26,994 
advertentien en in het afgeloopen jaar 1881 was dit cijfer 
gestegen tot 70.640. 

Langzamerhand heeft Het Nieuws, zonder zijn oorspron- 
kelijk karakter van beknopt en populair nieuwsblad prijs 
te geven, ook zijn inhoud vermeerderd en verbeterd. De 4 
bladzijden druks, waaruit het bij zijn optreden bestond, zijn 
thans van 8 tot 16 bladzijden daags geworden. 

De twee hierbij gevoegde schetsen, stellen de drukkerij 
en de verzending van het blad voor. Het drukken (zie afb. 
bladz. 207) en verzenden van Het Nieuws geschiedt met 
duizelingwekkenden spoed. Immers, in 2 uren tijds onge- 
veer moet de gansche oplaag, bestaande in een getal van 
60 tot 120 duizend blad en — naar gelang het No. uit 2, 3 
of 4 bl. bestaat — gedrukt, afgeteld, mgepakt, geadresseerd 
en naar alle oorden des lands verzonden zijn, zoodat het 
blad nog dienzelfden avond ontvangen wordt in de verst 
verwijderde plaatsen in het noorden en zuiden van ons land, 
indien deze aan den spoorweg zijn gelegen. 

Ter bereiking van dit doel moet de zoogenaamde eerste 
oplage met de middagtreinen, die ongeveer te 5 uren van 
Amsterdam vertrekken, verzonden zijn, ofschoon deze toch 
niet voor 4.15 ter perse kan worden gelegd, omdat de 
beurs- en marktkoersen van dien middag nog alle dienen 
opgenomen te worden. De snelwerkende rotatiepersen, die elk 
20,000 bladen gedrukt, gesneden en gevouwen per uur afle- 



212 

veren, en waarvan er minstens twee te gelijk in werking 
zijn, en de voorbeeldeloos vlugge expeditie door een zeer 
talrijk, geoefend personeei maken dit mogelijk. 

Na 5 uren wordt het drukken eenigen tijd gestaakt om 
de nieuwe lettervormen van het 2e deel der oplage gereed te 
maken. Die latere oplage is grootendeels voor Amsterdam 
bestemd en bevat o. a. de nieuwstijdingen gedurende het 
drukken der le editie nog ter redaktie ontvangen, 

't Is een merkwaardig schouwspel (zie afb. bladz. 209) de 
snelheid te zien, waarmede bovengenoemde persen het 
papier, dat in rolien van 6000 meters lengte in de machines 
wordt gelegd, bedrukken aan beide zijden in de lengte en 
breedte der courant afsnijden, daarna vouwen en aan twee 
kanten met eene snelheid van 4 expl. per seconde weder 
uitwerpen. 

Aldus worden elken dag ten behoeve van Het Nieuws vijf 
rolien van 6000 m. lengte in couranten herschapen. Neemt 
men in aanmerking, dat dit papier de dubbele breedte van 
de courant heeft, dan vormt de papiermassa, waarop'tblad 
elken dag wordt gedrukt, eene lengte van 5 maal 12 of 60 
kilometer papier, gelijkstaande met een afstand van 12 x / 2 uur 
gaans, of van Amsterdam tot 's-Gravenhage. 

Voor hen, die de hoofdstad bezoeken en belang stellen 
in 't zien drukken en' verzenden van ? t Nieuws, is daartoe 
gelegenheid elken middag omstreeks half 5 uur, mits men 
in den loop van den dag bij de Direktie daartoe verlof heeft 
bekomen. 

DE STOOMDRUKKERIJ VAN ROELOFFZEN & HUBNER, 

(Pijpenmarkt 18V), 
is ingericht tot uitvoering van alles, wat op typographisch 
gebied voorkomt, zoowel visitekaartjes als de uitvoerigste 
boekwerken en dagbladen. 

Zij levert in den kortst mogelijken tijd, — getuige het 
hiervoren gemelde betreffende de uitvoering van H e t N i e u w s 
vandenDag— doordien hunne innchting beschikt over 
twee stoommachines, drie rotatiemachines, voor Het Nieuws 
van den Dag, ieder a 20.000 afdrukken in t uur; acht dub- 
bele en gewone snelpersen, van 1000-3)00 ex. per uur, voor 
boek- en kantoorwerk; handpersen, satineer-, perforeer- en 



214 

nommermachines, stereotypic galvanoplastie en onderschei- 
dene andere huipmachines, uitsluitend voor eigen gebruik. 

DE TIJD. 

(Spuistraat, 176). 

D e T ij d, het oudste roomsch-katholieke dagblad van 
Nederland, werd opgericht door mgr. J. A. Smits, over- 
leden 2 Aug. 1872. Het eerste nommer verscheen op 1 Juli 
1846, dinsdag, donderdag en zaterdag. De dagelijksche uit- 
gave, met uitzondering van zon- en feestdagen, dagteekent 
van 1 Maart 1848. Het blad werd vergroot op 1 Jan. 1869 
(bij de afschafhng der zegelwet), nogmaals inhetzelfdejaar, 
namelijk op 1 Juli en laatstelijk op 1 Jan. 1879, D e T ij d 
wordt door geheel Nederland verspreid, voornamelijkonder 
de katholieke bevolking. Uitgever: C. L. Van Langenhuijsen. 

HET VLIEGEND BLAD VAN AMSTERDAM, 

»Kleine Gourant voor het Nederlandsche Volk,« 

verscheen den 9en Nov. 1875. Zijn eerste nommer was ge- 
drukt op een half vel, in piano. 

De oprichter is de tegenwoordige uitgever, de heer M. E. 
De Grauw, die een maand of vier, vijf, nadat het eerste 
nommer in de wereld was gezonden, zich verbond met den 
heer G. Werneke, on der de fir ma M. E. De Grauw & Co., 
thans eigenaresse. 

De heer De Grauw had, alvorens naar Amsterdam te 
komen, aan Den Helder een Vliegend Blaadje opgericht, 
en dit bracht hem op de gedachte, de uitgifte van een 
dergelijk blad op eenigszins andere leest geschoeid, in 
Amsterdam te beproeven. Een geregeld bij den weg verkocht 
blad was hier ter stede nog een nieuwigheid. Dat hij goed 
gezien heeft, blijkt uit de omstandigheid dat de oplage 
tegenwoordig 19.000 a 20.000 afdrukken bedraagt. 

Het formaat van *t biad werd vergroot in Jan. en Sept. 
1877, Juni 1878 en Juli 1880. In Dec. 1876 werd besloten het 
blad drie, in plaats van twee malen 's weeks te laten ver- 
schijnen, een soort van waagstukje voor de uitgevers, dat 
echter goed afliep, evenals de verhooging van deninteeken- 
prijs en dien der aankondigingen, in verband met de zooveel 
grootere oplage. 




WALTEJU 



Martelaarsgracht, 8. 



216 

Het plaatje, waarop het bureel van het Vliegend Blad 
staat afgebeeld, gelegen aan de Martelaarsgracht No. 8, is 
ontworpen op het oogenblik, dat de uitgifte plaats heeft. 
Die uitgave geschiedt thans des maandags-, woensdags- en 
vrijdagsmiddags, te 12 uur, wanneer een zestigtal mannen 
on jongens, vrouwen en meisjes zich in de verschillende 
wijken der stad verspreiden, om het blad bij den weg te 
verkoopen, hetgeen hun een goed bestaanoplevert. Immers, 
het is geen zeldzaamheid, dat 18 en 19-jarige jongens, in 
het bezit van goede longen, met drie dagen 's weeks te 
werken, des Zaterdagsavonds met een / 20 a / 25 verdiend 
loon in' den zak 7 naar huis gaan. 

«Het Vliegend Blad van Amsterdam)) heeft geen bepaalde 
richting. Het behelst nu en danbevattelijkehoofdartikeltjes, 
nieuwstijdingen, oorspronkelijke en vertaalde feuilletons, 
welke door de volksklasse, naar 't schijnt, met graagte ge- 
lezen worden. 

Op aanvrage bij den uitgever wordt gaarne een nommer 
ter kennismaking toegezonden. 

DE STANDAARD* 

(Warmoesstraat, 106.) 

De Standaard, die thans zijn elfden jaargang beleeft, 
is een der organen van de anti-revolutionaire partij. Het 
verschijnt dagelijks met uitzondering van zon- en feestdagen. 

Uitgever de heer J. H. Kruyt. 

DE AMSTERDAMMER. 

(Rokin 2.) 

Gelijk de ondertitel, »Weekblad voor Nederland* 
aanduidt, verschijnt dit blad, aan staatkunde, kunst en let- 
teren gewijd, slechts eenmaal 's weeks en wel des zondags. 
Het werd opgericht in 1871*. 

Uitgevers: 

ELLERMAN HARMS & C°. 

Betreffende deze firma ontvingen we nog de volgende 
mededeelingen: 

Op 1 Nov. 1802 vestigde zich hier ter stede Isaac El - 
lerman, als kanteor-boekhandelaar, in het perceel 







Spuistraat bij de Paleisstraat. 



218 



Rokin 2, thans Beursstraat genoemd. Den 28 Sept. 1842, 
zette diens weduwe den kantoor-boekhandel voort, onder 
de firma Wed. I. E Her man. Op 1 Jan. 1860 kwam de 
zaak door overdracht aan den tegenwoordigen eigenaar 
O. J. Holtz, die den 27 Maart 1865 zijn zoon G. J. HoltzJr. 
in zijne firma opnam; den 12 Aug. 1872 werd de zaak aan- 
merkelijk vergroot door het oprichten van eene boekdruk- 
kerij, naast de bestaande bindery en den 1 Mei 1874 door 
aankoop van de steendrukkerij Harms & Co. Den 20 Maart 
1877 werden beide zaken vereetiigd en voortgezet onder de 
firma Eilerman Harms & Co., die thans hare werkplaatsen, 
bijzonder ingericht voor handels-drukwerk, heeft in de 
Spuistraat 218, benevens het daar naast gelegen perceel 
216. Daar zijn o. a. in werking, met 2 stoommachines, 14 
stoomsnelpersen, benevens een personeel van. twee honderd 
man. 




Warmoesstraat, 67. 



MAGAZIJNEN VAN VERSCHILLENDEN AARD. 



*TW V- *V# ^ ^r ^WN/V 



De magazijnen, met hunne aantrekkelijke uitstalkasten, 
vervullen in eene stad gelijke rol als de schilderijen in onze 
woonkamers. Zij verlevendigen den aanblik van het geheel 
en bieden aangename rustpunten voor het oog. Bij den 
toenemenden kunstzin kon het welnietandersofookaanhet 
uitwendige moest bijzondere zorg worden besteed; vandaar 
dat de hoofdstad in de laatste jaren menigen fraaien win- 
kelgevel rijker is geworden. Het inwendige houdt gelijken 
tred daarmede. Bij een bezoek zal het spoedig blijken, dat 
onze magazijnhouders niet bij buitenlandsche mededingers 
behoeven achter te staan. Terwijl men } den voorgaanden 
tekst doorbladerende, reeds menige winkelafbeeiding heeft 
ontmoet, vindt men in achterstaande bladzijden een en ander 
betreffende den inhoud van eenige onzer voornaamste maga- 
zijnen, welker eigenaars hieronder in alphabetische volgorde 
vermeld worden: 



Bladz. 

Becht & Dyserinck . . . 220 

Boldoot (j/c.) 222 

Cahen Jr. (J.) 222 

Citroen (Roelof ) 223 

Cossa (C.) 223 

Etienne Delaunov .... 225 

Fischer & C°. (W. A.). . 225 

Geels 8c C° 225 

Hulst (Wed. W. v. d.) . 226 

Jansen & Zonen (H. F,). 228 

Jordan (J. H.) 228 

Kloosterhuis (H. A.). . . 230 

Kluyskens (J. P.)- . .. . . 230 

Peck & C° 230 



Bladi. 

Perry & C° 231 

Roozeboom 8c Zoon (L. J.) 23 1 
Schmit & Zoon] ({J. W. 

von) 232 

Sigtenhorst & C° 232 

Singer Manufacturing 

Company 234 

Verdonck (Wed. J.) firma 

Wed. Kirchman & C°. 236 

Verschuur (A. D.) . . . . 236 

Verweegen & Kok. ... 238 

Vries,v. Buuren & C°. (De) 238 

Wierdels 8c C° 242 



220 



BECHT & DY3ERINCK, 

(Stadhouderskade tusschen de Utrechtsche- 
en Weteringpoorten N°. 54.) 

De fabriek en net magazijn dezer firma — zie de afbeel- 
ding op bladz. 147 — leveren een keur van bronswerken 
tot allerlei doeleinden, die naar de mate hunner bestemming 
eikander in deugdelijkheid en sieriijkheid evenaren. De 
koper-, zink- en ijzergieterij is voortdurend in gang, om 
hetzij aan openbare werken en gebouwen, hetzij aan onze 
eigenlijke woonhuizen de plannen onzer bouwmeesters in 
de verschillende metalen te verwezenlijken. 

Is daar dus voor de uitwendige versiering onzer gebouwen 
een flink adres, ook voor ons binnenhuis vindt de behoefte 
of smaak hier verscheidenheid van keuze. 

Een voorbeeld: de gasornamenten. In het Grand-Theatre 
des heeren Van Lier, in den Plantage-Schouwburg der heeren 
Prot & Zn., in de Raadzaal, het Kerkgebouw der Vrije Ge- 
meente, in de Cafe's Krasnapolsky, Mast, Continental, Lon- 
dres, Plantage, in de Hotels Palais-Royal en Suisse enz., enz., 
zijn de gaskronen alle door de iirma Becht 8c Dyserinck 
geleverd. 

Niet minder groot is in hare magazijnen de verscheiden- 
heid van kachels, haarden en kookfornuizen, waaromtrent 
ook teekeningen en inlichtingen in het bijzonder betrekkelijk 
de nieuwste amerikaansche vindingen verkrijgbaar zijn. 
Yooral op het gebied van verwarming legt deze firma zich 
bijzonder toe, daar er bijna geen stelsel is of men treft 
het in hare magazijnen aan. Sierlijke insluithaarden voor 
salons, kachels voor slaapkamers, die den geheelen nacht 
langzaam blijven doorbranden, kachels met aanvoer van 
versche en met afvoer van bedorven lucht, vooral geschikt 
voor schoollokalen; kortom een ieder vindt op dit gebied 
zijne gading. En, wonderlijk genoeg, kan men weder bij deze 
firma verwarming-toestellen vinden, die het gebruik van 
alle haarden of kachels overbodig maken, daar ze op ame- 
rikaansche wijze het geheele gebouw gelijkmatig verwarmen 
door middel van heete lucht. 

Zij die aan het Noord pool -station zullen overwinteren, zul- 
len in de gelegenheid zijn de eigenschappen dezer voor- 




et &£aa.£st Jit . 



J. C. Boldoot, Singel 92[94. 



222 

treffelijke kachels te ondervinden, daar de heeren Becht 
en Dyserinck een der grootste modellen ter beschikking 
van het Comite hebben gesteld. 

Ten slotte deelen wij nog als eene bijzonderheid mede r 
dat Z. K. H. de Keizer van Solo in zijne parken beelden en 
voetstukken van «bronze d'art» heeft, zoo ook leeuwen van 
zink in natuurlijke grootte, die in deze fabriek zijn vervaar- 
digd en van daar uit hunne bestemming gevolgd hebben. 

J. c. BOLDOOT, 

(Singel bij den Blauwburgwal 92 en 94) 

Deze fabriek, — zie vorenstaande afbeelding, — staaton- 
tegenzeggelijk in een goeden reuk. Haar eau-de-cologne > 
reukwerken, spiritualien, politoeren, vernissen, enz. hebben 
haar een wereldbekenden naam verschaft. Op de tentoonstel- 
lingen in 1861, 1866 en 4868 werd haar fabrikaat dan ook 
telkenmale met zilver, laatstelijk te Parijs met goud en te 
Melbourne met de ((first order of merit» bekroond. De fir- 
ma is ook sedert jaren hofleverancier. 

Tot een der nieuwste uitvindingen behoort een reukwater 
door den heer Boldoot uit hyacinthen vervaardigd en in 
den handel gebracht onder den naam van Duizend- 
Bloemengeur. De groote opgang, dien weldra ditnieuwe 
reukwerk maakte, had al spoedig tal van namaaksels ten 
gevolge, waartegen echter de kenner terstond den neus 
ophaalde, zoodat de firma ook hiermede andermaal het 
pleit won. 

J. CAHEN JR. 

(Kalverstraat 35, 37 en 44.) 

Dit Magazijn verdedigt tal van jaren de stelling: «De 
kleeren maken den man». 

Op aanschouwelijke wijze is dexe stelling in een tweetal 
af beeldingen op bladz. 185 uitgedrukt. Dezelfde man, wiens 
haveloos gewaad het eene oogenblik zelfs een bond met 
afgrijzen vervult, veriaat eenige oogenblikken later het 
magazijn ((als een heer.» 

Er was een tijd dat in de Kalverstraat het kleedermaga- 
zijn des heeren J, Gahen Jr. eenig was. Aan die eenigheid 



223 

had het dan ook den naam van «De Phenix» te danken. 
Verrezen er van lieverlede meer sooi^gelijke magazijnen 
als paddestoelen uit den grond, — in verscheidenheid van 
stof, sierlijkheid van snit ? voorkomende en nauwgezette 
bediening is «de Phenix» nog niet door haar vakgenooten 
in de Kalverstraat verdrongen. 

Het magazijn No. 44 is sedert kort in het bijzonder voor 
Dameskleeding ingericht. 

ROELOF CITROEN. 

(Kalverstraat 1.) 

Het magazijn van gouden-, diamant- en zilverwerken van 
deze firma, opgericht in 1850 en vergroot in 1865, (zie af- 
beelding biz. 169) bevat eene ruime keuze kostbaarheden 
van dien aard, in het bijzonder horloges uit de fabrieken 
van Vac heron & Constantin, Walt ham Mass, International 
Watch Company, enz. Voor de verkochte horloges wordt 
van 2 tot 5 jaar ingestaan. 

Het groot magazijn van zilverwerk op de eerste verdie- 
ping bevat een aantal voorwerpen, in het bijzonder geschikt 
als prijzen bij verschillende gelegenheden, als harddrave- 
rijen, enz. 

Tevens is er eene ruime keuze in gezette en ongezette 
diamanten. 

De firma belast zich ook met den uitvoer harer artikelen 
naar Oost- . en West-Indien. 

Tot herstelling van allerlei uurwerken is aan het maga- 
zijn een werkplaats verbonden, waar o. a. tevens gouden 
dames- en heerenkettingen, in groote verscheidenheid wor- 
den vervaardigd. 

De prijzen van een en ander zijn zoo laag mogelijk ge- 
steld. Voor alle door haar verkochte goederen wordt door 
de firma ingestaan. 

C. COSSA. 

(Kalverstraat hoek Olieslagersteeg 133.) 

Het magazijn dezer firma — waarvan de afbeelding op 
biz. i73 — mag met grond een sieraad van de stadworden 



224 



genoemd. Het trotsche gebouw, dat een opperviakte beslaat 
van omstreeks 4 aren, maakt met zijn hardsteenen onder- 
pui en niet het minst om zijn kostbaren intioud een mack- 
tigen indruk. 

Dien inhoud met name aan te wijzen is schier niet doen- 
lijk. Het oog wordt daar gestreeld door al het schoone ^vat 
de kunst-nijverheid van verschillende landen daar heeft 
vereenigd, AVeelde en goede smaak voeren er den boven- 
toon, Al Avat ons woonvertrek, onze zalen kan opluisteren, 
— meubelen in verschillende stijlen, porseleinen met kun- 
stig schilderwerk, lichtkronen, pendules, voorwerpen in 
marmer, brons, aardewerk, gepolijst koper — en zooveel 
artikelen van weelde meer, vindt ge in dieomvangrijke 
magazijnen bijeen. 

Tentoonstelling van kunst toegepast op nijverheid — zou het 
blijvend opschrift mogen zijn van het magazijn dezer firma. 




*Mt,K 



Geels & Co. Warmoesstraat 67. 



225 

ETIENNE DELAUN0Y. 

(Kalverstraat hoek Watersteeg 113.) 

Het magazijn dezer firma — zie af beelding op biz. 91 — 
beantwoordt op verschillende wijzen aan de eischen van 
weelde en kunstsmaak. Wie zijn binnenhuis in smaakvollen 
trant wil versieren, vindt hier volop keuze. Japansche en 
sjineesche goederen, gemonteerde porseleinen, antiquiteiten 
en kunstvoorwerpen zijn hier in groote verscheidenheid 
voorhanden, terwijl meer in het bijzonder de lampen met 
oud-delftsch en porselein, het effektvol gepolijst koper en 
verguld brons in allerlei stijl in hare magazijnen uw be- 
wondering zullen wekken. 

W. A. FISCHER & CO. 

(Nieuwendijk 213 tegenover de Gravenstraat.) 

De kleedermagazijnen voor heeren, dames en kinder en, 
van deze firma — zie de af beelding op bladzij 175 — 
stellen vreemdeling en stadgenoot in de gelegenheid 
zich in verscheidenheid van stof, fiink en spoedig van 
kleedingstukken te voorzien. Zoowel de ruime voorraad 
als de kleederen, die op maat zijn besteld, zullen hem 
de zekerheid geven, dat de sedert vijftien jaren be- 
staande firma zich het genoten vertrouwen steeds meer 
waardig maakt. 

GEEI.S & CO. 

(Warmoesstraat tegenover de Oudebrugstee g 67. 

De nederlandsche stoomkofTiebranderij en het magazijn 
van koffie en thee van deze firma staan op klassieken bodem. 
Het volksgeloof wil namelijk, dat diezelfde plek eenmaal 
werd bewoond door wijlen den hertog van Alva, treuriger 
nagedachtenis. Het bevolkingsregister kan in deze geen 
uitspraak doen en daar het hier nu wel niet de piaats is 
om ons in het geschiedkundig verleden onzer stad te ver- 
diepen of de gangen van den spaanschen dwingeland na 
te gaan, bepalen we ons tot de opmerking, dat langs den 

15 



226 

bodem van het tegenwoordige gebouw ■— altijcl in de ver- 
beelding des volks — ook nog gangen loopen naar de nabij- 
gelegen Oude Kerk. 

Bij de afbraak van het oude gebouw heeft de genoemde 
firma een schoorsteen uit de hand van den slooper ge- 
spaard en ais een geschied- of bouwkundig aandenken van 
vroeger dagen aan het Rijksmuseum afgestaan. Op deplek, 
waar thans haar pakhuis staat, schijnt vroeger een kapel 
te zijn geweest, te oordeelen naar een altaarkast, die nog 
in het gebouw aanwezig is. 

Het tegenwoordig gebouw, zie de afbeelding op biz 218, 
draagt geheel het kenmerk van nieuw leven. Flink verheft 
het zich met zijn sierlijke onderpui, welker spiegelruiten 
bijna tot de straat reiken, waardoor de eigenlijke winkel 
met zijn fraaigeschilderd plafond en die talnjke sjineesch 
verlakte bussen en trommels en kristallen vazen, door 
groote spiegels zoo veelvoudig weerkaatst, zulk een gunstig 
aanzien verkrijgt. 

Achter den winkel is het pakhuis voor gebrande koine 
en de branderij zelve (van laatstgenoemde geeft de afbeel- 
ding op biz. 224 een denkbeeid). 

De firma Geels & Go. heeft door haar verscheidenheid 
van goede merken koffie en thee — men raadplege de 
prijscourant in het Hotel-Adresboek biz. 51 — gepaard aan 
een flinke bediening zoo in als buitenshuis — zij maakt 
met betrekking tot dit laatste nimmer verschil in prijzen — 
zich een goeden naam en een talrijke clientele weten te 
verwerven. 

Behalve haar magazijn in de Warmoesstraat heeft de fir- 
ma er ook in de Laurierstraat 162 en te Utrecht op de 
Ganzenmarkt 3. 

WED. W. VAN DER HULST. 

(Kalverstraat 67). 

Deze firma is reeds sedert 1810 alhier gevestigd. Inzon- 
derheid heeren vinden in haar magazijn (zie afbeelding 
biz. 157) een keur van ondergoederen, toiletbenoodigheden, 
overhemden, enz., terwijl tal van mode-artikelen, reisbenoo- 




Sfifc 



JV. 



Kokin, 68, 



228 

digdheden enz., voor beiderlei kunne in smaak en goede 
bewerking als het ware wedijveren. 

Tevens be vat het magazijn een grooten voorraad kunst- 
voorwerpen in gepolijst koper, brons, porselein, kristal enz. 
uit Londen, Parijs en Weenen. 



H. F. JANSEN & ZONEN. 

(Kalverstraat, 122 en 178). 

In de magazijnen dezer firma (zie de af beeldingen op biz. 
189 en 203) welke een oppervlakte hebben van 400 vierk, 
meters, vindt de bezoeker een keur van voorwerpen, die 
tot het stoffeeren van een huis benoodigd zijn. De prijzen 
der ameublementen verschillen van een tot veertigduizend 
gulden. In de onmiddellijke nabijheid der magazijnen is 
de eigenlijke fabriek, alwaar allerlei meubelen en kamer- 
betjmmeringen in verschillende stijlen worden bewerkt. 
De groote verscheidenheid houtsoorten, die zij steeds in 
voorraad houdt, komt haar daartoe bij uitstek te stade. 

Het magazijn van tapijten en meubelstoffen is insgelijks 
steeds voorzien van het beste wat binnen- en buitenlandsche 
kunst-vlijt oplevert. 

Zoo biedt de firma H. F. Jansen & Zonen ruimschoots 
de middelen, om tot verschillende prijzen ons woonhuis, 
overeenkomstig de eischen des tijds inwendig te versieren. 

J. A. JORDAN. 

(Rokin bij de Kapelsteeg, 68.) 

Jordan is sindsjarende gevierde marchand-tailleur. 
Zoowel de verscheidenheid als de deugdelijkheid zijner stof- 
fen, gepaard aan een vlugge sierlijke bewerking, hebben 
hem steeds meer het vertrouwen geschonken van ieder die 
begrijpt dat kleeding den man maakt. 

Bladzijde 227 geeft de afbeelding van zijn flink ingericht 
magazijn. 




MCHLER..... 



Peck & Co., Nieuwendijk, 64, 66, 68 en 74. 



230 

H. A. KLOOSTERHUIS. 

■ - * (Nieuwendijk, 141). 

Deze firma is de nestor in het vak van verlichtingstoe- 
stellen te dezer stede. Hare magazijnen, waarvan een af- 
beelding op biz. 183, hebben een sinds lang gevestigden naam, 
om de rijke keuze in gasornamenten, die deugdelijkheid aan 
sierlijkheid paren. 

J. P. KLUYSKENS. 

(Nieuwendijk bij de Kolksteeg, 116/118). 

De magazijnen dezer firma (zie de af beelding op biz. 155) 
handhaven reeds meer dan zeventig jaren — de firma heette 
vroeger Brian Sallehart — hun bekendheid wegens de 
uitgebreide keuze in pendules en horloges van allerlei 
soorten en prijzen. Van de horloges zijn er die van 
Walt ham, Vacheron, Patek Philippe & Co. en andere 
soorten in ruime keuze voorhanden. In pendules vindt men 
er een zeldzame verscheidenheid in marmer, brons, gepo- 
lijst koper, compositie, enz. 

Door hare betrekkingen met het buitenland is de firma 
J. P. Kluyskens in staat op haar gebied het nieuwste en 
smaakvolste te lever en. 

peck & c°. 
(Nieuwendijk, 64, 66, 68 en 74). 

In de koninklijke magazijnen dezer firma vindt men die 
honderden, ja duizenden voorwerpen in metaal en andere 
stoffen ten dienste van het bouwvak en de machinekamer 
en ten gerieve of ter opluistering onzer woonhuizen, tuinen 
enz. Wat op dit uitgestrekt gebied in den vreemde te vinden 
is, vindt men hier in groote verscheidenheid voorhanden. 

Voor water-, gas- en stoomleiding vorden de velerlei be- 
noodigdheden door deze firma geleverd en bruikbaar gemaakt- 
Een en ander is op vorenstaande schets van eenbadkamer 
voorgesteld, ten einde den leek niet in den doolhof van 
metaalbewerking en fabriekwezen te verdiepen. 



231 

Onder de vele bekroningen, die haar in de 25 jaren van 
haar bestaan zijn te beurt gevallen, behoort ook de zilveren 
medaille in 1877 ter internationale tentoonstelling vantuin- 
bouw alhier, voor hare verwarmingtoestellen. 

Zoo op den tast — daar het wel niet mogelijk is in het 
kort de tallooze voorwerpen, in deze magazijnen voorhanden, 
bij name aan te wijzen — vestigen wij nog de aandacht op 
de atmosferische schellen en spreekbuizen, baden met of 
zonder kachels, Norton's pijpwellen, fonteinen en gasorna- 
menten, in zoo groote verscheidenheid hier aanwezig. 

perry & c°. 
(Kalverstraat, 97). 

Het English and American Warehouse van de firma Perry 
& Co. (zie de af beelding op biz. 167) is sedert 1866 te dezer 
stede filiale van de firma te Londen (Holborn Viaduct 18, 
19 en 20), die bovendien hare vertakkingen heeft te New- 
York, 138 en 140 Grandstreet; Parijs, rue Turbigo, 60 ; Frank- 
fort a/M., Rossmarkt 15 en Brussel, boulevard Anspach, 99. 

De fabrieken der firma zijn te Birmingham, Lancasterstreet, 

Bui ten het eige^n fabrikaat, zooals stalen pennen, potlooden 
en andere schrijfbehoeften, beijvert de firma zich steeds 
met het invoeren van nieuwigheden, vooral voor kantoor- 
gebruik. Een ruime keuze van reisbenoodigdheden, reisde- 
kens, engelsche en amerikaansche speelgoederen ; gomelas- 
tieken voorwerpen ; engelsche zeepen en reukwerken ; en- 
gelsche messen en scharen; amerikaansche klokjes en 
honderden voorwerpen voor huiselijk gebruik vindt men 
hier voorhanden. 

Zoo vormt dit magazijn een voortdurend afwisselenden 
bazaar, waar elk wat wils vindt. 

L. J. RO0ZEBO0M & ZOON. 

(Warmoesstraat 91, bij de Wijde Kerksteeg.) 

Sinds meer dan 25 jaren wordt door deze firma het vak 
van loodgieten en zinkwerken uitgeoefend, waar bij zij door 
het soldeeren met hydrogenium of waterstofgas een der nieuw- 
ste vindingen op dat gebied heeft in toepassing gebracht. 



232 

Zij vervaardigt tevens en levert op de meest verschillende 
wijze ingerichte badtoestellen: kuipenmetofzonder kachels, 
of met afzonderlijke verwarmingstoestellen (amerikaansch 
stelsel), kinder-, zit-, stort-, fantasie- en zoogenaamde rus- 
sische badkuipen. 

Voorts belast zij zich met den aanleg van duinwaterlei- 
ding en fonteinwerken. Spreekbuizen en luchtdrukschellen 
worden door haar over de verst mogelijke afstanden geleid. 

Bij een en ander bevat haar magazijn, (zie nevensgaande 
afbeelding) een groote verscheidenheid van waschtoestellen 
en benoodigdhedemtot afvoer van water. 

Daar voor het meerendeel de voor werpen aan hare fabriek 
worden vervaardigd of verbeterd, boezemt zij wel het 
grootste vertrouwen in voor deugdelijke bewerking. 

G. W. VON SCHMIT & Z00N, 

(Heerengracht bij de Oude Spiegelstraat 329.) 

In «De Vogel Struys» (het vroegere verkooplokaal van de 
firma Frederik Muller & Co.), heeft thans de iirma G. W* 
von Schmit & Zoon haar magazijn van gebreide goederen ? 
fransche en engelsche flanellen en het zoogen. crepe de 
sante. Men zou er dus als 't ware voor zijn gezondheid 
heengaan, vooral wijl deze firma in de zooeven genoemde 
artikelen een «specialiteit» is. 

De afbeelding op biz. 145 geeft een kijkje in hare maga- 
zijnen. 

SIGTENHORST EN CO. 

(Koningsplein 8.) 

Deze firma, om&treeks een halve eeuw alhier gevestigd, 
staat vooral in hoog aanzien bij het schoone geslacht. De 
kleeren maken niet alleen — al zegge 't het spreekwoord 
ook — den man, de vrouw kan slechts aan schoonheid 
winnen in het kleed harer waardig. En waar mi het maga- 
zijn van voornoemde firma — de afbeelding op biz. 139 
geeft er een schets van — door alierlei nieuwigheden der 
mode, in het bijzonder door zijn groote verscheidenheid 
van mantels, costumes, zijden stoften, enz. aan den smaak 




Warmoesstraat. 



234 

der schoonere helft van liet menschdom voldoet, kan de 
andere helft voorzeker niet beter doen dan derekening 

te betalen. 

SINGER MANUFACTURING COMPANY. 

(Kal verstraat 25.) 

Biz. 181 schetst kantoor en magazijn van het Generaal- 
depot voor ons land van The Singer Manufacturing 
Company te New- York, bekend als de eerste en tevens 
grootste naaimachinen-fabriek der wereld. Uit de fabrieken 
dezer Maatschappij zijn de door haren stichter J. M. Singer 
uitgevondene en wegens deugdehjkheid en eenvoudige in- 
richting alom gezochte Singer-Machines afkomstig. Men 
kan zich een denkbeeld vormen van de uitgebreidheid der 
xaken van deze Maatschappij, wanneer men nagaat, dat 
van de omstreeks 9 millioen naaimachines, welke in het 
geheel tot op heden vervaardigd en verkocht werden, de 
Singer Company alleen meer dan 4 millioen stuks geleverd 
heeft en dat haar jaarlijksche omzet op dit oogenblik over 
het half millioen bedraagt. De fabrieken zijn er dan ook 
op ingericht om dagelijks niet minder dan 2000 complete 
machines te vervaardigen. De Singer-Maatschappij heeft, 
^ooals bekend is, hare depots in alle deelen der beschaafde 
wereld en bijvoorbeeld alleen in ons land reeds 25 eigen 
winkels, alwaar naaimachines voor verschillende doeleinden 
niet slechts in de gewone beteekenis des woords verkocht, 
maar ook aan onbemiddelde, mils als eerlijk bekend 
staande personen zelfs tegen / 1.— wekelijksche atlossing 
geleverd worden. Dit laatste is wel eene krachtige bijdrage 
tot de oplossing der sociale vraag, want slechts op deze 
w T ijze konden en kunnen voor het meerendeel develearme 
naaisters en kleinere ambachtslieden in het bezit eener 
eigene machine komen en zich aan de ellende van het met 
de hand naaien onttrekken. De Singer-Maatschappij ont- 
vangt in de bovengenoemde cijfers van haren omzet wel 
het verdiende loon, — een omzet die met den dag toeneemt. 
Hierdoor is zij dan ook in staat haar fabrikaat steeds goed- 
kooper verkrijgbaar te stellen en zoodoende het meer w r el- 
hebbend gedeeite van het publiek voor zich in te nemen, 





•tlek 8c <W 

^K^^ ^ VAN _J 

G0UDEN-2ILVEREN-&- DIAM ANTENWERKEN 





/^pTTic^^^&^t^ 







236 

door de hooge korting die aan betalers met gereed geld 
wordt toegestaan. 

WED, J. VERDONCK, 

firma: wed. kirchman & c°. 

(Kalverstraat, 112.) 

Voor het meerendeel worden de voorwerpen in het ma- 
gazijn dezer firma (zie de afbeelding op biz. 141) tentoon- 
gesteld, ook in hare eigene werkplaatsen vervaardigd. Men 
vindt er tal van brandkasten van allerlei grootte en degelijk 
bewerkt, die meermalea de vuurproef hebben doorstaan. 
De nieuwste middelen tot verwarming, van de meest gewone 
kachels tot de rijkst bewerkte insluithaarden, Ook kookfor- 
nuizen met toebehooren. Voorts al hetgeen tot het ijzervak 
behoort, zoo voor huishoudelijk gebruik als tot versiering ; 
vazen met metalen planten enz. fransche balkonhekken 
en ander gietwerk tot bouwkundige doeleinden enz. enz. 

A, D. VERSCHUUR. 

(Damrak, 22.) 

Deze iirma, (zie vorenstaande afbeelding van haar maga- 
zijn) is een der oudste en meest geachte onzer stad in het 
goud- en ziiversmidsvak. Sedert hare oprichting, in 1774, heeft 
zij met altoos jeugdige kracht zich uitgebreid op dit ge- 
bied van kunst-nijverheid. Vandaar dat haar magazijn werke- 
lijk als een maison de con fiance aanbeveling verdient. 

Gaven de voorgangers der tegenwoordige firma alle blijken 
van kracht en kennis in de opvatting hunner taak, het 
tegenwoordige hoofd der zaak, de heer Justus Verschuur, 
zet die taak met evenveel lust en ijver voort. Zoowel zil- 
verwerken voor dagelijksch gebruik als groote gelegenheids- 
stukken, bijouterieen van klein tot groot en vooral de fijne 
juwelierswerken worden met smaak uitgevoerd en hebben 
de verdiensten van degelijkheid in hooge mate. 

Een der hoofdredenen, waarom deze zaak aanbeveling en 
steun verdient, is: dat verreweg de meeste voorwerpen op 




6.H£CHL£fL.t*, 



Verweegen & Kok. Kalverstraat, 88. 



238 

de werkplaatsen der firma, eveneens aan het Damrak, 22, 
worden vervaardigd, door de bekwaamsten in het vak. 

De titel, «Koninklijke Fabriek en Magazijn,» dien de firma 
sedert ruim een jaar voert, is het vorstelijk loon op haar 
pogen en een aanmoediging te meer om dit magazijn met 
een bezoek te vereeren. * 

VERWEEGEN & KOK. 

(Kalverstraat, 88 bij het Burgerweeshuis.) 

De fabriek en het magazijn van deze firma, (zie voren- 
staande afbeelding) zijn bij de liefhebbers van paarden en 
honden sinds jaren gunstig bekend. 

Allerlei artikelen het rijvak betreffende, als: zadels en 
tuigen, zweepen, karwatsen, dekken, sporen, stangen, stal- 
behoeften, enz. zijn, op engelsche leest geschoeid, in groote 
verscheidenheid in genoemd magazijn voorhanden of kunnen 
aan de fabriek worden vervaardigd. 

Opmerkelijk is de verscheidenheid tevens van honden- 
halsbanden. 

Bij een zoo breede bewerking van het leder, spreekt het 
vanzelf, dat er in dit magazijn ook nog allerhande porte- 
monnaies in voldoenden voorraad verkrijgbaar zijn. 

Een en ander wordt ook naar Oost- en West-Indie uitge- 
voerd. 

DE VRIES VAN BUUREN & G°» 

(Joden Breestraat, 8, 10 en 12.) 

Voorzeker hebben de heeren C. de Vries en J. van Buuren 
den 5 Augustus 1829, toen de firma door hen werd opge- 
richt, het niet voorzien, dat hun zeer bescheiden handel 
allengs die hoogte zou bereiken als de tegenwoordige firma 
in de manufactuurwereld inneemt. Toen immers bestond 
die handel voornamelijk in den kleinverkoop van garen ? 
band, kanten en mutsen. Langzamerhand breidden zich de 
zaken echter uit en sedert 1843 werd de firma ook onder 
de groothandelaars — zij 't dan ook als een der kleinsten — 
gerekend. 




De Vries van Buuren & Co., Jodenbreestraat, 8, 10 en 12. 



240 

Het was de amerikaansche burgeroorlog, die haarinstaat 
stelde een plaats in de manufactuurwereld in tenemen, die 
in Nederland en gewis in Amsterdam niet wordt over- 

troffen. 

De uitbreiding der zaken had dan ook net gevolg, dat de 
magazijnen van tijd tot tijd moesten worden vergroot. In 
1829 werden de zaken gedreven in een klein gedeelte van 
het huis Joden Breestraat No. 22; na eenige jaren werden 
zij verplaatst naar dezelfde straat No. 8, waarvan eerst een 
gedeelte en later het geheel voor magazijn werd ingericht. 
In 1866 werd het naastbijgelegene huis No. 10 aangekoeht 
en het magazijn door dien aankoop aanmerkelijk uitgebreid. 
De zaken stonden echter niet stil en breidden zich zoodanig 
uit, dat de firma spoedig weder behoefte aan vergrooting 
harer ruimte gevoelde. 

Gretig maakte zij dan ook in 1882 van de gelegenheid ge- 
bruik om in die behoefte te voorzien. Perceel No. 12 werd 
aangekoeht en alsnu met Nos 8 en 10 tot een geheel ge- 
vormd, (zie vorenstaande afbeelding) dat thans een wezenlijk 
sieraad van de Joden Breestraat geworden is. 

In het huis No. 12 zijn alle gemakken aangebracht die 
de nieuwste ontdekkingen op werktuigkundig gebied aan de 
hand geven tot vervoer van goederen. Men vindt er een 
ahoist» (ascenseur) in het groot, waarmede vrachten van 
duizend en meer kilogrammen met het grootste gemak heen 
en weer worden vervoerd. Dit toestel, uit de fabriek van 
John Barker & Sons te Oldham, kenmerkt zich door zijn 
even vluggen als veiligen gang. 

De «hoist» wordt in beweging gebracht door een gasmotor, 
.systeem-Otto, uit de fabriek van Ant. Fetu & Deliege teLuik. 

Het vervoer van goederen geschiedt bovendien langs rails 
met wissels, die door verschillende verdiepingen van het 
huis zijn aangelegd. 

Het magazijn beslaat alsnu eene breedte van 17, eene 
diepte van 21 en eene hoogte van 16 meters en is door 
bruggen, van het voor- tot het achterhuis verbonden. 

Het dienstpersoneel der firma bestaat uit ongeveer 80 per- 
sonen, waarvan sommigen zelfs ruim 30 jaren bij haar in 
betrekking. 




Wierdels & Co. Warmoesstraat, 166, 169. 



0J9 
WIERDELS & CO. 

(Warmoesstraat 160. 169.) 

Sedert kort heeft deze firma aldaar haar tweede magazijn 
(het andere is sinds jaren in de Torensteeg) in kotl'ie, thee, 
specerijen, comestibles enz. (zie vorenstaande afbeelding.) 
Aan de overzijde daarvan is hare stoomkoffiebranderij en 
speeerijmalerij. Tevens is de firma fabrikant van chocolade 
en poedersuiker. 

De wijze, waarop zij haar onderneming begon envoorzet, 
verdient inderdaad waardeering. Zij belooft voor Nederland 
te word'en hetgeen de firma Pottin voor Frankrijk is. 

De artikelen worden voor zooveel mogelijk inhareeigene 
stoomfabriek, Warmoesstraat 169, verwerkt. Daar brandt 
zij zelve hare koffie, daar maalt zij zelve de suiker, kofTie 
en specerijen, in plaats van die den loonmaler toe te 
vertrouwen ; daar brandt en bereidt zij hare cacao ; in een 
woord, de voornaamste artikelen dezer firma worden in hare 
eigene inrichting verwerkt. 

In poedersuiker is zij een zoogen. specialiteit, terwijl 
hare tabletten bijzondere vermelding verdienen. 

Hare nieuwste vinding is de Wierdels-likeur; deze wordt 
uit iijne kruiden en specerijen gestookt en dient hooidza- 
kelijk om ter vervanging der chartreuse na de koffie te 
worden gebruikt, Om den goedkoopen prijs bovendien* 
vindt deze smakelijke likeur bij de liefhebbers meer en 
meer ingang. 




"Linnaeus- 



UITSTAPJES. 



DE TUINBOUWSGHOOL (C LINNAEUS ». 

(Watergraafsmeer,) 
Dagelijks te bezichtigen. Toegangsprijs /0.50. 

Een schilderachtige landweg, ter wederzijde metlommer- 
rijke boomen beplant, voert naar de voormalige buitenplaats 
Frankendaal, sinds 1867 het eigendom der Ned. Tuinbouw- 
school «Linnaeus», die zich, bebalve het verstrekken van 
uitgebreid onderwijs, ' ten doel koos; «het oprichten eener 
kweekerij op groote schaal, benevens handel in boomen, 
planten en verdere tuinbouwvoortbreogselen.» 

Hare ligging op een kwartier afstands van Amsterdam 
met zijne talrijke hulpmiddelen voor het onderwijs, als 
boekerijen, musea, den Kruidtuin, de Diergaarde, het Aqua- 
rium, scheikundige Laboratoria enz., maakt de inrichting 
als tuinbouwschool bijzonder aanbevelenswaardig. Zij wordt 
door Rijks en gewestelijke toelagen gesteund en ondervindt, 
wat het getal kweekelingen betreft, bij voortduring leven- 
dige belangstelling. Vooral nu in onze overzeesche bezittin- 
gen zoovele geoefende werkkrachten worden gevraagd voor 
boschbouw, kinateelt enz. is haar weer een ruim arbeids- 
veld geopend, dat, dank zij den bekwamen stichter en be- 
stuurder der instelling den heer J. C. Krook, den onderne- 
mers ginds en menigen jongen man hier ten goede komt. 
De leergang, waaromtrent het gedrukte program alle in- 
hchtingen geeft, duurt drie jaar. 

Aan de hoofdstad en hare omgeving heeft de Maatschappij 
een belangrijken dienst bewezen door hare uitgestrekte 
terreinen (ruim tien bunder oppervlakte) met ruime kassen, 
fraaie waterpartijen, lommer- en bloemrijke wandeldreven, 
open te stelien tegen tien gulden 'sjaars. De leden hebben 
daarvoor tevens toegang tot de wekelijksche muziekuitvoe- 
ringen gedurende de zomeravonden. Daarenboven ontvangen 
zij jaarlijks eenige planten naar eigen keuze ten geschenke. 




Groenewegen & Co. 



246 

De indenting, die wat het huis met stalling en naaste 

omgeving betreft, tevens een denkbeeld geeft van een acht- 
tiende-eeuvvsche hollandsche buitenplaats, is in de laatste 
jaren een geliefkoosd plekje voor landgenoot en vreemde- 
ii ng geworden, te meer nu de stoomtram (standplaats aan 
't Rijnspoorwegstation bij de Weesperpoort) het bezoek zoo 
zeer vergemakkelijkt. 

Zoowel in den tuin als in de kassen vindt men er de 
voornaamste plantenfamilien vertegenwoordigd. De aanleg 
is van dien aard dat verdere aanwijzingenoverbodiggeacht 
kunnen worden. Alleen zij opgemerkt dat men van den 
heuvel, op een schiereilandje opgeworpen, in ^vestelijke 
richting een echt hollandsch landschap met watermolen, 
vee en scheepvaart aanschouwt en ten zuiden den blik 
laat weiden over een zoogenaamd engelsch werk. Tevens 
verzuime men niet in het zwitsersche gebouwtje de verza- 
meling bedriegelijk nagebootste vruchten te bezichtigen, 
een geschenk van nu Avijlen prins Hendrik der Nederlanden. 

Ongeveer in 't midden der groote laan rechts van den 
ingang, vindt men een paviljoen voor ververschingen. 

BLOEMISTERU 6R0ENEWEGEN E N CO. 

(L i n n a e u s s t r a a t.) 
Dagelijks kosteloos te bezichtigen. 

Deze uitgebreidc inrichting. door den berlijnschen hoog- 
leeraar Karl Koch in het Wochenschrift fiir G a r t - 
nerei und Pflanzenkunde »eine der interessantesten 
Gar t nerein Europa'sv genoemd, geeft een gunstig denkbeeld 
van de hoogte,welke de tuinbouw in ons land bereikt heeft. 

Vooral de kassen, waarin men een halven ned. mijl kan 
afleggen, verdienen de aandaclit. In de eerste vindt men 
de verschillende tropische palmen van zoo indrukwekkende 
groeikracht en bevaliige schoonheid, en waaronder bijna 
niet een of hij levert nuttige voortbrengselen aan den 
mensch en belangrijke handelsartikelen. In de tweede 
prijken de prachtig gekleurde Dracaena's, meest alle inge- 
voerd van het andere einde der aarde, van de australische 
eilanden, om hier onze woonvertrekken te versieren. De 
volgende herbergt de Caladium's, wier bladkleuren en 



247 



teekening in verschillende schakeeringen alle beschrijving 
te boven gaat; 't is als had Flora zelve al hare kleuren 
spelenderwijze daarover uitgestort. Zij wedijveren met de 
heerlijk getinte Crotons en de nog rijker getooide en fijn 
gepenseelde, soms doorzichtige bladeren der gindsche 
Maranta's. Weer lets verder boeien de bewonderenswaardige 
als met gouddraad doorwerkte Anaectochilus, de schitterende, 
weerkaatsende metaalkleur der Alocasia metallica, het 
blinkend zilver, waarmede de smaragdgroene flirweelen 
bladeren van den Anthusium cristallinum zijn afgezet, of 
wordt men getroffen door de kunstige teekening op de 
bladeren van Dracaena Goldieana, Tillandsia mosaica en 
tessalata, de als met schitterend roode robijnen bezaaide 
Bertolqnia's, de als met paarlen gestikte Sonerila's, de brons- 
kleurige Cyrtodeira's met vuurroode bloemen overdekt, en 
de als uit koper gegoten Dichorisandra-metallica, benevens 
nog zoovele andere schoon gekleurde sierblad-planten, 
waaronder uitmunten de Coleus, wiens bladeren het rijkste 
moza'iek te aanschouwen geven, en de nieuwe verscheiden- 
heden der Begonia Rex, wier groote bladeren, met zilver 
en bronskleur als overgoten, gevlekt, geaderd, gestippeld 
of gestreept zijn. 

Een hooge mate van aantrekkelijkheid ook bezitten de 
kassen, gevuld met varenplanten uit alle deelenderwereld; 
van de sierlijkste AdiantunVs tot de reusachtige itoomvarens 
van Nieuw-Holland en Nieuw-Zeeland, waaronder in *t bijzon- 
der de zijdeachtigeTodeasuperba, hoewel zij alle onderling 
wedijveren in losse bevalligheid. Want toen Flora — zoover- 
haalt de dichter - in een oogenblikkelijke kwade luimaandeze 
beminnelijke plantsoort het genot ontzegdeomooit met bloe- 
men te prijken, gevoelde zij daarover later berouw en, getroffen 
door de stille smart der varens, die zich schaamshalve in 
de schaduw der bossehen hadden teruggetrokken, schonk 
zij haar in vergoeding daarvoor zulk sierlijk, fijn en teeder 
vederachtig loof, dat zij tegenwoordig niet minder gewaar- 
deerd en gezoeht zijn dan de fraaist bloeiende gewassen, 
Maar dat geldt niet alleen de varens, ook de zoogenaamde 
rnossoorten, Lycopodium's en Selaginella's in de edelste 
vormen, uit alle hemelstreken bijeenvergaderd, zijn be- 
wonderenswaardig, zoowel door groote verscheidenheid van 




Badplaats Wijk-aan-Zee. 



.■■■■" 250 .*.■;.-■■■: ■ 

kleurenschakeering en zeker zoekt de Selaginella caesia 
arborea, die geheel met een glinsterend staalblauwen gloed 
is overtogen, haar wedergade tevergeefs. 

En wat te zeggen van de Orchideeen, die wonderlijke woe- 
kerplanten met nog wonderlijker bloemen, die, schijnbaar 
levenloos op stukjes hout en kurk met wat sphagnum of 
veenmos verbonden, toch groeien en bloeien met phantastiscJi 
gekleurde en grillig gevormde bloemen, waarvan vele soor- 
ten met haar welriekende geuren de lucht vervullen. 

Wijden wij ten slotte nog een opmerkzamen blik aan de 
Nepenthes, urnen- of kannendragende planten, die altijd he- 
wondering wekken; de Sarracenia's bijna evenopmerkelijk; 
de Dionaea muscipula of Virginische vliegenvanger, die zich 
met vleesch voedt ; de verwonderlijke Desmodium gyrons, 
wiens bladeren evenals de wijzers van een uurwerk altijd 
in beweging zijn; de Physianthus aibens of uilenvanger en 
de Pilea caliitrichoides, 't zoogenaamde kanonniertje of 
vuur wer kp] antj e. 

Bijzondere zorg wordt ook besteed aan de groote sier- 
planten in kuipen, zooals Laurierboomen, wier wedergade 
men hier te lande wellicht tevergeefs zoekt; bontbladige 
Phormium's, Aucuba's, Araucaria's, Agave's, Yucca's, harde 
Dracaena's, edele Coniferen, groote Camellia's, groote bol- 
vormige Azalea's indica en tal van nieuwhollandsche ge- 
wassen, in gezelschap van kleinere Azalea's indica, Azalea 
mollis en Rhododendrum hybridum, bestemd om tijo"ens de 
wintermaanden in bloem getrokken te worden. 

In 't zachte jaargetijde verdienen de tuinen en boom* 
kweekerij natuurlijk evenzeer de aandacht. 

Fraai uitgevoerde katalogen, met talrijke afbeeldingen 
versierd, zijn kosteloos aan de inrichting verkrijgbaar. Zij 
verschijnen driemaal 'sjaars, als: 

Januari, van zaden (bloem-, groente-, gras-, en landbouw- 
zaden) en boomen, heesters en voltegrondsplanten. April, 
van warme en koude kasplanten, planten voor bloemperken 
en gazons, Augustus, van bloembollen (hyacinten> tulpen, 
crocus) en allerlei andere bolgewassen. 

Indien men iets ter herinnering aan zijn bezoek wenscht 
mede te nemen, beveelt zich o. a. daartoe aan; Verzamelin- 
gen van twintig soorten bloemzaad, net verpakt a f \. — . 




Het Tolhuis. 



252 



Verzamelingen van bloembollen a /2.50, /5.— , / 10.— en 
hooger. Pakjes door de fir ma in den handel gebracht en 
beroemd geworden «amsterdamsche capucijners)> en «am- 
sterdamsche stamdoppers,» Eene keuze van bloemhangers, 
jardinieres, terrariums, enz. Ruikers van gedroogde grassen, 



kransen, enz. 




CAFE-MAAS. 

Aan de liefelijke Amstelboorden, op een kwartier gaans 
van de stad, heeft de heer H. W. F. Ma as, juist voor den 
laatsten aanlegsteiger vanhet havenbootje lijn Rokin-Schulp- 
brug, een alleraangenaamst zitje aangelegd, van waar ge 
net schilderachtig rivier- en landgezicht, in de scliaduw der 
veranda voor en achter het gebouw, volop kunt genieten. 
Na den uitwendigen mensch te hebben versterkt in de 
tegenover het cafe-Maas gelegen zwem- en badinrichting, 
zult ge hier ook den inwendigen mensch kunnen te goed 
doen. Al spoedig zutt ge u in gezelschap bevinden van de 
roeiers, die bij voorkeur voor deze inrichting hun gieken 
vastleggen, om hier voor eenige oogenblikken neer te strijken. 



253 



Achter het lokaal, dat bij zijn welvoorzien buffet en biljart 
ook nog een welvoorziene leestafel bevat, is een f link terrein 
met onderscheidene gymnastiektoestellen en kinderspelen. 

HET TOLHUIS. 

Van de De Ruyterkade — rechts van het Westerhoofd — 
vindt ge dagelijks per stoom- of kettingboot elke tien minuten, 
voor 10 cents heen en weer, gelegenheid om aan gene zijde 
van het IJ een bezoek te brengen aan het Tolhuis, van waar 
ge op de gunstigste en aangenaamste wijze het panorama, 
dat de hoofdstad daar in baar voile breedte voor u ontrolt, 
kunt genielen. 

De ondernemer — de heer P. H. Mol — heeft niets on- 
beproefd gelaten, om van dat terrein — een uitgestrektheid 
van bijkans 6 hektaren — op de meest doeltreffende wijze 
partij te trekken. Vormen de bosch- en waterpartijen 's zo- 
mers deze plek van nature tot een verkwikkelijk zitje 
voor wie zich een poos aan het stadsgewoel wenschen te 
onttrekken, op alierlei wijze heeft de heer Mol dat genot 




254 

voor jong en oud we ten te verhoogeii. Ge vindt er een kegel- 
baan en banen voor schietoefeningen met kamerbuks of 
pijl en boog, allerhande gymnastiektoestetlen en vermake- 
lijkheden voor de jeugd. 

Des avonds — meestal op zondag, maandag en donder- 
clag — kunt ge er voor 25 cents de muziekuitvoeringen 
bijwonen van Sonnemann's kapel, in den regel besloten 
door vuurwerk. 

De aangename plek en goede bediening maken, dat 'er 
meermalen bij voorkeur feestmalen of bruiloften worden 
gehouden. 

Wilt ge, hetzij voor uw genoegen hetzij voor zaken, dieper 
in Noord-Holland doordringen, de stalhouderij en uitspanning, 
aan de onderneming verbonden, stelt u met haar onder- 
derscheidene vervoermiddelen daartoe in de gelegenheid. 

Aan die omstandigheden tevens dankt 't Tolhuis het ook des 
winters, bij besloten water, dat de handel van Noord-Holland 
zich grootendeels daar vereenigt. 

ZANDVOORT, 

(Met den treia Amsterdam— Zandvoort; een uurtje sporens.). 

De vreemdeling, die een paar jaar geleden aan *t zand- 
voortsche strand luierende in een zonnestoel met al de 
gemoedelijkheid van een badgast bespiegelingen heeft lig- 
gen maken over het rusteloos golfgeklots en de met geheel 
en al onbetwistbare schilderachtigheid van 't oude vis- 
schersdorp, zal bij zijne terugkomst in dit seizoen niet 
aanstonds op zijn gemak wezen. Zijn eerste indruk moet 
zijn dat hij een verkeerden trein heeft genomen of, half 
ontwaakt uit een zoete droomerij, een der sprookjes ver- 
wezenlijkt ziet, welke de zee haar mijmerenden bewonde- 
raars zoo geheimzinnig weet toe te fluisteren. 

Inderdaad, het is of een weldoende nimf uit de diepte is 
opgedoken om een vroeger tamelijk onherbergzame plek 
bij tooverslag in een aangenaam verblijf te herscheppen. 
Zelfs voor landgenooten, die van tijd tot tijd een en ander 
over de hervormingsplannen uit de dagbladen vernamen, ligt 
er iets raadselachtigs in, hoe in zoo weinig tijds zooveel duin- 
toppen afge graven, zooveel metselsteenen op elkander gesta- 
peld kondeu worden, dat het terrein geheel onherkenbaar is. 




Zandvoort 



256 

De plattegrond van Nieuw-Zandvoort, ten Noorden van 
het oude op eene door af graving en ophooging verkregen 
hoogvlakte der voorste duinreeks aangelegd, beslaat 44 
bunders of een lengte van 2200 en een diepte van 200 meter. 

Over de geheele lengte loopt aan den zeekant een twin- 
tig meter breede klinkerweg, aan de landzijde met villas 
en een hotel gestoifeerd. Doch laten we onze wandeling 
liever beginnen van de landzijde; wellicht zal de duidelijk- 
heid van voorstelling er bij winnen. 

De nieuwgebouwde spoorweg Haarlem— Overveen— Zand- 
voort brengt den reiziger onder de houten bekapping van 
het ruime station, waardoor men toegan^ verkrijgt tot een 
breede trap voor voetgangers, ter wederzijde geflankeerd 
door een oprit voor rijtuigen, die achter het hoofdgebouw 
eene overdekte standplaats vinden. 

De trap leidt naar een passage of honderd meter lange 
galerij met een zes-en-twintigtal in aanbouw zijnde winkels 
en even zoovele bovenwoningen ten behoeve der onderne- 
mers. Die bovenwoningen hebben haar ingang aan de bui- 
tenzijde, waar de kroonlijst met de europeesche wapens 
prijkt. 

Aan 't eind der galerij bevindt zich andermaal een over- 
dekte ruimtej die links en rechts toegang verleent tot een 
omvangrijke open speelplaats voor kinderen, een viertal straks 
te vermelden straten en in het midden den ingang vormt 
van het Badhotel met fraaie kurzaal, die eene afmeting heel't 
van 20 bij 20 M. Uit het hoofdgebouw ontwikkelt zich aan 
weerszijden een lange boogvormige vleugei, waarin 46 ka- 
mers met veranda, deels voor logies, deels voor 't ver- 
blijf gedurende een enkelen dag bestemd. De indenting 
dezer zijstukken is zoodanig, dat zij met een verdieping 
verhoogd kunnen worden en er van achteren nog een der- 
gelijke vleugei bijgebouwd kan worden, welker kamers men 
bereikt door dezelfde gang, die thans achter al de ver- 
trekken loopt. De hoeken der beide vleugels worden ge- 
vormd door gebouwen van twee verdiepingen, met een 
torenvormig dak afgedekt. Het eene herbergt den dokter 
en het bestuur der onderneming; het andere bevat een 
biljart-, lees- en muziekzaal van 15 bij 10 meter. 

Voor dit hotel strekt zich een terras uit van 160 bij 40 




Zandvoort. 



258 

meter, welks midden %ordt ing^nomen door een muziek- 
tent en van waar men langs eene breede gemetselde trap 
naar 't strand afdaalt. 

Ter rechter- en ter linkerzijde ligt de reeds vermelda 
straatweg. Even wij dig daarmede loopen een tweetal stra- 
ten, waarvan de voorste door de toekomstige eigenaars 
moet bebouwd worden in den trant der rue-Rivoli te Parijs. 
Zij is 15 meter breed en haar ter weerszijde aan te leggen 
verhoogde voetpaden van 2.50 M. breed, moeten overdekt 
worden. Daar zij, gelijk we reeds zagen, in rechtstreeksche 
gemeenschap staat met de galerij, zal zij bij regen, wind 
of al te koesterenden zonneschijn eene welkome gelegen- 
heid tot wandelen aanbieden. 

Behalve de Badmaatschappij heeft zich ook eene Bouw^ 
maatschappij «Zandvoort» gevormd, die het uitgestrekt 
en golvend terrein, algemeen bekend onder den naam van 
Kostverloren en geheel met boomen en heesters beplant, 
heeft aangekocht, dat op slechts zeven minuten gaans van 
Nieuw-Zandvoort in de duinen is gelegen. De ingenieur- 
architekt A. L. van Gendt te Amsterdam, heeft daarvan eene 
indeeling ontworpen voor 52 villa-terreinen ter grootte van 
4 tot 11.27 aren, met een groot koffiehuis in het midden> 
waarbij een overtuin behoort en dat dienst kan doen vooral 
bij minder gunstig weder. 

Van den laatsten tol aan den Haarlemschenstraatweg 
voert een nieuwe straatweg midden door het park naar 
Nieuw-Zandvoort. 

BADPLAATS WIJK-AAN-ZEE. 

(Met den trein naar Beverwijk en den stoomtram 
naar Wijk-aan-Zee, gezamenlijk 11/2 uur rijdens.) 

Onze vriendeljjke duinen en verkwikkelijke zeekust be- 
ginnen hoe langer zoo meer de aandacht te trekken. Immers 
bij de herschepping, die Zandvoort heeft ondergaan, is ook 
Wijk-aan-Zee niet achtergebleven, De aanleg is minder 
grootsch, maar daarom niet minder afdoende met het oog 
op de eigenaardige behoeften. 

De natuur heeft Wijk-aan-Zee aanmerkelijk bevoorrecht. 



259 

Het ligt dieper landwaarts in en heeft ten gevolge van 
den waterdruk der hooge duinen vruchtbare valleien; want 
deze streek kan bogen op de hoogste duinen van de geheele 
reeks, die de kust omzoomt. 

Het dorpje zelf, met zijn beide uiterst bescheiden kerkjes, 
waar de dienst door een predikant en een kapelaan wordt 
waargenomen, ligt in de luwte aan den voet van een paar 
trotsche zandbergen, welker groene helling een verrassende 
tegenstelling vormt met Aveer blonde zusteren in den omtrek. 
De plantengroei is er zooveel Aveeldenger dan elders, en 
veroorlooft zelfs een tuin op een paar honderd passen 
afstand van de zee. Het vergezicht is dan ook allermerk- 
waardigst Aan de eene zij de schuimende watervlakte, 
rechts en links met Katwijk-aan-Zee, Llmuiden en Zandvoort 
tot eindpunten, aan den anderen kant bouw- en weiland, 
hoogopgaand geboomte, vredige dorpskerkjes, hetNoordzee- 
kanaal met zijne driemasters, en op den verren achtergrond 
de hoofdstad, wier talrijke torens zich nu eens weifelend, 
dan scherp afteekenen tegen den blauwen hemel. Die 
afwisseling is inderdaad treffend. Onwiilekeurig vergezelt 
men dan ook in gedachte beurtelings den kleinen loods- 
kotter, die maar trouw om de noord of de zuid kruist en 
den nijveren landman, die de blinkende ploegschaar, »het 
glimmend kouter» — gelijk Poot zingt — door zijne akkers 
drijft. Wie weet wat dichterlijke geest onze duinen nog 
eens zal bevolken met elfen en kabouters, gelijk de een- 
voudige bergbewoner dat elders zijn stroomen en spelonken 
heeft gedaan. Zoo'n beetje poezie zou heusch niet schaden, 
en de bodem — men sla er de Kennemer legenden maar 
op na — is er hier vruchtbaar genoeg voor. 

Voorshands wijden we onze aandacht evenwel, echt pro- 
za'iesch, een oogenblikje aan den stoomtram. Elke wagen, 
met overdekte kap, verleent plaats aan tachtig personem In 
overleg met de Hollandsche Spoorwegmaatschappij, als eige- 
naresse, is het Haventerrein te Beverwijk aanmerkelijk uit- 
gebreid; terwijl in het naburige Wijk-aan-Duin, waar niet 
minder dan negentig bunders met aardbezien zijn beplant, 
vaste wegen worden aangelegd: een verbetering, welke met 
afschatling van den tol gepaard gaat. Het is opmerkelijk, 
hoezeer de tuinderij al dichter en dichter naar zee komt. 



260 

Het dorp zelf heeft sinds den aanvang van het vorige 
seizoen weer heel wat verandering ondergaan. Een aantal 
bouwvallige huisjes en stulpjes zijn verdwenen, en op het 
oogenblik zijn er vlak voor het hotel nog eenige gevallen, 
om plaats te maken voor een cafe-restaurant en een bazaar 
met overdekte galerij, waar de koopgrage badgast allerlei 
van zijne gading zal vinden, Te zijnen behoeve ook, is het 
hooge duin weer over een belangrijke uitgestrektheid be- 
plant, ten einde de zandstuiving tegen te gaan, en duizen- 
den jonge dennen en eiken beloven weldra de breede hel- 
lingen der Swaanstraat met frisch groen te tooien. 

Aan de Rel, den ouden weg naar zee, is als H ware een 
nieuw dorpje in aanbouw met woningen, waarin ook de 
mindergegoede, die behoefte aan zeelucht heeft, voor ge- 
ringen prijs onder dak kan komen. Voor die huizengroep 
is het terrein ten behoeve van het nieuwe Kinder-zieken- 
huis uitgebakend; zoo ook de woning voor den geneesheer, 
die op een der hoogste duintoppen vlak aan 't strand zal 
verrijzen. Meer zuidelijk op het hooge duin, dat deningang 
der Swaanstraat aan zee tlankeert, is een koffiehuis ont- 
worpen met bestraat pad aan de landzijde en breede trap 
naar het strand. 

Oolc voor de zeer armoedige bevolking beginnen betere 
tijden aan te breken, daar de Maatschappij, gedeeltelijk door 
den nood gedrongen, in menig opzicht naar eigen leveran- 
cier is geworden, Zij is naar eigen bakker, vleeschhouwer, 
melkboer en warmoezier, elk met een vast personeel. De 
schelpenvisscherij wordt daarenboven telken jare op ruimer 
schaal uitgeoefend. 

De partikuliere ondernemingsgeest laat zich evenmin on- 
betuigd. De rashoenderfokkerij en konijnenteelt, waarvoor 
door den heer Willy Tappenbeck een uitgestrekt terrein is 
ingericht, strekt daarvoor ten bewijze, evenals de aanbouw 
van villa's en meer bescheiden woningen, welke de zuid- 
zijde van het dorp tot een meer voornaam kwartier zullen 
stempelen, Aan liefhebberij ontbreekt het blijkbaar niet; 
want een perceel grond van duizend vierk. meter, dat an- 
derhalf jaar geleden nog voor geen tweehonderd gulden 
werd verkocht, bracht dezer dagen in openbare veiling 
drie-en-twintig honderd op. 



261 

De hoofdzaak intusschen is, dat de pogingen, om een 
nieuw Noordzeebad te stichten, geheel naar wensch slagen. 
Vandaar dat bij ailes partij wordt getrokken van de beste 
voorbeelden, zooals het verbeterd model badkoetsjes met 
valkappen over het water voor dames, 

Ons land begin t zoodoende langzamerhand ook voordeel 
te plukken van de dichte vluchten trekvogels, die tot dus- 
ver bij voorkeur elders neerstreken, en de landgenoot, die 
ontspanning van den arbeid of herstel van krachten zoekt, 
behoeft zijn blik niet over de grenzen te richten. Hij heeft 
keus, en de onderlinge mededinging verzekert hem overal 
een goede ontvangst. 

IJMUIDEN. 

Geen bezoeker der hoofdstad verzuime kennis te maken 
met de meesterwerken der hedendaagsche waterbouwkunst, 
welke het Noordzeekanaal met zijne grootsche binnen- en 
buitenhaven te aanschcuwen geeft. 

Men bereikt IJmuiden 1°. door a an 't Centraal-station 
plaats te nemen tot Velzen en vervolgens op de Jooot over 
te stappen, die u naar verkiezing te IJmuiden afzet en een 
eindje de Noordzee opvaart; 2°. door onmiddellijk plaats te 
nemen op de kanaalbooten, welker ligplaats en vertrekuren 
in de dagbladen worden vermeld, 

De laatste gelegenheid is de verkieslijkste, althans wan- 
neer men tijd genoeg heeft. Laten we aannemen, dal dit 
werkelijk zoo is, en dat ge een ochtend uitkiest, waarop 
een der Suez-booten vertrekt. Dergelijk schouwspel is inder- 
daad indrukwekkend. Het statige zeekasteel wordt uitgeieide 
gedaan door de stafmuziek der infanterie, en de havenbootjes 
stellen u in staat het te vergezellen van de aanlegplaatsiu 
de Rietlanden tot het Centraal-station, in welks nabijheid 
ook de kanaalbooten afvaren. 

De Rietlanden zelve, thans grootend eels nog een woestenij, 
zullen, dank zij der snelle uitbreiding van Amsterdam, eer- 
lang een geheei anderen aanblik opleveren. Zij vormen het 
aangewezen terrein voor groote inrichtingen, die in 't hart 
eener handelsstad niet thuis behooren, als een veemarkt 
met stallen, een slachthuis, groote pakhuizen en dergelijke, 

Schuin tegenover de ligplaats der boot, verheffen zich de 



2G2 

schoorsteenen van net stoomgemaal ten behoeve der water- 
verversching in de stadsgrachten, waarvoor een nieuw ka- 
naal, de zoogenaamde Nieuwe Vaart, is gegraven. Door een 
ondernemend Arasterdammer is reeds bij den Gemeenteraad 
vergunning gevraagd op die hoogte een fraai, landelijk koffie- 
huis te bouwen, met omringende plantsoenen eneenzwem- 
en badinrichting in het IJ. 

Het vergezicht over de Zuiderzee, met haar Vuurtoren ter 
hoogte van Durgerdam en eenige kleine noordhollandsche 
dorpen, is daar bij lielder weer allerverrassendst. Deaanblik 
van de omvangrijke stad, met hare talrijke torens en hoofd- 
gebouwen, is niet minder schoon. v an het dek onzer boot 
genieten we zelf reeds een voorsmaakje van dat eigenaardig 
panorama. 

Aan onze linkerhand vertoonen zich achtereenvolgens de 
los- en laadkaden voor groote schepen en de spoorwegdijk 
met het tijdelijk Centraal station voor de Martelaarsgracht. 
Vervolgens ontwaren we iets verder de houthaven, de Zwem- 
en Badinrichtingen en een en ander wat geen nadere aan- 
wijzing behoeft. 

Ter rechterzijde laten we, met de Oranjesluizen, waar 
dagelijks ruim tweehonderd vaartuigen doorgaan, in 't ver- 
schiet, het Koninginnedo^ en nabij Nieuwendam hetDroog- 
dok van Von Lindern liggen. EindeLijk stevenen we de sluizen 
Willem III, aan den mond van het Noordhollandsch kanaal, 
voorbij, met het uitspanningsoord het Tolhuis en het Petro- 
leum-Entrepot, in de onmiddellijke nabij heid. 

Ongemerkt zijn we reeds het Kanaal ingestoomd met de 
drooggelegde Upolders, thans in vruchtbaar land herschapen, 
ter rechter- en ter linkerzijde. De eerste dwarsvaart, die 
wij ontwaren, voert naar Kadoelen en Oostzaan; de tweede 
naar den westkant van laatstgenoemde plaats, de derde 
naar de Zaan. De fraaie ijzeren brug ten behoeve van de 
spoor lijn Zaandam-Alkmaar-Den Helder wordt reeds voor 
ons opengedraaid, en onwillekeurig meten we met het oog 
de breed te van ons schip en den doorgang van die brug. 
Maar eer nog de twijfel, of wij daar wel door kunnen, tot 
rijpheid is gekomen, stoomt de ontzagwekkende boot er 
reeds statig doorheen. 

Noordwaarts krijgen we nu 't eerst de zijkanalen naar 



263 

Westzaan en Beverwijk; zuidwaarts naar Halfweg- en Haar- 
lem. £an voigt de voetbrug naar Velzen in den grooten weg 
van Haarlem naar Alkmaar, en eindelijk de spoor wegbrug 
bij het gehucht Ter Heide, ontstaan tijdens de graving van 
het Kanaal. Het zal thans een paar honderd ingezetenen 
tellen, die, niet onder wiitende doen voor de hoofdstad, haar 
voornaamste straat. , . > Kalverstr^aat hebben genoemd! 

Langzamerhand beginnen we nu de Noordzee-sluizen te 
naderen, De Zandsteen-fabnek, de voornaamste nijverheids- 
zetel van Umuiden, kunnen we stilzwijgend voorbijgaan, 
evenals de ballastinrichtingen aan de glooiing van den 
Kanaaldijk. 

Umuiden zelf, in 't vierkant gebouwd, teit thans zoo wat 
duizend inwoners. Behalve een post- en telegraaf kantoor en 
een paar hotels, heeft het als hoofdgebouwen thans eene 
Hervormde kerk ten oosten der gemeente aan te wijzen, een 
school op 't Oranjeplein en een hulpgebouw, waarin de 
Roomsch-Katholieken hunne kerkelijke plichten waarnemen. 

De gunstige verwachtingen, welke men aanvankelijk om- 
trent haar toekomstigen bloei koesterde en die zelfszoover 
gingen dat enkelen van een mededingster der hoofdstad 
droomden, hebben zich tot dusver, helaas, nog niet verwe- 
zenlijkt. Krachtige handen, door een wakkeren, onderne- 
menden geest bestuurd, zullen er de banier der nijverheid 
moeten planten, ten einde er de bronnen van welvaart te 
ontsluiten, die men tot dusver vruchteloos van 't scheep- 
vaartverkeer wacht. De schepen vertoeven er te kort ; want, 
dank zij den voortdurend bevredigenden toestand van het 
kanaal, gaan zij onvertraagd regelrecht op hun einddoel, 
Amsterdam, aan. Zelfs des winters zullen de schepen 
voortaan dat einddoel, zonder oponthoud, kunnen bereikeh. 
Immers de proeven, dezen winter voor het eerst met de 
ijsploeg genomen, doen den gewenschten uitslag verwach- 
ten. Dit ijzeren gevaarte, gebouwd naar 't ontwerp der 
amsterdamsche seheepsbouwmeesters Huygens en Ceuvel, 
wordt door een tweetal sleepbooten gestuwd en houdt da- 
gelijks de geul open, door de schotsen deels op, deels onder 
den vasten ijszoom te werken. 

Umuiden dankt zijn naam aan den hoogleeraar Vissering, 
die in een Gids-opstel van 'tjaar 1848 een dergelijke haven 



264 

voor 't oog der verbeelding opriep en haar IJmuiden, dat 
is IJ-mond, betitelde. Datartikel leefde namelijk in de her- 
innering voort, en toen een dergelijke haven werkelijkheid 
was ge worden, vroeg en verkreeg men 'sKonings toestern- 
ming om haar dezen juistgekozen naam te geven. 

Het plan eener doorgraving van Holland op zijn Smalst 
was reeds twee eeuwen vroeger te berde gebracht door den 
landmeter Jan Pzn. Douw, die het 24 April 1634 in eene 
vergadering van dijkgraven, heemraden en hoofdingelanden 
van Rijnland besprak als de vrucht van een vijfjarig on- 
derzoek. 

Het kanaal zelf, naar 'tontwerp van den ingenieur Conrad 
uitgevoerd, onder hoofdleiding van de ingenieurs Dirks en 
Hawkshaw, nadat daartoe den lOden December 1861 ver- 
gunning was verleend, is dan ook verreweg het merkwaar- 
digste van alles wat wij op dit bescheiden gedeelte van 
onzentocht ontmoeten. Enkele bijzonderhedenzullendaarom 
niet onwelkom zijn. 

In Maart van het jaar 1865 werd de eerste spade in den 
grond gestoken, en den eersten November 1876 kon het 
Kanaal plechtig worden geopend. 

In verband met de doorgraving der landengte moesten 
echter eenige hoogstbelangrijke waterwerken worden aan- 
gelegd. Een daarvan was de bouw der sluis bij Scbelling- 
woude of de afsluiting van het LI. Voor deze zoogenaamde 
Oranjesluizen werd °9 April 1870 de eerste steen gelegd 
door den Koning, die ze ongeveer drie jaar later, 18 Maart 
1872 feestelijk opende. 

Na dien dag kon men met toenemende kracht de hand 
slaan aan de afsluiting van het oostelijk LI, die den 4den 
Juni 1872 tot stand kwam. 

Kon aan de zijde der Zuiderzee geen dam worden gemaakt, 
zonder te voren een doortocht voor de scheepvaart te ver- 
zekeren, aan de zijde van de Noordzee was de doorgraving, 
de afsnijding van het noordelijk deel van Holland, ondenk- 
baar zonder bolwerk tegen de woede der Noordzee. 

Door dat bolwerk, de Noordzeesluizen, is de gemeenschap 
tusschen Noord- en Zuiderzee verkregen. Driemaalhonderd- 
duizend kubiek meters grond had men moeten uitgraven^ 
eer tot den bouw dezer reusachtige sluizen kon worden 



265 

overgegaan. Het diepste deel van den fundeeringsput lag 
ruim elf meter onder het amsterdamsche peil : eene diepte, 
nooit te voren in Nederland drooggelegd. 

Moesten de Oranjesluizen gedragen worden door palen, 
die te zamen een lengte van 120 kilometer hebben, hier, 
waar de bodem sedert eeuwen door een twintig meter hoogen 
zandberg was saamgedrukt, kon die bodem zelf den last 
weerstaan. 

In Februari 1871 werden de betonfundeeringen van de 
Noordzeesluizen in bewerking genomen ; den 27en Juli 1872 
werden die sluizen van regeeringswege opgenomen; en als 
behoorlijk waterkeeiend goedgekeurd. 

Ook de spoorwegbrug van de Holl. IJzeren Spoorweg- 
maatschappij, in de lijn Haarlem- Alkmaar, was intusschen 
gereed gekomen. Zij werd 15 Aug. 1872 beproefd en goed- 
gekeurd. 

De dam, waarover tot dien tijd de treinen geloopen had- 
den, kon dus worden opgeruimd, en het Kanaal werd tot 
den uitersten duinrand gevuld. 

Den len Nov. 1872 werd eindelijk ook deze laatste afschei- 
ding weggeruimd; de doorgraving van Holland op zijn 
Smalst was daardoor een feit geworden. 

Hiermede was echter nog niet het laatste woord gesproken. 
De tot stand gebrachte gemeenschap tusschen Noord- en 
Zuiderzee moest nog voor de scheepvaart geschikt worden 
gemaakt, terwijl ook de Noordzeebaven nog verre van vol- 
tooia was. 

Met kracht ving men dus het baggerwerk in de haven 
aan, terwijl ook de aanleg der havenhoofden zooveel mogelijk 
werd bespoedigd. 

Dan helaas! de hoofden, die reeds een aanmerkelijke 
lengte bereikt hadden, en die men meende geheel meester 
te zijn, werden niet bestand bevonden tegen deonmetelijke 
kracht der golven. Reeds in 1872 richtten de najaars- 
stormen aan de zee-einden der hoofden aanmerkelijke schade 
aan. In Febr. 1873 werd een Staatskommissie benoemd, om 
onderzoek te doen naar de oorzaken dier schade, en mid- 
delen te beramen om dergelijke ongevallen voor het vervolg 
te voorkomen, 

Nauwelijks had deze kommissie haar verslag uitgebracht, 



266 

of de Novemberstormen van 1873 tastten de werken met 
zulk geweld aan, dat in het Noorderhoofd over 420 meter 
lengte, in het Zuiderhoofd over 340 meter lengte, niet min- 
der dan een totaal cijfer van ruim 17,000 kub, meter beton- 
blokken werden afgeslagen of losgewoeld. 

Maar al te ras bleek, hoe dringend versterking van de 
hoofden gevorderd werd. De Regeering sloeg daarom met 
de Kanaalmaatschappij de handen ineen, om de toekomst 
der Noordzeehaven, waaraan velen begonneo te wanhopen, 
te redden, De versterkingen, verhoogingen en bestortingen 
door de Staatskommissie voorgesteld, werden door Regeering 
en Maatsch. ondernomen. 

Dat zij voldoende waren en dat na hare aanwending het 
werk verzekerd was, blijkt wanneer men nu een blik opde 
hoofden slaat, zooals ze, geheel voltooid, vaststaan als een 
rots in het midden der baren en tot heden onwrikbaar 
weerstand bieden aan het beuken der golven, zoodat ook 
in dit belangrijk opzicht de toekomst vertrouwend kan 
worden te gemoetgegaan. 

Nadat de door graving was tot stand gekotnen, meende 
men dat hare voltooiing spoedig en zonder zwarigheden zou 
kunnen geschieden. Ook hierin had men echter buiten het 
zand van onze duinen en van den zeebodem gerekend. De 
hellingen, die men aan de Kanaalboorden had gegeven en 
die door alle deskundigen voldoende werden geacht, met 
het oog op de ondervinding bij zeewerken opgedaan, stort- 
ten in, toen men trachtte het Kanaalvak buiten de Noord- 
zee-sluizen op zijne diepte te brengen; de geul, die men 
door het strand baggerde, vulde zich lelkens weer met 
zand, dat van de zijden loslieL 

Ook hiertegen moesten middelen worden beraamd, — zij 
werden gevonden, doch slechts ten koste van aanzienlijke 
geldelijke opofferingen. Twee steenen dammen of binnen- 
hoofden, aan weerszijde van de geul door het Noordzee- 
strand, benevens de afgraving en verdediging van de Kanaal- 
boorden, heffen in bedoeld opzicht alle gevaar voor de 
toekomst op.